DOĞAL KAYNAKLARIN KEŞFİ, VE İNSAN FAALİYETLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

DOĞAL KAYNAKLARIN KEŞFİ, VE İNSAN FAALİYETLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Konuya Başlarken İnsanlar, ilk çağlardan bugüne neden doğal kaynak arayışına girmişlerdir Ekonomik faaliyet deyince aklınıza neler geliyor Günlük yaşamda kullandığınız doğal kaynaklar nelerdir Söyleyiniz. 2

ÇAĞLAR MEZOLİTİK KALKOLİTİK ve PALEOLİTİK ÇAĞ NEOLİTİK ÇAĞ ÇAĞ SANAYİ ÇAĞI

ÇAĞLAR PALEOLİTİK ÇAĞ ÇAĞ MEZOLİTİK ve NEOLİTİK ÇAĞ KALKOLİTİK Keşifler ve İcatlar: Kesici aletler,taşlar(obsidyen,çakmak taşı gibi) icat edilmiştir. Ekonomik faaliyetler: Avcılık, toplayıcılık ve taş işçiliği faaliyetleri başlamıştır. Önem kazanan doğal kaynaklar: Obsidyen ve çakmak taşı. PALEOLİTİK ÇAĞ Keşifler ve İcatlar: Bazı bitkiler yetiştirilmiş ve hayvanlar evcilleştirilmiştir. Ekonomik faaliyetler: Tarım ve hayvancılık faaliyetleri ve seramik yapımına başlanmıştır. Önem kazanan doğal kaynaklar: Tarım için verimli topraklar ve su, evcilleşen hayvanlar için meralar, seramik için killi top. MEZOLİTİK ve NEOLİTİK ÇAĞ KALKOLİTİK ÇAĞ Keşifler ve İcatlar: Bakır, demir madenler keşfedilmiş ve saban icat edilmiştir.

Ekonomik faaliyetler: Sabanın icadı ile tarım geniş alanlarda yapılma- ya başlanmış; madencilik ve maden işleme faaliyetleri başlamıştır. Önem kazanan doğal kaynaklar: Madenlerin keşfi ile maden yataklarının ve maden işlenirken kullanılan suyun önemi art.Madenlerin ergitilmesi için enerjiye ihtiyaç duyulmuş böylece ormanlar önem kazanmıştır. KALKOLİTİK ÇAĞ Keşifler ve İcatlar: Buhar makinesi,1833’te pulluk,1873’te dinamo,1895’te patlamalı motor ve1910’da içten yanmalı motor icat edilmiştir. Ekonomik faaliyetler: Yukarıda verilen icatlar doğrultusunda sanayiye geçiş olmuştur.Pulluk ve traktörün icadı ile tarımda büyük bir gelişme yaşanmıştır. Turizm,XXI. yy dan itibaren önem kazanmıştır. Önem kazanan doğal kaynaklar: Kömür, demirin önemi artmış, çayır otlak ve orm. ar. tarla hal. dönüştürülmüştür.Akarsulardan elektrik üretilmiştir.Doğal gaz ve petrol ö.kaz. SANAYİ ÇAĞI

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE DOĞAL KAYNAKLAR

TAŞLAR İnsanoğlu ilk çağlardan günümüze kadar kayaçlardan değişik şekillerde yararlanmıştır. Paleolitik Çağda hayvanları avlamak ve tehlikelerden korunmak için kesici aletlere ihtiyaç duyan insan bir kaynak arayışına yönelmiştir.Çevredeki sileks (çakmak taşı) ve obsidyen (volkan camı) gibi sert olan kayaçları keşfetmiş böylece ilk madencilik başlamıştır. Bu taşların işlenip çeşitli aletlerin yapılmasıyla ilk taş işçiliği ortaya çıkmıştır. İlk yerleşmelerin kurulmasında su, çakmak taşı ve volkan camı gibi kaynakların varlığı etkili olmuştur. Neolitik Çağda ham madde olarak çakmak taşı ve obsidyenin ticareti yapılmıştır. Zümrüt,elmas,mermer,………..,…………… Örneğin:

METALİK MADENLER Neolitik Çağda madeni tanımayan insan, doğada parlak rengiyle dikkati çeken Hematit gibi minerallerin farkına vararak deneyimlerle onları boya malzemesi olarak kullanmayı öğrenmiştir. İnsan, doğada bulduğu saf bakırı yerleşmelere getirmiş ve onu döverek biçim vermeye çalışmıştır.Soğuk dövülen bakırın zamanla çatladığını,kırılıp koptuğunu ama ısıtıldığında bu yeni malzemenin yeniden işlendiğini ve plastik özelliği kazandığını gözlemlemiştir.Kalkolitik Çağ’da insanlar madenleri işlemek için ısıdan yararlanmış ve bu adım günümüzdeki demir-çelik fabrikalarının temelini oluşturmuştur. Kalkolitik Çağda (MÖ 5000-3000) maden ustaları ;sadece yüzeyden cevher toplamakla yetinmemiş,derinlere inmiş ve ‘polimetalik’ (birden fazla metalin birlikte oluşu) cevherleri toplamışlardır.MÖ 4.000 yılın sonlarında önce gümüş ve kurşun daha sonra da altın yavaş yavaş tarihteki yerini almıştır.

Bakır-kalay karışımı tuncun bulunmasıyla Tunç Çağı (MÖ3000-1200) başlamıştır.Artık maden, galeriler açılarak yer altından çıkarılmış ve ocaklara yakın uygun alanlarda ergitilmiştir.Tunç üretimi büyük değişiklikleri de beraberinde getirmiş; bu dönemde döküm,tavlama, kaynak,kaplama gibi teknikler de doruk noktasına ulaşmıştır. Demir Çağında (MÖ 1200-550) diğer metalik madenlerden daha az işlenmiş olmasına rağmen demir,bu çağa adını vermiştir. sözü edilen çağlarda metalik madenler basit yöntemlerle ergitilip soğutulmuş ve dövme yoluyla işlenmiş, el emeği ile bazı araç ve gereçler (demir saban, atlı araba, tekerlek çemberi,bıçak, balta vb. yapılmaya başlanmıştır.

TOPRAKLAR Neolitik Çağdan günümüze kadar önemini kaybetmeyen aksine Giderek artan doğal bir kaynaktır. Neolitik Çağda doğada becerisini ve bilgisini arttıran, bitkileri kültür altına alabileceğini keşfetmiş, doğada bulunan bazı bitkilerin tarımını yapmıştır.Böylece Neolitik Çağda tarım toprakları değer kazanmış, tarımla birlikte suyun önemi de artmıştır. İlk tarımsal faaliyetler, ucu sivri değnek ile toprağın işlenerek tohum ekilmesi ve çeşitli bitkilerin dikilmesiyle başlamıştır.Bu şekilde yapılan tarım uzun yıllar devam etmiştir.

Neolitik Çağda doğada başıboş gezen hayvanlar da evcilleştirilmiş ve kültür altına alınmıştır.Hayvancılıkla birlikte çayır ve otlaklar da önemli doğal kaynaklar durumuna gelmiştir.Tarımla beraber yerleşik hayata geçen nüfus sayısı artmış ve artan nüfusun ihtiyacını karşılamak için doğal kaynaklar ekonomik değer kazanmıştır. Bu çağda insanoğlu ilk olarak tarımsal ve hayvansal ürünleri, çevresindeki ham maddeleri işleyerek günlük hayatında kullanmıştır.Yiyecek için kap yapma ihtiyacı doğmuş, bu ihtiyaç önce taşlar oyularak giderilmiş sonra kilin pişirilmesiyle çömlek keşfedilmiştir.Çömlek üretimiyle kilin önemi artmıştır.Çömlek bu dönemin endüstri ürünüdür.

ORMANLAR Paleolitik Çağda avcılık ve toplayıcılık ile yaşamını sürdüren insan, çevredeki bitki ve hayvan alanlarının zengin olduğu mekanlarda yaşamını devam ettirmiştir. Neolitik Çağda ısınmak, yemek pişirmek, kil fırınları için enerji üretmek ve suda yüzen kütük ağaçlarıyla yolculuk yapmak için ormanlardan yararlanılmıştır.Maden Çağından Sanayi Çağına kadar ormanlar maden ergitmede kullanılmıştır.Bu yüzden Orta Çağın sonlarına kadar demirciler,işletmelerini orman kenarlarında kurmuşlardır.Ormanlar azalınca işletmelerin yerleri de değiştirilmiştir.Fenikeliler,Akdeniz kıyılarındaki ormanlarda temin ettiği ham madde ile gemiler yapmış ve denizlere açılmışlardır.Böylece ormanların doğal kaynak olarak önemi artmıştır.

Johann Gutenberg’in Avrupa’da 1450lerde hareketli matbaayı icat etmesiyle kitaplar yaygınlaşmaya başlamış,böylece bilginin saklanması ve bilgi iletişimi için kağıt önem kazanmıştır.Ormanlar geçmişte olduğu gibi günümüzde de ısıtma, gemi yapımı,yemek pişirme,mobilya yapımı,kağıt üretimi,demir yolları gibi pek çok alanda kullanılmaya devam edilmektedir.Fakat beş bin yıldır ormanların aktif olarak kullanılması,ormanlık alanların hızla tahrip edilmesine neden olmuştur.Ortaya çıkan evrensel sorunlar nedeniyle günümüzde insanlar gerekli ihtiyaçlarını plantasyon ormanlarından karşılama yoluna gitmişlerdir.Bugün yok olan ormanların hızla yenilenmesi için çözüm yolları aranmaktadır.

AĞACIN YOLCULUĞU NOT: Her birimiz tükettiğimiz kağıtlar, kullandığımız mobilyalar,yaktığımız odunlar ve tükettiğimiz diğer ağaç ürünleri için yılda 7 ağaç harcamaktayız.

SU ve RÜZGAR Paleolitik Çağdan, bugüne kadar su, insanlar için vazgeçilmez bir kaynak olmuştur.Orta Çağa kadar sulardan; sulama,kullanma suyu ve taşıma şeklinde yararlanılmıştır.Orta Çağda, su ve rüzgar, değirmenlerin kanatlarını ve bu kanatlara bağlı çarkları döndürmüştür.Böylece insanlar akarsularda ve rüzgarlardan enerji elde etmişlerdir.Bu enerjileri, doğrama,kağıt fabrikalarında ve tabakhanelerde kullanmışlardır. Su değirmenleri, yedi yüzyılı aşkın bir zaman fabrikaları harekete geçiren güç olmuştur ve akarsuların önemi artmıştır.Gerek su değirmenleri rüzgar değirmenleri eski önemlerini yitirmesine karşın günümüze kadar varlığını korumuşlardır.

Günümüzde rüzgar; buhar makineleri, petrol,doğal gaz ve elektrik karşısında bir güç kaynağı olarak hemen hemen unutulmaya başlandı. Ancak 1970 lerdeki petrol bunalımı rüzgar için bir dönüm noktası oldu.Yeni kuşak yel değirmenleri ortaya çıktı.Günümüzde Danimarka’da Kopenhag Körfezi’ndeki açık denizde bulunan 20 rüzgar çarkı,20 bin evin elektrik gereksinimini karşılamaktadır.

1873te Fransız mucit Gramme tarafından su gücü ile işletilen dinamo icat edilmiş,bu icat ile enerji kaynağı olarak akarsular tekrar değer kazanmıştır.Böylece siyah kömürün karşıtı olarak bu kaynağa ‘beyaz kömür’ denmiştir. Dinamo kullanılarak kömür yataklarından uzak bölgelerde sanayi tesisleri inşa etmek mümkün olmuş ve yerleşmelere elektrik verilmesiyle su gücü giderek önem kazanmıştır.Bununla birlikte su gücü bakımından zengin bölgeler, giderek yoğun sanayileşme bölgeleri durumuna gelmiştir.Akarsulardan elektrik enerjisi elde etmenin yaygınlaşmasının ardından dalga ve gelgitin gücünden de elektrik enerjisi üretilmesi yoluna gidilmiştir.

İnsanların beslenmesinde su ürünleri önemli rol oynamaktadır.İnsanlar,iç sulardan ve denizlerden eskiden beri su ürünleri elde etmişlerdir.Dünya nüfus artışına paralel olarak iç sular ve denizlerden eskiden beri su ürünleri elde etmişlerdir.Dünya nüfus artışına paralel olarak iç sular ve denizlerden avlanan balık miktarı her geçen yıl artmaktadır.Avlanan balık, 1950’de 22.5 milyon ton iken 1995’te 112 milyon tona ulaşmıştır.Görüldüğü gibi denizler ve iç sulardaki ürünlerden önceleri daha küçük boyutlarda yararlanılırken üretim giderek büyümüş, balıkçılık bir sektör haline gelmiştir.Ancak,deniz ekosistemi açısından tehlikeler doğurabileceğinden bu sınırın daha fazla aşılmaması beklenmemektedir.

1956’da Bell şirketine ait telefon sisteminde ortaya çıkan enerji problemini çözmek üzere laboratuara kapanan ekip, güneş ışığından yararlanarak enerji çıkaran foto voltaj hücreleri geliştirmişlerdir.Böylece çalışmalarını telefon sistemi onarımından güneş enerjisi ile elektrik üretimine kaydırmışlardır.Ekip,ilk olarak küçük bir radyoyu çalıştırmayı başarmıştır. Buluşu takip eden yarım yüzyıl içinde güneş enerjisi hesap makinelerinden Mars’ta yaşam izi arayan uzay robotlarına kadar birçok makineyi çalıştırmada kullanılmıştır.Güneş ışığı ayrıca kesintisiz bir enerji kaynağı olduğu ve çevreyi kirletmediği için alternatif enerji kaynakları arasında önemli bir yer tutmaktadır.

KÖMÜR Orta Çağ başarında İngiltere’de kömür; evlerin ısıtılmasında, 1620yıllarında ise demiri ergitmede kullanılmıştır. 1754 yılında Abraham Derby, yüksek fırını icat etmiş,1856’da ise Bessemer bu fırını geliştirmiştir.Ardından taş kömürü demir-çelik sanayisi için vazgeçilmez bir enerji kaynağıolmuştur.!870 sonrası İngiltere’de demir-çelik tesisleri konumdeğiştirmiş ve kömür havzaları çevresinde kurulmuştur. Sanayi Devrimi ortaya çıkan teknolojik birçok gelişme ile birlikte sanayi ham maddelerine yani doğal kaynaklara olan talep de hızlı bir şekilde artmıştır.XVIII.yy’da buhar makinesinin icadı ve sanayide kullanılması kömür enerji kaynağı olarak önem kazanmıştır.Buhar makineleri ilk olarak kağıt fabrikalarında kısa bir süre sonra ise trenlerde kullanılmıştır.Böylece daha çok yükü bir yerden başka bir yere nakletmek daha ekonomik olmuştur.Sonraki uygulamalarda kömür,deniz ulaşımında kullanılmış,bu gemiler ile yük ve yolcu taşımacılığı yapılmıştır.Böylece deniz ve okyanuslardan daha çok yararlanılmıştır.

PETROL Yakın geçmişte önem kazanan doğal kaynaklar:petrol ve doğal gazdır.Petrol MÖ 3200 de Mezopotamya’da asfalt ve harç,MÖ 1700 de Çin’de ısıtma aracı, 1815’te Çekoslovakya-Prag’da cadde aydınlatmasında kullanılmıştır.İl Petrol kuyusu ABD’nin Pennsylvania eyaletinde 1857 yılında açılmıştır.

Petrol,içten yanmalı ve içten patlamalı(benzin ve mazot kullanılan) motorların icadından sonra önem kazanmıştır.Alman mühendisleri Daimler’in(1834 1900) 1895 yılında içten yanmalı motorları icat etmesi, petrolün büyük bir termik güç olarak görülmesini sağlamıştır.Buna ek olarak zamanla gelişen petrokimya-endüstrisi, bugün petrole daha çok önem verilmesine yol açmıştır.Böylece çağdaş endüstri eskiden olduğu gibi buhar makinesi ve buhar gücüne bağımlı olmaktan kurtulmuştur.Yine termik güç santrallerinin sadece kömüre bağımlı kalmasını önlemiş ve petrol ile doğal gaz,elektrik enerjisi elde etmede büyük rol oynamıştır.

Turizm, 2.Dünya Savaşı sonrası ülkelere döviz akışı sağlayan önemli bir sektör durumuna gelmiştir.Sanayileşme hareketine bağlı olarak, bireylerin,ekonomik gelirinin artması ve sahip olunan tatil haklarına bağlı olarak turizm gelişmiştir.Bugün dağ,göl,plaj,mağara,,çağlayan gibi ilgi çeken oluşumlar turizme doğal kaynak olarak kullanılmaktadır.Büyüyen hizmet sektörü de turizmin daha hızlı bir şekilde gelişmesine neden olmuştur. Soru: İspanya,Fransa,İtalya,Türkiye ve Yunanistan gibi ülkelerde deniz turizminin geliştiği yerlerdir.Sizce bu durumun nedeni nedir

Piraziz Anadolu Lisesi

Tarım toprağı ETKİNLİK Kömür ve demir Akarsular Turizm Keşif ve İcatlar Önemi Artan Bitkilerin kültür altına alınması ile Tarım toprağı Buhar makinesinin icadı ile Kömür ve demir Dinamonun icadı ile Akarsular Neolitikte hayvanların evcilleştirilmesi ile Meralar Gemi yapımının yaygınlaşması Ormanlar Gezip görme isteği ile Turizm

Konu Bitti Şimdi Sorular

1 I.Petrolün bulunması ve çıkarılması, Batman’ın nüfusu 1927 yılında 900 iken 200 yılında 456.000’e ulaşmış, 1927’de köy iken 1937’de bucak, 1955’te belediye, 1957’de ilçe ve 1990’da il statüsüne kavuşmuştur. Yukarıda ifade edildiği gibi Batman’ın bu hızlı gelişiminde; I.Petrolün bulunması ve çıkarılması, II.Ormanların geniş yer kaplaması, III.Tarım alanlarının çok verimli olması, durumlarından hangileri etkili olmuştur? D)I ve III E)II ve III C)Yalnız III B)Yalnız II A)Yalnız I

2 I.Rezervinin belli yerlerde olması, Petrol MÖ.3200’de Mezopotamya’da asfalt ve harç, MÖ.1700’de Çin’de ısıtma aracı,1815’te Avrupa’da cadde aydınlatmasında kullanılmıştır.Günümüzde ise hemen her alanda kullanılmaktadır. Petrol ve petrol ürünlerinin son yıllarda giderek artmasında; I.Rezervinin belli yerlerde olması, II.İçten yanmalı motorların icat edilmesi, III.Kimya sanayinin gelişmesi, özelliklerinden hangileri etkili olmamıştır? D)I ve II E)II ve III C)Yalnız III A)Yalnız I B)Yalnız II

Nükleer santrallerde aşağıda verilenlerden hangisi kullanılır? 3 Nükleer santrallerde aşağıda verilenlerden hangisi kullanılır? A)Bor-petrol B)Petrol-doğal gaz C)Uranyum-toryum D)Linyit-petrol E)Taş kömürü-linyit

4 Dünyada aşağıdaki enerji kaynaklarından hangisinin kullanım oranı daha yüksektir? A)Kömür B)Hidroelektrik C)Petrol D)Nükleer E)Doğal gaz

Piraziz Anadolu Lisesi 5 Dünya genelinde doğal gazın enerji üretimindeki payının artmasında aşağıdakilerden hangisi daha çok etkilidir? A)Çıkarımının kolay olması B)Yenilenebilir olması C)Temiz olması D)Çevreye zarar vermesi E)Boru hatlarıyla taşınması

Aşağıdaki ülkelerin hangisinde nükleer santral yoktur? 6 Aşağıdaki ülkelerin hangisinde nükleer santral yoktur? A)Japonya B)Türkiye C)ABD D)Kanada E)Rusya

7 A)Ormanlar B)Ayçiçeği ve soya C)Şehirsel atıklar D)Hayvansal atıklar İnsanlar tarafından uygulanan süreçler sonunda doğal ürünlerden elde edilen enerjiye biyoenerji denir.Biyoenerji;biokütle ve biyogaz enerjisi diye ikiye ayrılır. Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin biokütle kaynakları arasında yer aldığı söylenemez? 7 A)Ormanlar B)Ayçiçeği ve soya C)Şehirsel atıklar D)Hayvansal atıklar E)Uranyum ve toryum

8 Dünyanın ilk rüzgar tribünü aşağıdaki ülkelerin hangisinde yapılmıştır? A)Danimarka B)ABD C)Norveç D)Hollanda E)Almanya

Bu duruma en iyi uyan ülke aşağıdakilerden hangisidir? Geri kalmış ülkeler zengin doğal kaynaklara sahip olsalar bile teknolojik imkansızlıklar sebebiyle bu ülkelerde kullanım azdır. Bu duruma en iyi uyan ülke aşağıdakilerden hangisidir? 10 A)ABD B)Irak C)Kanada D)İtalya E)Japonya

Aşağıdaki ülkelerin hangisinde yağmur ormanlarının olduğu söylenemez? 11 Aşağıdaki ülkelerin hangisinde yağmur ormanlarının olduğu söylenemez? A)Brezilya B)Bangladeş C)İtalya D)Endonezya E)Kongo

Doğal kaynaklardan olan su; 12 Doğal kaynaklardan olan su; I.Sulama II.Enerji üretimi III.Turizm IV.Sanayi V.Ulaşım Gibi alanlarda kullanılmaktadır.Buna göre su bu alanların hangisinde öncelikli kullanılmıştır? D)IV E)V C)III B)II A)I

13 Aşağıdaki sanayi kollarından hangisinin gelişmesi ve ön plana çıkması taş kömürünün değerini ve önemini arttırmıştır? A)Kağıt sanayi B)Cam sanayi C)Demir-çelik sanayi D)Tekstil sanayi E)Pamuklu dokuma sanayi

Bunun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? 14 İsveç,zengin demir yataklarına sahip olmasına rağmen demir-çelik üretimini pahalıya yapar. Bunun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A)İklimin elverişsiz olması B)Teknolojinin eski olması C)İşçi ücretlerinin fazla olması D)Verginin yüksek olması E)Taş kömürünün olmaması

15 Orta Doğu’da kömürden enerji elde etmek %1.5 gibi düşük bir paya sahip olmasında bu alanda aşağıdakilerden hangisin fazla olması etkilidir? A)Odun B)Petrol C)Rüzgar D)Güneş E)Biyogaz

16 İnsanların ilk olarak kullandığı doğal kaynak aşağıdakilerden hangisidir? A)Orman B) Rüzgar C)Taş D)Maden E)Kömür

17 Dinamonun icadı ile aşağıda verilen hangi doğal kaynağın önemi artmıştır? A)Su B) Petrol C)Rüzgar D)Toprak E)Kömür

18 İnsanların yerleşik hayata geçmesiyle aşağıdaki doğal kaynaklardan hangisinin önemi daha çok artmıştır? A)Toprak B) Rüzgar C)Turizm D)Petrol E)Orman