YAPIM EKLERİ Yapım ekleri dörde ayrılır: 1) Addan Ad Yapan Ekler 2) Addan Eylem Yapan Ekler 3) Eylemden Ad Yapan Ekler 4) Eylemden Eylem Yapan Ekler

1) Addan Ad Yapan Ekler Ad (isim) türünden sözcüklere gelerek yeni anlamda adlar türetirler: -Iık, -lik : kış - lık, orman-lık, sen - lik ... -cı, -ci: uyku - cu, ekmek - çi, araba - cı... -Iı, -li: kan - lı, boya - lu, baş - lı... -sız, -siz: ana-sız, görgü-süz, duygu-suz -cık, cik: köprü-cük, ince-cik, körpe-cik… -ar, -er: altı-ş-ar, bir-er, beş-er… -sı, -si: çocuk-su, kadın-sı, erkek-si -msı, -msi: sarı-msı, mavi-msi… -mtırak: mavi-mtırak, sarı-mtırak… -cıl, -cil: ev-cil, balık-çıl, ölüm-cül… -ak, -ek: top-ak, ben-ek, sol-ak, baş-ak… -t: yaş-ı-t, eş-i-t… -tı, -ti: parıl-tı, gümbür-tü, şırıl-tı… -la, -le: kış-la, yay-la… -daş : vatan - daş, meslek - taş, din - daş... -ce, -ca: Türk - çe, İngiliz - ce...

2) Addan Eylem Yapan Ekler Adlara gelerek eylem türetirler: -le, -la : top - la-, giz-le-, çın-la... -len, -lan: ev-len-, söz-len-, yaş-lan-... -leş, -laş: kır - laş-, söz - leş-,... -e, -a : dil - e , tür - e-, boş - a-... -al, -el: az-al-, yön-el-, düz-el- … -ar, -er: ev-er, kar(a)-ar, sar(ı)-ar… -da, -de: mırıl-da, fırıl-da, fokur-da… -k, -ık, -ik… : aç-ı-k-, geç-i-k-, bir-i-k-… -sa, -se: su-sa-, garip-se-, umur-sa-, -msa, -mse: az-ı-msa-, küçü(k)-mse-…

3) Eylemden Ad Yapan Ekler Eylemlere gelerek ad türetirler: -gın, -gin, -gun, -gün : öl - gün, say - gın, yor - gun,... -gı, -gi, -gu, -gü : gör - gü, çal - gı, sev - gi, ... -m, -ım, -im, -um, -üm: say - im, bil - im, sat-ım,... -ın, -in, -un, -ün : yaz - in, bas - ın, yığ - ın,... -gan, -gen, -kan, -ken : çalış - kan, kırıl - gan,... -ıcı, -ici : kaz - ıcı, çek - ici, uç - ucu,... -ınç, -inç : kork - unç, sev - inç,... -ak- ek: uç-ak, bin-ek, saç-ak… -gaç, -geç, -kaç, -keç: yüz-geç, süz-geç, utan-gaç … -ağan, eğen: dur-ağan, ol-ağan… -ı, -i : yaz-ı, kaz- ı, tak-ı, diz-i, gez-i …

4) Eylemden Eylem Yapan Ekler Eylemlere gelerek yeni eylemler türetirler: -I, -ıl, -il, ul, -ül : saç - ıl-, seç- il-, sat-ıl-… -n, -in, -in, -un, ün : sev- in-, geç - in-,… -ır, -ir, -ur, -ür : aş - ır-, bat- ır-, … -dır, -dir, -dur, -dür: bul - dur-, ye - dir -, öl-dür- -ş, -ış, -iş, -uş, -üş : at - ış -, böl - üş-, ağla-ş-... -t, -ıt, -it, -ut, -üt: düzel-t-, yürü-t-, ak-ı-t-… -ar, -er: kop-ar-, çık-ar-, gid-er-… -ı, -i, -u, -ü: kaz-ı, sür-ü… -ala, -ele: ov-ala-, eş-ele-, kov-ala- …

YAPIM VE ÇEKİM EKLERİ ÖRNEK SORULAR

Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük, ötekilerden farklı bir yapım eki almıştır? Anlattıkları bıktırıcı, tatsız tuzsuz sözler yığınıydı. İzlenimlerinizi yazarken, yaratıcı olmaya çalışmalısınız. Öyküleyici anlatımda da bu öğelere yer vermelisiniz. Burada olay, birinci kişinin ağzından anlatılmaktadır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, -lık (-lik, -luk, -lük) ekiyle türetilmiş sözcük yer bildirmektedir? A) Aylık kazancının yarısını bu işe harcamıştı. B) Yarın çamlığa doğru bir geziye çıkacağız. C) Kışlık yiyeceklerimizi şimdiden alacağız. D) Çocukluğunda buralara pek çok kez gelmişti.

Küçükken en tatlı eğlencem, resimli kitapların I II yapraklarını çevirmekti, her resimli sayfa, beni III IV dakikalarca oyalardı. V Yukarıdaki numaralanmış sözcüklerden hangisi­ nin kökü, sözcük türü olarak diğerlerinden farklıdır? A) I. B) II. C) III. D) IV.

Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük, ötekilerden farklı bir yapım eki almıştır? Yolcu, arabanın da mola vermesinden yararlana­rak uyuşan ayaklarının ağrısını dindirmeye çalışıyordu. Evimize gelen yeni bakıcı çok deneyimli olmasının da verdiği bir rahatlıkla gözlerimin içine baktı. Arsaya alıcı olduğunu söyleyen genç adama gören onun parası olduğuna inanmazdı. Aramızda geçici bir kırgınlık olmuştu; ama bu olay ilişkilerimizi zedelemeyecekti.

Çayönü kazısında ortaya çıkarılan buluntular, insanlığın I II avcılık ve toplayıcılıktan yerleşik yaşama geçiş III IV aşamasını göstermektedir. V Bu cümledeki altı çizili sözcüklerden hangisinin kökü, sözcük türü yönünden öbürlerinden farklıdır? A) I. B) II C) III. D) IV

“Bazı sözcüklerin fiil kökü mü, isim kökü mü olduğu cümle içinde belirginleşir.” Aşağıda altı çizili fiil ya da fiilimsilerden hangisinin kökü isim kökü olarak da kullanılmaktadır? Yaramazlık yapan çocukları bahçeden kovdu. Dün babamlar bize geldi. Çeşmeden kana kana su içti. Onun bir sinsilik yapacağını sezdi.

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi farklı bir ek almıştır? Çok sinsi bakışları vardı. Durdu durdu da yatsı zamanı geldi. Üzerindeki giysi hiç de yakışmamış. Çok konuksever biri, kapısı herkese açık.

“ -e/-a “ eki aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmiştir? Eve çok erken geldi. Sabaha kadar dışarıda kaldık. Gün olur ellerine tutunur ağlardık. İlk iki dize çok anlamlı olmuş.

Aşağıdakilerin hangisinde hem yapım, hem de çekim eki vardır? Evcilik B) Çamlıktan C) Evlerinden D) Ekmek

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi farklı bir kökten türemiştir? Ekinler hemen de sarardı. Saçları amma da çabuk ağarmış. Bir yumrukta gözleri morarmış. Zamanın en büyük yazarıydı.

Aşağıda geçen altı çizili sözcüklerden hangisi kökü yönünden diğerlerinden farklıdır? Arkadaşlık çok güzel şey. Ölüm herkesin başında. Yaptığımız gezi çok hoşuma gitti Dişime dolgu yaptırdım.

EKLER VE KELİME YAPISI

KÖK Türkçede bir sözcüğün yapısı kök ve eklerden oluşur: Tek başına anlamı olan veya cümlede anlam kazanan ses ya da ses topluluklarına kelime denir. Türkçede bir sözcüğün yapısı kök ve eklerden oluşur: KÖK Bir sözcüğün parçalanamayan anlamlı en küçük parçasıdır. Bütün ekler çıkarıldıktan sonra sözcüğün geriye kalan bölümüdür.Ancak kökteki anlam ile sözcüğün tümündeki anlam arasında bir ilişki olması gerekir ev , kalem, gül-, uyu-, duy-, masa, göz, ders, bağır-….. Dilimizde iki çeşit kök vardır: 1- İSİM KÖK: Varlıkları, kavramları karşılayan isim veya isim soylu sözcüklerden oluşan köktür. kısa – l – dı soba – lar – dan aç - lık isim kök isim kök isim kök sanat – çı – lar kan – a eski – ci isim kök isim kök isim kök

2- FİİL KÖK: İş, oluş, hareket bildiren köklere fiil kök denir. Bir kelimenin fiil kök olup olmadığını mastar eki ( -mak,-mek) getirerek anlayabiliriz. oku- (mak) sus- ( mak ) üz- ( mek ) vur- ( mak ) sev – ( mek ) gör- (mek ) koş-(mak) gel- (mek) NOT: Bazı kelimeler cümlede kullanıldıkları yere göre isim veya fiil kök olabilir. Bugün anneannemin evini boyayacağız. ( boya- iş bildirir-fiil) Amca, boyalar kalite kalitedir. boya- varlığı karşılar- isim Ne olursun bir kere gül. fiil kök Gelirken bir demet gül alır mısın? İsim kök

(2007-DPY) Aşağıdaki kelimelerden hangisinin kökü fiildir? A) Daralmak B) Yönelmek C) Açılmak D) Körelmek

EKLER ÇEKİM EKLER İ YAPIM EKLER İ A) İSİM ÇEKİM EKLER İ B) FİİL ÇEKİM EKLER İ 1- İSİMDEN İSİM Y. E. 1- HÂL EKLERİ 1- KİP EKLERİ 2- İSİMDEN FİİL Y. E. 2- İYELİK EKLERİ 2- ŞAHIS EKLERİ 3- FİİLDEN İSİM Y. E. 3- ÇOKLUK EKİ 4 – FİİLDEN FİİL Y. E. 4 – İLGİ EKİ 5- EŞİTLİK EKİ

EK A) İSİM ÇEKİM EKLER İ ÇEKİM EKLER İ Bir sözcüğe eklenerek onun anlamını ve yapısını değiştiren ya da eklendiği sözcüğün cümle içerisinde kullanımını sağlayan anlamsız parçacıklara “ek” denir. ÇEKİM EKLER İ Kelimelerin cümle içinde diğer kelimelerle olan ilişkisini ve bağlantısını düzenleyen eklere çekim ekleri denir. Çekim ekleri olmadan düzgün bir cümle kurulamaz. Ev çıktık sonra kitap ev unuttuk anla Evden çıktıktan sonra kitabımı evde unuttuğumu anladım. A) İSİM ÇEKİM EKLER İ 1- HÂL EKLERİ : Sözcüklere belirtme, yönelme, bulunma, çıkma anlamları kazandıran eklerdir.

1- BELİRTME HÂL EKİ : İsimlerin yerini belirten ektir 1- BELİRTME HÂL EKİ : İsimlerin yerini belirten ektir. İsimlere getirilen “-ı,-i,-u,-ü” ekleriyle yapılır. Camı kıranı gördün mü? Onu görünce elim ayağıma dolaşıyor. Köpeği gezdirmeye götürmüş. Bilim adamları dünyayı kurtarmak için çareler arıyor. NOT: Belirtme hâl eki, 3. tekil iyelik ekiyle karışabilir. Karıştırmamak için ek almış kelimenin başına (onun) kelimesi getirilir. Cümlenin anlamı bozulmazsa ek, iyelik ekidir. Cümlenin anlamı bozulursa o zaman hâl ekidir. (onun) Evi çok uzakta kaldı. Anlam bozulmadı. İyelik eki (onun) Evi temizleyin. Anlam bozuldu. hâl eki (onun ) Kalemi bana uzatır mısın? Anlam bozuldu. hâl eki (onun ) Kalemi çok güzel yazıyor. Anlam bozulmadı. İyelik eki

2 -YÖNELME HÂL EKİ : İsimlere yönelme anlamı katan ektir 2 -YÖNELME HÂL EKİ : İsimlere yönelme anlamı katan ektir. İsimlere getirilen “-a,-e” ekleriyle yapılır. Olanları babama anlatacağım. Maça çok iyi hazırlandık. Haberi duyar duymaz hastahaneye koştum. Hırsız yavaşça kadına yaklaştı. 3- BULUNMA HÂL EKİ : İsimlere bulunma anlamı katan ektir. İsimlere getirilen “-da,-de,-ta,-te” ekleriyle yapılır. Anlaşılan sokakta şenlik var. Kitabım Gönül’de kalmış. Ailem Fransa’da yaşıyor. Ağaçta hiç yaprak kalmamış.

NOT: Bulunma hâl ekleri ile yapım ekleri karıştırabilir. Gözdeki rahatsızlığı başına vurmuş. hâl eki Ali sınıfın en gözde öğrencisiydi. Y.E. Bu sözde alınacak ne var, anlayamadım. hâl eki Peyami Safa’nın Sözde Kızlar kitabına bayılıyorum. Y.E. Film seyrederken babam horuldadı. Y.E. Acıktığı için karnı guruldamış. Y.E.

(2007-OKS) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-da,-de”nin işlevi diğerlerinden farklıdır? A) Kardeşim kulağıma bir şeyler fısıldadı. B) Ben çıkarken babam hâlâ evdeydi. C) Bugün okulda Ayşe’yi göremedim. D) Elindeki kocaman çantayı yere bıraktı.

4- ÇIKMA HÂL EKİ : İsimlere ayrılma anlamı katan ektir 4- ÇIKMA HÂL EKİ : İsimlere ayrılma anlamı katan ektir. İsimlere getirilen “-dan,-den,-tan,-ten” ekleriyle yapılır. Fotoğraftan kim olduğunu anladım. Ne yaptıysam sevgimden yaptım. Sevinçten ne yapacağımı şaşırdım. NOT: Çıkma hâl ekleri ile yapım ekleri karıştırabilir. Sudan küçük küçük böcekler çıktı hâl eki Sudan nedenlerle benim zamanımı çalma. Y.E. Bu gece sıradan bir elbise giymek istemezsin herhalde. Y.E. Çocuklar sıradan ayrılmayın. hâl eki

2- İYELİK ( TAMLANAN ) EKLERİ : Eklendiği ismin kime veya neye ait olduğunu bildiren eklere iyelik ekleri denir. İyelik eklerinin altı çekimi vardır: 1. tekil araba – m 1. çoğul araba – mız 2. tekil araba – n 2. çoğul araba – nız 3. tekil araba – sı 3. çoğul araba – ları 1. tekil ev – im 1. çoğul ev – imiz 2. tekil ev – in 2. çoğul ev – iniz 3. tekil ev – i 3. çoğul ev – leri