ÇOKLU ZEKA TEORİSİNE DAYALI ÖĞRENME HAZIRLAYAN KEVSER ÇELİKAL BÖTE-2 04030040024

Çoklu Zeka Teorisi Nedir ? Çoklu zeka teorisi, bütün çocukların sahip oldukları doğal ve gizil güçleri, potansiyelleri ve yetenekleri bulmayı ve onları geliştirmeyi vurgulayan bir eğitim felsefesi ortaya atmaktadır.

Prof. GARDNER zekayı yeniden tanımladı Prof. GARDNER zekayı yeniden tanımladı. Ona göre zeka, değişen dünyada yaşamak ve değişimlere uyum sağlamak amacıyla her insanda kendine özgü bulunan yetenekler ve beceriler bütünüdür, yaşadığınız toplumda faydalı şeyler yapabilme kapasitesidir

Zekaya İlişkin Eski Anlayış Zeka doğuştan kazanılır, sabittir ve bu nedenle de asla değiştirilemez. Zeka, niceliksel olarak ölçülebilir ve tek bir sayıya indirgenebilir. Zeka, tekildir. Zeka, gerçek hayattan soyutlanarak (yani, belli zeka testleri ile) ölçülür. Zeka, öğrencileri belli seviyelere göre sınıflandırmak ve onların gelecekteki başarılarını tahmin etmek için kullanılır..

Zekaya İlişkin Yeni Anlayış Bir bireyin kalıtımla birlikte getirdiği zeka kapasitesi iyileştirilebilir, geliştirilebilir, değiştirilebilir. Zeka, herhangi bir performansta, üründe veya problem çözme sürecinde sergilendiğinden sayısal olarak hesaplanamaz. Zeka, çoğuldur ve çeşitli yollarla sergilenebilir. Zeka, gerçek hayat durumlarından veya koşullarından soyutlanamaz. Zeka, öğrencilerin sahip oldukları gizli güçlerini veya doğal potansiyellerini anlamak ve onların başarmak için uygulayabilecekleri farklı yolları keşfetmek için kullanılır.

Çoklu Zeka Teorisinin İlkeleri İnsanlar çok farklı zeka türlerine sahiptir. Örnek:Bir futbolcu hem Görsel - Mekansal hem de Kinestetik – Bedensel Zekasını etkili bir biçimde kullanabilir. Bu zekalara ek olarak Sosyal Zekayı da güçlü olarak kullandığında başarılı bir teknik direktör olabilir. Her insan aktif olarak kullandığı zekaları ile özel bir karışıma sahiptir. Her insanın kendine özgü bir zeka profili vardır. Zekaların her biri insanda farklı bir gelişim sürecine sahiptir. İnsandaki zekalar tanımlanabilir ve geliştirilebilir.

Her bir zeka hafıza, dikkat, algı ve problem çözme açısından faklı bir sisteme sahiptir. Bir zekanın kullanımı esnasında diğer zekalardan da faydalanılabilir. Kişisel altyapı, kültür, kalıtım, inançlar zekaların gelişimi üzerinde etkiye sahiptir. Şu anda bilinen zeka türlerinden daha farklı zekalar da olabilir.

Başarılı bir saz üstadının iyi bir vücut – el kombinasyonuna ihtiyacı vardır. Doğal olarak, kinestetik ve müziksel Zekayı aynı anda kullanabilir. Eğer bu sanatçı dinleyicilerle arasında güçlü sözel bir bağ kurabiliyorsa, müzik yorumcusu olarak verdiği konserlerde de adını duyurabilir.

Çoklu Zeka Alanlarının Gelişimini Etkileyen Faktörler Çoklu zeka gelişimini: Kristalleştirici Deneyimler Felce Uğratıcı Deneyimler Olmak üzere iki anahtar süreçten söz etmek mümkündür.

Kristalleştirici Deneyimler Kristalleştirici deneyimler, bir bireyin yeteneklerinin ve potansiyellerinin gelişiminde “dönüm noktaları” sayılabilecek tecrübeleri içerirler. Örneğin, Albert Einstein için bu deneyim, beş yaşında iken babasının ona hediye ettiği basit bir manyetik pusula ile başlamıştır. Einstein’a göre, bu yaşantısı onda içinde yaşadığımız evrenin gizemlerine karşı büyük miktarda merak ve keşif isteği uyandırmıştı. Gerçekte, bu deneyim Einstein’ın uyuyan dehasını harekete geçirdi ve onu yirminci yüzyıl düşünce dünyasının önemli bir figürü haline getirecek buluşlar yolculuğuna başlattı.

Felce Uğratıcı Deneyimler Felce uğratıcı deneyimler, kristalleştirici deneyimlerin aksine bir bireyde var olan zeka potansiyellerini söndüren, körelten veya yok eden tecrübeleri içerirler. Felce uğratıcı deneyimler, genellikle bir bireyin belli bir zeka alanının sağlıklı gelişmesini engelleyen utanma, aşağılanma, suçluluk duygusu, korku ve kızgınlık gibi olumsuz duygularla doludur. Örneğin, son sanatsal kreasyonunu bir şeyi başarmış olmanın verdiği büyük bir heyecan ve coşku ile öğretmenine göstermeye çalışan bir öğrenciyi, öğretmen onu sınıf arkadaşları önünde aşağılar ve küçük düşürürse, muhtemelen  bu öğretmen o öğrencinin görsel-uzaysal zeka alanının gelişiminin sona ermesine de neden olmuş olur.

Aynı şekilde, bir müzik enstrümanını daha çok küçük yaşlarda öğrenmeye çabalamakta iken ebeveynlerinden birinin sürekli olarak “gürültü yapmayı kes!” tepkisiyle karşılaşan bir çocuğun asla bir daha herhangi bir müzik enstrümanının yanına dahi yaklaşmayacağını tasavvur etmek de çok zor olmasa gerek. Bu  bağlamda, çoklu zeka teorisi, bir bireyin çeşitli zeka alanlarının gelişiminde en az “kalıtım” kadar (hatta bazen kalıtımdan da daha çok) bireyin içinde yaşadığı ekolojik ve kültürel “çevre”nin önemli bir rol oynadığını savunmaktadır.   

Zeka Türleri Sözel/Dilsel Zeka [Verbal/Linguistic] Mantıksal/Matematiksel Zeka [Logical/Mathematical] Görsel/Uzamsal (Mekânsal) Zeka [Verbal/Spatual] Bedensel/Devinduyusal Zeka [Bodily/Kinesthetic] Müziksel Zeka [Musical] Sosyal (Kişilerarası) Zeka [Interpersonal] İçsel Zeka [Intrapersonal] Doğa Zekası [Naturalist] Olmak üzere sekiz gruba ayrılır.

1.Sözel / Dilsel Zeka Sözel/dilsel zeka; şiir, mizah, hikaye anlatma, gramer, mecazlar, teşbihler, soyut ve simgesel düşünme, kavram oluşturma ve kelime yazma gibi karmaşık olasılıkları içeren dil üretim sorumluluğudur. İnsanın sözel/dilsel zekası, konuşulan kelimenin, okunan şiirin, yazılan ya da tartışılan fikir ya da düşüncelerin farkındadır. Bu yönden gelişmiş insanlar okuma, yazma, konuşma ve tartışma gibi konularda başarılıdırlar ve şiir, mizah, hikaye anlatma, tartışma ve yaratıcı yazım konularında da isteklidirler.

2.Mantıksal / Matematiksel Zeka Bu zeka, kavramları tanıma, sayılar ve geometrik şekiller gibi soyut sembollerle çalışma, bilginin belirgin parçaları arasında ilişkiler kurma ve/veya bu parçalar arasındaki farklı bağıntıları görme kapasiteleri gerektirir. Bu yönde gelişmiş olan insanlar, nesneleri tanımlamada, analiz etmede ve matematik/bilim gibi konularda problem çözmede başarılıdırlar ve benzer şeyleri eşleştirme, karışık resimlerden şekil çıkarma, matematik, bilim, bulmaca ve problem çözme gibi konulardan hoşlanırlar.

3. Görsel / Uzamsal (Mekânsal) Zeka Resim, grafik ve heykel gibi görsel sanatlar; denizcilik, harita yapımcılığı ve mimarlık gibi yüzey ve onun içinde bilginin kullanımını gerektiren durumlar; ve farklı derinlik ve açılardan objeler tasarlama yeteneği gerektiren satranç gibi oyunlar görsel/mekânsal zeka ile ilgilidir. Bu zekanın temelindeki anahtar duyu, görme duyusu ve buna bağlı olarak şekiller tasarlama ve zihinde resimler yaratma yeteneğidir.   Bu yönde gelişmiş olan insanlar, zihinlerinde resimler yaratır ve bunları çizerler. Bununla birlikte yaratıcılıkları, renkleri kullanma ve harita okuma yetenekleri ile iyi bir hayal güçleri vardır. Çizim, resim, heykel yapımı ve zihinlerinde nesneler tasarlamayı severler.

4.Bedensel / Devinduyusal Zeka Bedensel/devin duyusal zeka, duygularını, vücudu kullanarak (dans ve vücut dili gibi), bir oyun oynayarak (spor yapma gibi) ya da yeni bir ürün yaratarak (düşünerek bir icat yapma) ifade etme yeteneğidir. Eğitimin önemli bir bölümünde yaparak öğrenme, uzun zamandır kabul görmektedir. Bu yönde gelişmiş olan insanlar, spor yapmayı ve dans etmeyi severler. Bunun yanı sıra ellerini iyi kullanırlar, vücut kontrol ve koordinasyonunda başarılıdırlar. Aktörler gibi insanlar, insan ruhunu derinden etkilemek için vücudun kavrama, anlama ve iletişim kurmadaki sonsuz olanaklarını en iyi şekilde kullanan insanlardır.

5. Müziksel Zeka Müziksel zeka, ritmik ve tonal kavramları tanıma ve kullanma ile çevreden gelen seslere, insan seslerine ve müzik aletlerine karşı duyarlılık kapasitelerini içerir. Alfabede öğrendiklerimizin bir çoğu bu zeka ve “A-B-C Şarkısı” sayesindedir. Bu yönde gelişmiş olan insanlar, bir müzik aleti çalmaktan, mırıldanmaktan, şarkı bestelemek ve bunu seslendirmekten hoşlanırlar

6.Sosyal Zeka Bu zeka insanlar arasındaki ilgi farklarını ortaya koyar. Örneğin ruh halleri, huyları, yönelimleri ve amaçlarındaki zıtlıklar gibi. Bu zekanın daha ileri bir şekli, kendini başkalarının yerine koyma ve onların niyet ve arzularını  anlayabilmedir. Bir şekli de başkalarının duygu, korku, önsezi ve inançlarıyla özdeşleşebilmedir. Bu yönde çok gelişmiş olan insanlar, genellikle danışmanlar, öğretmenler, terapistler, politikacılar ve dini liderlerdir

7.İçsel Zeka İçsel zeka, insanın duygularını, duygusal tepki derecesini, düşünme sürecini (bilişbilgisi) tanıma, kendini yansıtma ve öz benliğini anlama yetisi ve önsezisi gibi kendi iç görünüşünü bilmesidir.  Başka bir deyişle içsel zeka, bizim kendi bilincimizin farkında olmamıza, kendi kendimizi tanımamıza olanak sağlar; bu, bizim kendimize dönme ve kendimizi izleme aşamasıdır. Bu yönde gelişmiş olan insanlar, başkalarının duygu ve düşüncelerini anlama, yoğunlaşma, konsantre olma ve nesne ötesi düşünme konularında başarılıdırlar ve meditasyon yapmaktan hoşlanırlar. Gardner’a göre bu zeka çok özeldir ve dil, müzik, sanat, dans, semboller ve kişilerarası iletişim gibi tüm diğer zeka türlerini kapsar.

8.Doğa Zekası Doğa [naturalist] zekası, kayalar ve çimler ile flora ve fauna çeşidi de dahil olmak üzere, bitkileri, mineralleri, hayvanları, dünyayı, dağları, denizleri, mevsimleri vb. tanıma ve sınıflandırma yeteneğidir . Bu zeka türünde gelişmiş olan insanlar izcilik-dağcılık yapmaktan, jeolojiden, astronomiden, doğa tarihi müzeleri ile ulusal parkları ve hayvanat bahçelerini gezmekten ve balık tutmaktan hoşlanırlar.

ÇOKLU ZEKA TEORİSİNİN EĞİTİM VE ÖĞRETİMDE KULLANILMASI insanların kendilerine en yakın gelen, en çok zevk aldıkları ilgi ve yetenek alanlarını etkili birer araç olarak kullanarak, onlara farklı alanları tanıma ve öğrenme için kapılar açabiliriz. Örneğin, görsel yanı güçlü, resimler, şekiller yoluyla düşünen, çizmekten zevk alan bir öğrenci için, matematik gibi soyut bir dersi öğrenmede zorlandığı durumlarda, matematikteki öğrenme sürecini anlamasını kolaylaştırma amacıyla, o öğrencinin görsel yanı bir araç olarak kullanılabilir. Bu öğrenciye okuduğu problemlerin şekiller ve resimlerini yapma fırsatı sunulduğunda ya da sayılar yerine resimler yerleştirildiğinde ona zor gelen matematik dersine karşı bu öğrencinin tutumları da değişmeye başlar. Çoklu Zeka Kuramına göre ders planı örneğini tabloda görelim :

Ders/Ünite Adı: Fotosentez: Güneş ışığının yiyeceğe dönüşümü Dersin/Ünitenin Hedefleri: Öğrencilerin fotosentez sürecini yedi zeka türünde öğrenmeleri. Beklenen Öğrenme Çıktıları: Öğrenciler fotosentez sürecinde; görsel, mantıksal, sözel ve müziksel olarak değişimin nasıl gerçekleştiğini kendi yaşantılarıyla ilişkilendirerek ifade edeceklerdir. Ders Araç ve Gereçleri: Fotosentez sürecini gösteren afişler ya da şekiller, bir takım müzik kasetleri ya da CD’ler  ile çalıcılar, sulu boyalar , fen dersi kitabı. Öğrenme Etkinlikleri Sözel/Dilsel: Ders kitabından Fotosentezle ilgili  bölümün okunması, önemli kelimelerin altının çizilmesi. Mantıksal/Matematiksel: Fotosentezin aşamaları gösteren bir zaman çizelgesinin hazırlanması. Bedensel/Devinduyusal: Fotosentez sürecinde yer alan elemanların çeşitli “karakterlerle” canlandırılması, oynanması. Görsel/Mekansal: Suluboyalarla fotosentez sürecinin resminin yapılması. Müziksel: Fotosentezin değişik aşamalarını anlatan ve birbirinden farklı müzik cümleleri oluşturulması. Sosyal: Küçük gruplarla, kloroplastların fotosentezde oynadıkları rol hakkında tartışmalar yapılması. İçsel: Fotosenteze ilişkin kişisel deneyim ve bilgileri yansıtan küçük bir gazete makalesi yazılması. İşleniş Sırası 1.Sözel/Dilsel etkinlik, 2.Mantıksal/Matematiksel etkinlik, 3.Bedensel/ Devinduyusal etkinlik,  4. Görsel/Mekânsal etkinlik, 5. Müziksel etkinlik, 6. Sosyal etkinlik, 7. İçsel etkinlik. Değerlendirme Yöntemleri: 1. Matematiksel zaman çizelgesi  ya da resmin puanlandırılması  2. Öğrencilerden başka birinin oynadığı rolü ya da söylediği şarkıyı değerlendirmesinin istenmesi.

Eğitim–öğretim programlarında disiplinler arası geçişlerin hızlanması öğretim araçlarının zenginleştirilmesi ile öğrenme ortamları farklı kişisel özellikler gösteren öğrenciler için zevkli ve eğlenceli hale gelirken öğrenme oranı da yükseltilebilir, eğitim öğretimin etkinliği arttırılabilir. Önemli olan eğitimcilerin ve ailelerin çocuklarının ilgi ve yetenek alanlarını dikkatle gözlemleyerek, onların kendilerini güçlü hissettikleri yollarla bu çocuklara güven desteği vererek öğrenme süreçlerine yardımcı olabilmektir.” Değişik öğrenme yollarının, düşünmeye dayalı etkinliklerin yer aldığı derslerde, öğrencilere beyinlerini aktif olarak kullanma fırsatı verilir. Ezbere dayalı, kuru bilgiler yerine öğrenciler öğrenme sürecinin içine alınırlar ve öğrenmede aktiftirler. Aktif öğrenme ortamlarında yaşayarak öğrenme sonucu, öğrendikleri bilgileri gerçek yaşamda etkili bir biçimde nerelerde nasıl kullanacaklarını öğrenirler.

KAYNAKÇA http://www.dersimiz.com/cokluzeka.asp Çoklu Zeka Kuramı Üzerine Howard Gardner’la Söyleşi. (Çev. Süleyman TARMAN), Yaşadıkça Eğitim, (65), 10. DEMİREL, Özcan ve Ark. (1998). “İlköğretimde Çoklu Zeka Kuramının Uygulanması.” VII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, 9-11 Eylül 1998. Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, Eğitim Bilimleri Bölümü     Cilt –1, s.531-546 Konya. Program Geliştirme Sürecinde Çoklu Zeka Kuramının Yeri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). “Çoklu Zeka Teorisi ve Zekanın Yedi Türü”.  Yaşadıkça Eğitim Dergisi, (58), 12-16 http://www.ortadogu.com