ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ Doç. Dr. Ergün Koca e.koca06@gmail.com

Dersin temel amaçları...  Araştırma sürecini (sorun belirleme, veri toplama, veri analizi ve sonuçları yorumlama) incelemek,  Belli başlı bilimsel araştırma yöntemlerini (deneysel yöntem, betimleme yöntemi, tarihi yöntem vd.) gözden geçirmek.  Özetle en genel anlamda, merak ettiğiniz bir konuyu, bilimsel yöntemi izleyerek araştırmak istediğinizde izleyeceğiniz yöntem konusunda sizi bilgilendirmektir.

İnsanın doğaya egemen olma isteği Bilimsel Bilgiyi Meydana Getiren Sebepler Merak İnsanın doğaya egemen olma isteği

Bilim Nedir? Bilim; doğru düşünme, doğruyu ve bilgiyi araştırma, bilimsel metotları kullanarak sistematik bilgi edinme ve bilgiyi düzenleme süreci, evreni anlama ve tanımlama gayretleri olarak ifade edilebilir.

Bilimsel Bilgi ve Özellikleri 1.Bilim olgusaldır: Doğrudan veya dolaylı olarak gözlenebilecek veya sınanabilecek vakaları inceler. 2.Bilim objektiftir: Bilimsel bilgiler nesnel verilere dayandırılmıştır. Elde edilen verilerden ulaşılan sonuçlar kişiden kişiye veya toplumdan topluma değişmemelidir.

3.Bilimsel bilgiler güvenilirdir Bir bilgiye bilimsel yollarla ulaşılmış ise, bu bilgi güvenilirdir. 4.Bilim genelleyicidir: Bir vaka veya durumda doğru olarak bulunmuş bilgiler, diğer vakalar içinde aynı derecede doğrudur. 5.Bilim mantıksaldır: Bilimsel bilgiler mantık kuralları ile örtüşmelidir.

Çağdaş bilim büyük ölçüde araştırmaya bağlıdır.

Araştırma nedir? Bir seri dayanaklı bilgilerden hareket ederek, yeni bir şey bulmaya yönelik uğraştır. Bu dayanaklı bilgiler, bilimsel bilgiler olup; doğruluğu test edilmiş düşünme prensipleri ile çelişkili olmayan, sistemli ve organize edilmiş bir yapıya sahip bilgi bütünüdür.

Araştırma Nedir? Amaçlı, planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, gruplandırılması, analizi, sentezi, açıklanması, yorumlanması ve değerlendirilmesi işlemleriyle problemlere güvenilir çözüm yolları bulma sürecidir (Kaptan) Bilimsel çözümleme yönteminin formal, sistemli ve dikkatli bir biçimde uygulanmasıdır (Kaptan) Karşılaşılan bir güçlüğün giderilmesi için bilimsel yöntemin uygulanması ya da planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenişi (analiz), yorumlanarak sonucun raporlaştırılması ile problemlere güvenilir çözümler arama sürecidir (Karasar)

Veri toplama ve analiz etme Sonuç Olarak; Bilimsel Araştırma Sistematik inceleme Veri toplama ve analiz etme Sonuçlara göre yargılara varma ve bulguları kullanılabilir hale getirme sürecidir.

Bilimin Önemli Kavramları  Bilimsel Yöntem  Terim,  Tanım,  Kavram,  Olgu  Bilimsel Teori  Gözlem  Bilimsel Hipotez  Kavram Yanılgıları

BİLİMSEL YÖNTEM Bir plan dahilinde gözlem ve deneylere dayanarak bilimsel gerçekleri ortaya koyan çalışmadır. Bilimsel yöntemin temeli sorular yöneltmek ve sorulara yanıt aramaktır. Bir bilim adamı bilimsel yöntemle bir problemi çözerken şu yolu izler: 1-Problemin belirlenmesi, 2-Gözlem yaparak verilerin toplanması, 3-Hipotezin kurulması, 4-Hipoteze dayalı tahminler yapılması, 5-Kontrollü deneyler yaparak hipotezin doğrulanması, 6-Deneylerin sonucuna genellemeler yapılması,   7-Teori ve kanun.

BİLİMSEL YÖNTEM Olaylara Dayanma Tarafsızlık Dogmatizmi Reddetme Eleştiriye açık olma Yanılma olasılığını kabul etme Bilimsel Düşünme Yöntemi Anlam (Akla dayanır) Bilimsel Yöntem Sorunu belirleme Gözlem Hipotez kurma Hipotezi test etme Teori ve genel kanunlara ulaşma Anlam Bilimsel Araştırma Yöntemi (Araştırmaya dayanır)

Esasen bilimde hiyerarşik adımlar halinde yürüyen evrensel tek bir yöntem yoktur! Sonuçları Başkaları İle Paylaşma Sonuçları Raporlaştırma Sonuç Çıkarma Hipotezi Test Etme Veri Toplama Hipotez Kurma Problemi Tanımlama

Terim? Belirli bir alana has olan sözcüklere denir. İletişim Terimleri Sözlüğü Terim? Belirli bir alana has olan sözcüklere denir. Yani terimler belirli bir alanın dilini oluşturur.

Tanım? Bilinmeyen, yabancılık çekilen bir kavramın aşina olunan, bilinen kavramlarla açıklanmasıdır.

Kavram? Olguların zihnimizdeki imajıdır. İnsan zihninde anlamlanan olay, obje, ve olguların değişebilen ortak özelliklerini temsil eden formudur.

Olgu; bilimsel verilere dayalı, kanıtlanabilir özellikteki bilgidir Olgu; bilimsel verilere dayalı, kanıtlanabilir özellikteki bilgidir. Olgular, nesnel ve irade dışı oluşumlardır ve sık sık olay ile karıştırılır. Tarafsızdır, Nesneldir, Yoruma açık değildir, İstenç (irade) dışıdır, Bir süreç belirtir, Herkes tarafından kabul edilmiştir. Suyun 99 derecede kaynayıp 100 derecede buharlaşması, olgudur ama falancanın kilosu olaydır. Işığın hızı, olgudur ama falancanın saniyedeki hızı, olaydır. Yer çekimi, olgudur. Canlıların üremeleri, olgudur ama falancanın üremesi, olaydır.

Bilimsel Teori (Kuram)? Yeni bulgularla desteklenmiş olduğu bilim adamlarının çoğu tarafından kabul edilen hipoteze denir. Kökleşmiş hipotezlerdir. Doğruluğu tam ispatlanmadığı gibi çürütülememiş hipotezlerdir. Bu hipotezler yeni bulgularla da sürekli olarak desteklenirler. Bilimsel teori henüz kanıtlanamamış bilimsel önermelerdir. Hipotezlerin deney ve gözlemlerle desteklenmesi halidir. Hipoteze oranla gerçeklere daha yakındırlar. Fakat ilerleyen zaman içinde çürütülebilirler.

Bilimsel Teori Bilimsel teoriler, gündelik hayatta boş veya safsata anlamında kullanılan teori anlamında kullanılmamalıdır. Bilimsel teoriler hiçbir zaman ispatlanamaz ancak mevcut kanıtlara dayalı olarak yapılan açıklamalar arasında en mantıklı olanıdır. Bilimsel teorilerin, açıklama, tahmin ve kontrol olmak üzere üç önemli bileşeni vardır. İyi bir teori, gözlemleri iyi açıklama, henüz gözlenmemiş olayları tahmin etme, sınanmaya açık olma ve yeni bilgiler elde edildikçe gerektiğinde düzeltilebilme gibi özelliklere sahip olmalıdır. Teoriler sayesinde birbiriyle ilişkisiz gibi görünen bir takım olaylar arasındaki ilişkilerin varlığı tespit edilir.

Astronomi: Büyük Patlama Biyoloji: Hücre teorisi — Evrim teorisi — Hastalık yapıcı mikrop teorisi Kimya: Atom teorisi — Kinetik teori İklim bilimi: Küresel ısınma Ekonomi: Makroekonomi — Mikroekonomi Eğitim: Oluşturmacılık — Eleştirel pedagoji kuramı — Eğitim kuramı — Çoklu zekâ kuramı — İlerlemeci eğitim kuramı Mühendislik: Devre teorisi — Kontrol teorisi — Sinyal kuramı — Sistem kuramı — Bilgi kuramı Film: Film kuramı Jeoloji: Plaka tektoniği Sosyal bilimler: Eleştirel kuram Edebiyat: Edebiyat teorisi Matematik: Olasılık kuramı 

Gözlem Doğru olaylar hakkında duyu organları veya araç gereç yardımıyla elde edilen gerçek bilgilere gözlem denir. Gözlem ikiye ayrılır:   Nitel gözlem: Sadece duyu organlarıyla yapılır. Yanılma payı yoktur. Sonuç kesindir.   Nicel gözlem: Ölçü aletleriyle yapılır (Örnek, terazi ile ağırlığın belirlenmesi).

Hipotez (Varsayım) Probleme konulan geçici çözüme hipotez denir. Hipotez problemi çözmek için yapılan araştırma ve gözlemler sonucu elde edilen bilgilerin yardımıyla kurulur. Hipotezin Başlıca Özellikleri:   Eldeki bütün verilere uygun olmalı ve onları açıklamalıdır.   Yeni gerçeklerin tahminine olanak sağlamalıdır.   Probleme çözüm önermelidir.   Deney ve gözlemlere açık olmalıdır.   Yeni deney ve gözlemlerle denenebilir olmalıdır.

Hipotezin Muhtemel Üç Sonucu:  Doğrudan kanıtlanıp doğrudan geçerli haline gelebilir bir hipotez gözlem ve deneylerle doğrulanırsa teori değil gerçektir.   Yeni gerçeklerle desteklenerek teori veya kanun haline gelebilir.   Çürütülüp terk edilir.

Kanun ve Gerçek Her bilim adamı tarafından aynı sonuçlarla tekrar edilebilen gözlemlerdir. Teoriler çürütülemezlerse ve geniş geçerlilik kazanmışlarsa kanun ve gerçeklere dönüşürler.

Yasa (Kanun) Nedir? Tekrarlanan gözlem ve deneylerle, aynı şartlarda aynı sonuçları verdiği kesin olarak belirlenen, akla ve mantığa uygun, genel kanıya göre kabul görmüş, değişmez nitelik kazanmış, yanlışlanma olasılığı olmayan gerçek bilgiye, yasa (kanun) denir. Yasalar değişmezlik ilkesine sahiptir. Yanlışlamaya çalıştığınızda, yasayı çökertmeniz mümkün olmaz. Yasalar en gerçek değişmezlerdir. Biz bu mevcut değişmezleri kullanarak yeni değişmezler ortaya çıkarmaya çalışırız.

Problem – Araştırma Konusu Araştırma sürecinde ilk yapılması gereken, genel bir inceleme (kaynak taraması, uzmanlarla görüşme vb.) sonucunda bir konu saptamaktır.

Problemin Ortaya Konması Konu belirlendikten sonraki aşama, araştırma konusuyla ilgili olarak çözülmek istenen problemi, diğer bir deyişle, araştırma amacını ortaya koymaktır.  Problem; kuramlardan, daha önceki araştırmaların bulgularından ve/veya kişisel gözlemlerden yola çıkarak oluşturulabilir.

Problem İspat Kanun / Gerçek Teori Gözlem Sonuç Veriler Hipotez Tahminler Kontrollü Deneylerle Doğrulanır Kanun / Gerçek Teori İspat Hipotez Değiştirilir Sonuç

Değişken  En az iki değer alabilen her şey değişkendir.  Bir başka deyişle; gözlemden gözleme değişik değerler alabilen objelere, özelliklere ya da durumlara değişken denir.  Örneğin  Cinsiyet ( K – E )  Yaş (3, 7, 33, 56, vb.)  Tedavi yöntemi (ilaç, terapi) Öğretim yöntemi (düz anlatım, soru cevap, problem çözme, vb.)  Okul türleri (resmi, özel, mesleki, vb.)

ARAŞTIRMACIDA OLMASI GEREKEN TEMEL NİTELİKLER Araştırma, doğrudan yapılacak bir faaliyettir. Her işte olduğu gibi, çoğunlukla araştırmada da az çok farklı yollar izlenebilir. Uygulamada görülen bazı farklılıklara karşın, her araştırmada belirli yöntemler, süreçler ve aşamalar vardır. Bilimsel araştırma aynı zamanda bir öğrenme ve kendini geliştirme faaliyetidir. İnsanın görüş açısını genişleten etkenlerin başında araştırma gelmektedir. Bu noktada Araştırmacıda olması gereken temel nitelikler aşağıda verilmiştir.

Araştırmada DOĞRULUK Araştırmada DÜRÜSTLÜK Araştırmada DÜZENLİLİK Belirli bir ARAŞTIRMA MANTIĞININ olması KENDİNİ TANIMA niteliği Her araştırmacıda bulunması gereken HAYAL GÜCÜ Araştırmacı, bildikleri ve sahip olduklarından hareketle daha çok bilmek için nelere sahip olması gerektiğine doğru gitmesi gerekir.

Bilim, gözlem ve deneylerle elde edilen daha ileri gözlem ve deneylere açık olan kavramlar topluluğudur. Bu noktada Bilim insanında olması gereken temel özellikler aşağıda verilmiştir.   Meraklı ve iyi gözlemcidir.   Kararlıdır.   Şüphecidir.   Tarafsızdır.   Eleştiricidir.   Çalışmalarını bitinceye kadar sürdürürler.   Yaptığı deney ve gözlemlerden en uygun yöntemi belirleyebilme, elindeki materyallerden en iyi bir şekilde yararlanabilme yeteneğine sahiptir.   Bilim adamı objektif ve titizdir.   Zamanını verimli kullanır.   Düşünen ve yeni fikirler üreten bir insandır.   Diğer bilim adamlarıyla iş birliği içindedir.

KAYNAKLAR Not: Bu çalışmada temel kaynak olarak Doç.Dr.Mustafa Sözbilir ve Dr. Gökhan Özsoy’un slaytları esas alınmıştır. Ayrıca Karasar, N. (2000) Bilimsel Araştırma Yöntemi, 10. baskı, Nobel Basım Dağıtım, Ankara. Doğan, M., (2002) Araştırma Teknikleri ve Bilimsel İletişimin Temelleri, Afyon.

GELECEK DERSLERDE ÜZERİNDE DURULACAK KONULAR LİSTESİ Bilimsel metodta izlenecek yollar Araştırma konusunun ve amacının (problemin) belirlenmesi (Araştırma Problemi nedir? Nasıl belirlenir?) Araştırmada problem ve değişkenler (değişken türleri) Araştırma yaklaşım ve yöntemleri / Araştırmada Metot ve Teknik Bilimsel Bilgiye Erişim (Literatür Taranması, Refarans Kaynaklara Ulaşmak, Kuramsal Bilgiye Ulaşım, İlgili Araştırma Raporları, Arama Motorları ve İndeksler, Online Katalog Tarama, Google Dünyanın Anahtarı, ULAKBİM Ulusal Veri Tabanları, Milli Kütüphaneler, Veri Toplama Araçları / Teknikleri (Anket düzenleme, gerçekleştirme ve değerlendirme) (Mülakat – yüz yüze görüşme) (Gözlem) (Saha çalışması) Veri analizi . Nitel ve Nicel Veri Analizi (İstatistikler, Grafikler) Bilimsel Etik ve Araştırma Etiği Bilimsel Yazım Kuralları Bilimsel Sonuçların Yazımı Kaynak Göstermenin Önemi ve Temel Kuralları (Kaynak gösterme ilkeleri, intihal , alıntı kuralları…) Bilimsel Yayınlarda Bulunması Gereken Temel Bölümler