Dünyadaki Rekabetçi Enerji Piyasası Uygulamaları Eğitim Programı 27 Aralık 2004, Ankara

GÜNDEM 1. Dünyadaki Rekabetçi Elektrik Piyasası Uygulamaları ABD, Arjantina, Avustralya 2. Avrupa Birliği Elektrik İç Piyasası Hukuki ve Stratejik Çerçeveleri 3. Avrupadaki Rekabetçi Elektrik Piyasası Uygulamaları İskandinav Ülkeleri, Fransa, Almanya, Slovenya, Romanya 4. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti ECSEE

Elektrik Piyasasında Terminoloji Sıkıntısı İşte bir kürek dolusu yeni iş daha. Şimdi buradakilerin hepsini yapmamı mı bekliyorsun? Sadece çok önemli olanları yap. “Hiç kullanılmayan kısaltmaları tespit et”. Bu bir önemli olanıdır.

Gün Öncesi (Spot) Piyasası Elektrik Piyasası Yapısı Dengeleme Piyasası Dengeleme Dengeleme Sistem İşletmecisi Enerji Akış Üretici İletim Dağıtım Son Tüketici Yan Hizmetleri Yan Hizmetleri Kısıt Kısıt İkili Anlaşmalar İkili Anlaşmalar Tedarikçi Satıcı Broker Spot Piyasa İşlemleri Tedarik Anlaşması Spot Piyasa İşlemleri Gün Öncesi (Spot) Piyasası Spot Piyasa İşlemleri Piyasa İşletmecisi

Dünyada Elektrik Üretimi Dünyada elektrik üretimi birincil kaynakta kömür baş sırada olsa da çevre kirliliği az olduğundan doğal hızla büyümektedir. Elektrik üretimi birincil kaynaklar: Kömür Doğal Gaz Uranium (Nukleer) Yenilenebilir Su (Hidro) Rüzgar Güneş Petrol ve Fuel Oil ABD’de yeniden inşa edilen/inşa edilmekte olan santralları %90’dan fazlası doğal gaz santrallardır. Yakıt Cinsine Göre Dünyada Elektrik Üretimi (milyar kWh) Kaynak: EIA, Annual Energy Outlook, 2003

Elektrik Santral Ekonomisi Yük Eğrisi Puant Santrallar (düşük yatırım maliyeti, düşük verimlilik, az personel, ve yüksek yakıt maliyeti) Yük (MW) Orta veya Çevrim Santrallar Generation Mix As the utilities and suppliers try to meet the fluctuating power demands caused by customers’ increasing and decreasing usage throughout the day and the year, certain plants are turned on and off. The decision on which plants to operate in order to meet the peak usage requirements is based on marginal cost and system (both local and regional) operating characteristics and plant operating characteristics. Ideally, the average cost of the entire mix is optimized as a result. Peaking plants are designed to be cycled on and off routinely while base load plants are rarely cycled off (normally only because of an emergency outage or planned maintenance). Cycling of generating plants is complex due to the thermal and mechanical stresses cycling imposes on the base metal of the boiler and turbine structures. Excessive cycling of a plant not designed to cycle can lead to increased maintenance expenses and in some instances, catastrophic failures Baz Yük Santrallar (yüksek yatırım maliyeti, yüksek verimlilik, çok sayda personel, ve düşük yakıt maliyeti) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Toplam çalışma saat %’si 18

Elektrik Santral Ekonomisi Yatırım Maliyeti Baz Yük Santrallar Yüksek Generation Mix As the utilities and suppliers try to meet the fluctuating power demands caused by customers’ increasing and decreasing usage throughout the day and the year, certain plants are turned on and off. The decision on which plants to operate in order to meet the peak usage requirements is based on marginal cost and system (both local and regional) operating characteristics and plant operating characteristics. Ideally, the average cost of the entire mix is optimized as a result. Peaking plants are designed to be cycled on and off routinely while base load plants are rarely cycled off (normally only because of an emergency outage or planned maintenance). Cycling of generating plants is complex due to the thermal and mechanical stresses cycling imposes on the base metal of the boiler and turbine structures. Excessive cycling of a plant not designed to cycle can lead to increased maintenance expenses and in some instances, catastrophic failures Düşük Puant Yük Santrallar Marjinal Maliyeti Düşük Yüksek 18

İdeal Elektrik Temini Yan Hizmetler Dengeleme ve Yan Hizmetler Sabit Gerilim Sabit Frekans İdeal Elektrik Satın AlınabilirFiyat Rekabete Dayalı Piyasa

Reform ve Yeniden Yapılandırma Hedefleri ve Uygulamaları ÖZELLEŞTİRME [dağıtım, üretim ] HİZMET [kamu] REFORM SORUMLULUK [piyasa oyuncular] DÜZENLEME [piyasa]

Kim Neyi Düşünür? Sistem Güvenliği - Mühendis Fiyat Volatilite - Siyasetçi Piyasa Hakim Gücü - Düzenleme Kurumu Ekonomik Verimlilik - Ekonomist

Toptan Satış Piyasasında Rekabet Perakende Satış Piyasasında Rekabet Reform Aşamaları ve Modelleri Özellikleri Model 1 Tekel Model 2 Tek Alıcı Model 3 Toptan Satış Piyasasında Rekabet Model 4 Perakende Satış Piyasasında Rekabet Tanımı Her seviyede tekel Üretimde rekabet-Tek Alıcı Üreimde rekabet ve perakendeciyi seçme özgürlüğü Üreimde rekabet ve son tüketiciyi seçme özgürlüğü Üretimde Rekabet YOK VAR Tedarikçi Seçme Özgürlüğü Son Tüketici Seçme Özgürlüğü

Emtia piyasasının altı aşaması (kavramsal) Elektrik Piyasası Evrimi İşlem hacmi (tüketimin %’si olarak) Emtia piyasasının altı aşaması (kavramsal) Aşama 1 Piyasa öncesi aşama Aşama 2 Piyasa kurulma aşaması Aşama 3 Piyasa genişleme aşaması Aşama 4 Piyasasnın hızlı büyüme aşaması Aşama 5 Spekülasyon aşaması 900 Finansal (Türevler) 800 700 Aşama 6 Olgunluk aşaması 600 500 400 300 200 100 Spot Zaman

Customer Revenue and Profitability Elektrik Piyasası Evrimi Customer Revenue and Profitability Customer Service Requirements Channel Asset Leverage Collaborative Value Creation

South Africa Power Pool Dünyadaki Rekabetçi Elektrik Piyasaları Alberta Ontario New Brunswick AVRUPA NEISO MISO CAISO PJ&M Korea ERCOT NYISO Japan Colombia Singapore Philippines South Africa Power Pool Brazil Chile Australia Argentina Px Tek Piyasa New Zealand Px Gün Öncesi Piyasası

National Grid (İngiltere) Dünyadaki Büyük Elektrik Piyasaları EDF (Fransa) 80,190 MW Puant 608 Üretici Tokyo Electric 64,300 MW Puant 147 Üretici PJM 63,726 MW Puant 594 Üretici 60,157 MW Puant 555 Üretici ERCOT 54,430 MW Puant 212 Üretici National Grid (İngiltere)

PJM 63,726 60,157 ABD Elektrik İç Piyasaları AESO 7,800 IMO 25,269 ISONE 25,158 NYISO 30,983 PJM 63,726 CAISO 45,900 ERCOT 60,157

Var. Yeni Geliştirilmekte ABD Elektrik İç Piyasaları Puant Yük (MW) Noktasal Fiyatlama Rekabetçi Perakende Piyasası Kapasite California ISO 46,000 2007 Yok Grid West (NWPP Area) 58,000 3 yıl + Alberta Electric System Operator 9,000 Var İleride Düşünülyor SPP 48,000 2005 ERCOT 60,000 MISO 110,000 Yarım Ontario Market Operator 25,000 Geliştirilmekre PJM 1998 Var. Yeni Geliştirilmekte NYISO 31,000 2001 ISO-NE 2003 Entergy 22,000

ABD FERC Standart Piyasa Tasarımı (SMD) Gün Öncesi (Spot) Piyasası Gerçek Zamanlı Piyasa Noktasal Marjinal Fiyatlama Kısıt Yönetimi

PJM Piyasası Ortalama Fiyatlar ($/MWh) Gün Öncesi Gerçek Zamanlı

Arjantina Toptan Satış Elektrik Piyasası (WEM) NOA NEA Toplam Kurulu Güç 20.372 MW Toplam Tüketim 71.818 GWh CUYO LITORAL CENTRO GBA Toptan Satış Elektrik Piyasası (WEM) Kayıtlı Kurulu Güç 19.513 MW Tüketim Miktarı 68.757 GWh Puant Yük 12.730 MW BUENOS AIRES COMAHUE PATAGONICO

WEM Yıllık Ortalama Fiyat Arjantina Toptan Satış Elektrik Piyasası (WEM) WEM Yıllık Ortalama Fiyat

Arjantina Toptan Satış Elektrik Piyasası (WEM) Spot Piyasa Kısa Dönemli Marjinal Maliyete Dayalı Saatlik Marjinal Fiyat Kapasite Ödemesi (10$/MWh; haftada 90 saat) Saatlik Noktasal Fiyatlama Yan Hizmetleri Ödemesi

GÜNDEM 1. Dünyadaki Rekabetçi Elektrik Piyasası Uygulamaları ABD, Argentina, Australia 2. Avrupa Birliği Elektrik İç Piyasası Hukuki ve Stratejik Çerçeveleri 3. Avrupadaki Rekabetçi Elektrik Piyasası Uygulamaları İskandinav Ülkeleri, Fransa, Almanya, Slovenya, Romanya 4. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti ECSEE

Hukuki ve Stratejik Çerçeveler Avrupa Komisyonu Direktifleri Elektrik Piyasası Kanunu No:4628 ECSEE(GDAET) Bölgesel Entegrasyon Stratejisi Strateji Belgesi Atina Memorandum 2002 & 2003 This slide shows all the key reference documents and guidelines we need to take into consideration in order to perform well the responsibilities we have been assigned. The slide will also be used to highlight the importance of being in tune with ETSO and CEER and share a common vision and understanding of the critical issues with them. CEER/EFET (DADK/AETF) Ulusal Piyasa Tasarımı (DUY) Standart Bölgesel Piyasa Tasarımı Gün Öncesi Piyasası

Avrupa Komisyonu Direktifleri 2003/54/EC sayılı Direktif, AB elektrik iç pazarı ortak kurallarını tanımlayan 96/92/EC sayılı Direktif’in yerine geçmiştir. 1228/2003 sayılı Yönetmelik (The Regulation) elektrik sınır ticareti için şebekeye erişim şartlarını tanımlar. 1229/2003/EC sayılı karar trans-Avrupa enerji sektör şebekeleri için yol gösterici bilgileri içeren 1254/96/EC sayılı kararın yerine geçmiştir.

2003/54/EC sayılı Direktif Temmuz 2004 tarihine kadar tüm mesken dışı tüketicilere piyasanın açılması, Temmuz 2007 tarihinde piyasanın tam açılması, Temmuz 2004 tarihine kadar iletimin, Temmuz 2007 tarihine kadar dağıtımın hukuki ayrıştırmalarının yapılması, Üçüncü Taraf Erişimini düzenlemesi, Yaygın hizmet zorunluluğu, Arz güvenliğini izleme gibi konular yer almaktadır.

2003/1228/EC sayılı Yönetmelik (Regulation) İletim Ücretleri (giriş\çıkış) Kısıt Yönetimi (eşit taraflar arasında ayrım yapmaksızın ve piyasaya dayalı) Sistem İşletmeciler Arası ortak maliyet karşılama mekanizması (gerçekleşen akış, standart fiyatlama metodu) gibi konularda ana ilkeleri, Detaylı prosedürler için yol gösterici bilgileri içermektedir.

Atina Memorandum Güney Doğu Avrupa Ülkeleri tarafından imzalanan Atina Memorandumu, Güney Doğu Avrupa Piyasası kurulması için önemli bir esas teşkil etmektedir. Bu memorandumu imzalayarak Avrupa Birliğine üye olmayan ülkeler, Avrupa Birliği Enerji İç Piyasasına uyumlu bir Enerji Piyasası kurmak üzere Avrupa Birliği üye ülkeleri ile birlikte hareket edecekler.

Liderlik Çerçevesi Avrupa Komisyonu ETSO (AİSİ) UCTE (EİKB) Piyasa Geliştirme Sistem İşletme ve Güvenliği Ticari Mekanizmaları Düzenleme ve İzleme ETSO (AİSİ) UCTE (EİKB) EFET (AETF) CEER (AEDK) Sistem İşletmecisi Yeniden Yapılandırma Klavuzu This slide shows all the key reference documents and guidelines we need to take into consideration in order to perform well the responsibilities we have been assigned. The slide will also be used to highlight the importance of being in tune with ETSO and CEER and share a common vision and understanding of the critical issues with them. İşletme Standartları Verimli Ticaret Klavuzu GDA Bölgesi Standart Piyasa Tasarımı

CEER(AEDK)’in Öngördüğü Standart Piyasa Tasarımı Ticari SEEMO (GDA Gün Öncesi Piyasa İşletmecisi) Sabit Tarifeli Ulusal Piyasa -1 Serbest Piyasa -1 Sabit Tarifeli Ulusal Piyasa -2 Serbest Piyasa -2 Fiziksel Sİ Arası Koordinasyon ve Maliyet Paylaşım Mekanizması This slide shows all the key reference documents and guidelines we need to take into consideration in order to perform well the responsibilities we have been assigned. The slide will also be used to highlight the importance of being in tune with ETSO and CEER and share a common vision and understanding of the critical issues with them. Sistem İşletmecisi 1 Sistem İşletmecisi 2 Enterkonnektör

GÜNDEM 1. Dünyadaki Rekabetçi Elektrik Piyasası Uygulamaları ABD, Arjantina, Avustralya 2. Avrupa Birliği Elektrik İç Piyasası Hukuki ve Stratejik Çerçeveleri 3. Avrupadaki Rekabetçi Elektrik Piyasası Uygulamaları İskandinav Ülkeleri, Fransa, Almanya, Slovenya, Romanya 4. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti ECSEE

Batı Avrupa Elektrik Piyasaları Fiziksel Piyasa Büyüklüğü (TWh) Hukuki Piyasa Açıklık Oranı (%) Tedarikçi değiştirme oranı (2002 yılı büyük sanayi tüketiciler) Toptan Satış Piyasa Büyüklüğü (tahmini TWh) İskandinav Ülkeleri 390 100% > 50% 1900 Almanya 490 20% 2500 Fransa 440 68% 15% 250 - 500 İngiltere 335 2000 Hollanda 105 300 İspanya 205 150 - 200 Italya 78% --- Kaynak : Avrupa Komisyonu (EC)

Avrupa’daki Büyük Elektrik Piyasa İşletmecileri Iberia (OMEL/OMIP): Spot, gün-içi ve dengeleme. (Forwards) Amsterdam (APX): Spot UK (UKPX / IPE): Spot ve forward piyasaları. İskandinav Ülkeleri (Nord Pool): Spot ve finansal forward piyasaları Polonya (PPX): Spot piyasa Almanya (EEX): Spot, forward Fransa (PowerNext) Italya (GME) Slovenya (Borzen) Avusturya (EXAA) Spot, gün-içi Rusya (ATS) Spot – planlı forward Romanya (OPCOM): Spot piyasa 1.1.2005 Nordic Nord Pool ESBNG/EirGrid Moscow Eastern Europe UKPX/IPE Northern Europe EEX PPX Apx PowerNext EXAA Borzen OPCOM OMIP BSREC OMEL GME Ankara Southern Europe Spot ve Forward Sadece Spot ve/veya Dengeleme Planlı veya EB ile İlgilenen

Fransa Elektrik Sektörü Değer Zinciri Serbest Tüketici (3 milyon) Fransa Toptan Satış Elektrik Piyasası Fransa Elektrik Sektörü Değer Zinciri Perakende Son Tüketici Mesken (30 milyon, 300TWh) Toptan Satış Piyasa EDF Üretimleri Sİ RTE Powernext ve brokerler Ticaret Dağıtım EDF + 170 dağıtıcı Sanayi Tüketici Serbest Tüketici (3 milyon) Bağımsız Üretim CNR : 3000 MW SNET : 2500 MW VPP : 6000 MW Shem : 770 MW

D-x D-1 D=teslimat Fransa Toptan Satış Elektrik Piyasası Yapısı « Gün Öncesi »: ikili anlaşmalar ve borsa Powernext Day-Ahead™ 26 Kasım 2001’de başladı Forwards, futures, options, ve swaps: İkili anlaşmlar ve borsa Powernext Futures™ 18 Haziran 2004’te başladı Saat Öncesi : Gün içi (3-saatte teslim) Dengeleme Piyasa (gerçek zamanlı) : ikili anlaşmalar ve borsa RTE şebekesinde teslim Powernext Day-ahead ve Powernext Futures

İngiltere Piyasası Ortalama Sistem Fiyatları

Almanya Elektrik Piyasası (EEX) MWh / hafta Euro / MWh Toplam Almanya elektrik tüketiminin 10%

Slovenya Elektrik Sistemi Avusturya ve İtalya bağlantılarda kapasite kısıtı mevcut 380 MW baz yük Avusturya İtalya 2650 MVA (1251 MVA) 4400 MVA 2050 MVA 450 MW baz yük + 200 MW puant Hırvatistan Üretim Kapasite: 2400 MW 2004 Yılı Üretimi: 10,0 TWh (tahmini) 2004 Yılı Tüketim: 12,7 TWh (tahmini)

Slovenya Elektrik Piyasası Fiyatları 2002: 731 MWh; EUR 24.33/MWh 2003: 1060 MWh; EUR 36.93/MWh 2004: 1035 MWh; EUR 28.46/MWh DAY AHEAD MARKET: 2003: 1060 MWh; EUR 36.93/MWh 2004: 823 MWh; EUR 28.96/MWh

Elektrik Borsası Ana Fonksyonları : Borzen (Slovenya) İkili Anlaşmalar Bildirimi Günlük Üretim Programı ve Sayaç Bilgileri Dengesizliğin Uzlaştırması PİYASA İŞLETMECİSİ POWER EXCHANGE Gün Öncesi Piyasası Öncelikli Üretim Piyasası Yan Hizmetler Piyasası İletim Hakkı Piyasası Biomass Piyasası Dengeleme Piyasası CLEARING HOUSE Mali takas ve uzlaştırması

Finlandiya, Batı Danimarka İskandinav Ülkeleri (Nordpool) Piyasası Gelişmesi 1996 Norveç, İsveç Nord Pool 1993 Norveç StatnettMarked Nord Pool 15 Haziran 1998 Norveç, İsveç, Finlandiya 1 Ekim 2000 Norveç, İsveç, Finlandiya, Danimarka Nord Pool 1 July 1999 Norveç, İsveç, Finlandiya, Batı Danimarka Nord Pool

The Nordic Power Exchange - Nord Pool İskandinav Ülkeleri (Nordpool) Piyasası Yapısı System İşletmecisi (TSO) The Nordic Power Exchange - Nord Pool Ticaret ve Clearing İşlemleri– fiziksel ve finansal Saatler İçinde Gün Öncesi 4 yıl kadar öncesi Dengeleme Gerçek zamanlı üretim ve Tüketimin dengelenmesi Dengeleme Birimlerinin ölçülen ve program değerler üzerinden uzlaştırması Spot Piyasa Fiziksel Teslimat Planlanan Denge Saatlik Sözleşmeler Elspot (ve Elbas) Nord Pool Spot AS Tarafından işletiliyor. Clearing hizmetleri Nord Pool Clearing ASA tarafından verilmektedir. Finansal Piyasa Fiyat hedging (fiziksel Spot sözleşmeler için) Risk Yönetimi Finansal sözleşmeler Elspot fiyatlara dayalı ürünler Günlük--yıllık sözleşmeler, Options Nord Pool ASA tarafından işletiliyor.

İskandinav Ülkeleri (Nordpool) Piyasası Fiyatları

GÜNDEM 1. Dünyadaki Rekabetçi Elektrik Piyasası Uygulamaları ABD, Arjantina, Avustralya 2. Avrupa Birliği Elektrik İç Piyasası Hukuki ve Stratejik Çerçeveleri 3. Avrupadaki Rekabetçi Elektrik Piyasası Uygulamaları İskandinav Ülkeleri, Fransa, Almanya, Slovenya, Romanya 4. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti ECSEE

Eligible customers Organised wholesale markets Over the counter intermediated wholesale market Brokers … Eligible customers Retail market Suppliers Producers Traders Over the counter direct wholesale market Producers Traders …

Avustralya)

GÜNDEM 1. Dünyadaki Rekabetçi Elektrik Piyasası Uygulamaları ABD, Argentina, Australia 2. Avrupa Birliği Elektrik İç Piyasası Hukuki ve Stratejik Çerçeveleri 3. Avrupadaki Rekabetçi Elektrik Piyasası Uygulamaları İskandinav Ülkeleri, Fransa, Almanya, Slovenya, Romanya 4. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti ECSEE

Avrupa Birliği İçerisinde Potansiyel Bölgesel Pazarları

ECSEE (Güney Doğu Avrupa Enerji Topluluğu) Avrupa Komisyonu tarafından koordinasyonu sağlanan Güney Doğu Avrupa Enerji Topluluğu (The Energy Community of South East Europe (ECSEE)) aşağıdaki ülkelerden oluşacaktır. AB’ye Üye Ülkeler : Avusturya, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Slovenya; AB’ye Aday Ülkeler: Arnavutluk, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Sırbistan, Türkiye ve Kosova; Gözlemci: Moldova.

ECSEE Ülkeleri AUS HUN ITA SLO ROM CRO B&H SER MN BUL MKD ALB TUR GRE Nufüsu : > 130 mil. Toplam elektrik tüketimi : >330 TWh SLO ROM CRO B&H SER MN BUL MKD ALB TUR GRE

ECSEE Bölgesel Piyasa Durumu - I UCTE Üye Ülkeler: Eski Üye Ülkeler (UCTE 2. Zone) Slovenya Hırvatistan Sırbistan Montenegro Makedonya Yunanistan Yeni Üye Ülkeler Bulgaristan Romanya Türkiye UCTE’ye giriş hazırlığında ve GDA Ülkeleri ile izole bölge modunda enerji alış-verişinde bulunmaktadır.

ECSEE Bölgesel Piyasa Durumu - II AB ve GDA Ülkeleri Konsolide Enerji Pazarı Kuracak (15/12/2004) BRÜKSEL, Belçika -- AB 14 Aralık Salı günü, Güneydoğu Avrupa ülkeleri, Kosova ve Moldavya ile kıtanın büyük bölümünü içine alacak bir konsolide enerji pazarı kurma amaçlı anlaşmayı imzalama kararı verdi. Anlaşmada 25 üye ülkenin yanı sıra Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Moldavya, Romanya, Sırbistan-Karadağ, Türkiye ve BM yönetimindeki Kosova eyaleti arasında bir "enerji toplumu" kurulması hedefleniyor. Yaz aylarında imzalanacak olan belge, bölgeye Orta Asya ve Hazar bölgesinden gelecek enerji kaynakları için daha ucuz bir rota da sağlayacak. Öte yandan Salı günü, AB ulaştırma bakanları Avrupa Komisyonu'na Batı Balkan ülkeleri ile Avrupa Ortak Havacılık Alanı konulu müzakereleri başlatma tavsiyesinde bulundular. Görüşmelere Arnavutluk, Bosna-Hersek, Makedonya, Sırbistan-Karadağ ve Kosova eyaleti katılacak. (AP, HINA, ATA - 14/12/04)

ECSEE Ticari Mekanizmaları Bölgesel pazarda kısıt yönetimi ve sınır ticaretine ilişkin kuralların tanımlanması gerekmektedir. ETSO (AİSİ)’nun Avrupadaki sınır ticareti için geliştirmiş olduğu sistem Güney Doğu Avrupa için uyarlanabilir. Avrupadaki Sistem İşletmecileri ve Elektrik Borsaları Avrupadaki elektrik piyasalarının birleştirilmesi için bir sistem geliştirmek amacıyla iş birliği içindedirler.

ECSEE Bölgesindeki Sınır Ticareti Mevcut Durum - I GDA’da Mevcut Sınır Ticareti Toplam GDA Talebin %9 Türkiye ve Yunanistanla yapılan ticaret eklenirse %14 Ana ihracatçılar: Bosna Hersek, Bulgaristan ve Romanya Diğer ülkeler: net ithalatçılar İlerideki Sınır Ticareti Arnavutluk, Bosna Hersek, Montenegro’daki hidro kapasite Bulgaristan ve Türkiye’deki termik kapasite Kosovo’daki termik potansiyel Makedonya’daki kapasite eksikliği Yunanistan’ın yaz puantları UCTE 1. bölge, Centrel

Sanal SEE CBT 2004 mekanizma ST’ne katılmayan Bölge ECSEE Bölgesindeki Sınır Ticareti Mevcut Durum - II Ocak 2004 tarihinden itibaren ETSO CBT 2003 esasına göre ve 2. senkron bölgedeki çoğu ülkeyi kapsayan sanal uygulamaya başlanmıştır. Tercih edilen bazı ticari güzergahları takip eden klasik transit sözleşmeler halen yürürlüktedir. GR H B&H HR I A SLO RO TR BG MK AL SCG/S SCG/CG UA Mol ETSO CBT 2004 mekanizma BÜT Sistemi Sanal SEE CBT 2004 mekanizma ST’ne katılmayan Bölge Türkiye Sistemi

Sınır Ticareti ve UCTE UCTE’de İletim Hakkı açık ihalesi çoğunlukla kullanılır. Piyasa bölünme kullanılmıyor, ancak ilgi var. UCTE’e bağlı Sistem İşletmecisi yerel Şebeke Yönetmeliklerine göre iletim limitlerini (n-1) esasına dayanarak hesaplar.

UCTE Piyasa Deneyimi Yük dağıtımı için açık/şeffaf tarifeler ve kurallar ticareti arttırıyor Tarife yapısı İskandinav Bölge ile aynı esasa dayalı : Her bir Sistem İşletmecisi kendi bölgesi için tarife hesaplar Ülkelerarası sınır ücreti yok Kayıplar için ortaklaşa karşılama çözümü Akış döngüsü (loop) problemleri çözme çalışmaları devam etmektedir. Bölgesel Power Exchange için “Piyasa Birleştirme” modelleri düşünülmekte Bölgedeki PX’ların fiyatlarını toplamakta PX’lar arası enerji ticareti hesaplamakta Kısıtı piyasa bölme metoduyla çözmekte Her bir yerel PX fiyat/yük dağıtımı hesaplaması için PX’lar arası yük dağıtımı kullanılmakta

Hedeflenen UCTE Kontrol Blokları UA SK SK A H MD A RO RO H HR SLO BiH SLO BORZEN OPCOM HR AL Ser Mon MK RO BiH Ser BG I Mon BG BG GR MK AL PMUM/TEIAS GR TR