Sınıfta Kurallar Geliştirme ve Uygulama

Öğrencilerden beklenen bazı davranışlar genel ve tüm eğitim kurumları için ortak olmakla birlikte, bazı davranışlar öğretmenin özelliğine, derste kullanılacak öğretim yöntemlerin ya da okulun gelenek ve göreneklerine farklılık gösterebilir. Bu nedenle öğrencinin kendisinden ne beklendiğini bilmesi gerekir.

Öğretmenin ve okulun öğrencilerden beklediği davranışlar, kural ve işlemler olarak iki türlü belirlenir. Kurallar, sınıfta öğrenciden beklenen ve yapmaması gereken davranışları gösteren yazılı ifadelerdir. Bunlar öğrencilere yapabilecekleri ya da yapamayacakları hakkında bilgi verir. İşlemler sınıftaki etkinliklerin nasıl tamamlanacağını ya da yürütüleceğini gösteren ifadelerdir.

İşlerde kurallar gibi öğrenciden beklenen davranışları tanımlar. Fakat işlemler yapılmaması gereken davranışlardan çok, sınıfta yapılan özel etkinliklerin tamamlanmasıyla ilgili işlem sıralarını gösterir. İşlemler çoğunlukla yazılı değildir (Woolfolk, 1995).

Kural ve işlemlerim sınıf yönetimindeki faydaları aşağıda sıralanmıştır (Jones ve Jones,1998). 1. öğrenciye doğru davranış yollarını göstererek, sınıfta olumsuz öğrenci davranışının ortaya çıkmasını engeller. 2. öğrencilere hangi durumda nasıl davranacağını gösterdiği için gereksiz zaman kaybını engeller. 3. öğrencileri bir etkinliğe başlarken belirsizlikten kurtarır. a. etkinliğin sessizce ve belli bir düzen içinde yürümesine yardımcı olur. b. etkinliğin ve öğrencilerin başarılı olmalarını sağlar.

Özetle öğretim yılı başında öğretmenin öğrencilerle sınıf kuralları ve işleyişini belirlemesi, sınıf yönetimini kolaylaştıracak ve akademik yönden başarıyı artıracaktır.

Sınıf Kurallarının Belirlenmesi Sınıf kurallarının belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda sıralanmıştır. 1. Sınıf kralları okul kurallarıyla uyumlu olmalıdır: Öğrencilerin kılık kıyafetleri, okula gelme ve okuldan ayrılma zamanları, okul içinde kendilerinden beklenen davranışlar okul kuralları içinde yer alır. Öğrenciler sınıfta da okul kurallarına uymak zorundadırlar.

2. Kurallar öğrencilerle birlikte belirlenmelidir: Öğrenciler öğrenme ortamı ihtiyaçlarına uygun olduğu zaman sınıf kural ve işlemlerine uygun davranırlar. Öğrenciler kuralların belirlenmesinde sorumluluk aldıkları ölçüde kuralları ve sınıfı benimserler.

3. Sınıfta olumlu davranışlar tanımlanmalı, olumlu ifadelerle kural cümlesi haline getirilmelidir: Kurallar yapılmaması gereken davranışlar yerine yapılması gereken davranışları gösterirse daha etkili olur. Olumsuz ifadeler öğrenciye ne yapmaması gerektiğini gösterirken, ne yapması gerektiği konusunda bilgi vermez. Diğer yandan olumlu ifadeler öğrencinin ne yapması gerektiğini öğrenmesini sağlar.

4. Kurallar önemli davranışları kapsamalıdır: Kurallar belirlenirken en temel davranışlar üzerinde durulmalıdır. 5. Kural sayısı az olmalıdır: Çok sayıda kuralın öğretilmesi ve takip edilmesi güçtür. Etkili sınıf yönetimi için az sayıda kural yeterlidir. İdeal kural sayısı 4 ile 6 arasıdır. Önemli olan öğrencilerin kuralların ahlaki ve uygulama açısından önemini anlamalarıdır.

6. Kural ifadeleri, kısa ve açık olmalıdır. Tüm öğrenciler tarafından kolaylıkla anlaşılmalıdır.

7. Kurallar gözlenebilir davranışları belirtmelidir: Bazı öğretmenler kuralları tutum ya da özellik belirten biçimde ifade etmektedirler. Örneğin, “Arkadaşlarınızı seviniz.”, “Çevrenize saygılı olunuz.” vb. bu tür ifadeler öğrencilerden ne beklendiğini davranış bazında açık olarak ifade etmemektedir. “Arkadaşına ödev konusunda yardımcı ol.”, ya da “Arkadaşın konuşurken dinle.” gibi ifadeler öğrenci tarafından daha kolay anlaşılır ve öğretmen tarafından gözlenebilir.

8. Kurallara uyma ve uymama davranışlarının sonucu belirlenmelidir: Öğrenciler kurallara uyma veya uymamanın sonucunda ne olacağını bilmek ihtiyacı duyarlar. Pekiştireç ve uyarıların ne olduğu öğrencilere söylenmelidir. Kural listesi öğrencilerle birlikte bahsi geçen ilkeler dikkate alınarak hazırlanır ve sınıfıta görülen bir yere asılır.

Sınıf Kurallarının Öğretilmesi Kurallar öğretilirken; 1. öğrencilerle kuralların neden gerekli olduğu tartışılmalı 2. doğru ve yanlış davranışların ayırt edilmesi 3. doğru davranışların pekiştirilmesi önemlidir.

Ders yılı başında öğrencileri kuralların belirlenmesine katmak için sınıfta tartışma yapılmalıdır. Bu tartışma bir yandan kuralların belirlenmesini sağlarken, diğer yandan da öğrencilerin kuralları öğrenmesine ve içselleştirmesine yardımcı olur.

Tartışmada ilk olarak bazı toplumsal kurallar hatırlatılır ve bu kuralların toplumsal açıdan faydaları sorulur. Okulun da küçük bir toplum olduğu, okul, sınıf kurallarının kendimizi güvende hissetmek ve çevremizi korumak için gerekli olduğu vurgulanır. Öğrencilere kuralların birlikte çalışmalarını nasıl kolaylaştıracağı, kural olmazsa sınıfta nasıl olumsuzluklar yaşanacağı örneklerle açıklanır.

Tartışma yapıldıktan sonra öğrencilere sınıfın kurallarının neler olabileceği sorulur ve öneriler tahtaya yazılır. Kuralların ifade edilişi ve gerekliliği tek tek tartışılır. Kuraların sınıftaki bütün öğrenciler tarafından öğrenilmesi için okulun ilk haftası her gün tekrar edilmesi ve o gün kurallara ne derece uyulduğu ya da uyulmadığının tartışılması gerekir.

Kuralların öğretilmesi psiko-motor davranışların öğretilmesine benzer. Öğretmen sürekli doğru davranışları göstermeli öğrencilerden bu davranışları göstermeleri istenmeli ve doğru davranışlar pekiştirilmelidir.

Kural öğretme yolları Kukla oyunları: Okulöncesi ve ilköğretim ilk yılları için etkili bir yöntemdir. Öğretmen öğrencilere uygun olan ve olmayan davranışları gösterir. Posterler: Öğrencilere doğru ve yanlış davranışları gösteren posterler hazırlanarak sınıfa , okulun duvarlarına diğer ilgili alanlara asılır.

Oyun oluşturma: Öğrenciler kurallara ilgili bir oyun hazırlayarak sergilerler. Kart gösterme: Kurallara uyan öğrencilere yeşil uymayan öğrencilere kırmızı kart verilir. Belli sayıda yeşil kart alan öğrencilere bir ödül verilir. Kırmızı kartlar uygun davranış gösterildiğinde yeşille değiştirilir. Sözleşme: Öğrenciler ebeveynlerine okul kurallarını yazarlar ve altına bu kurallara uyacaklarına dair imza atarlar. Aileye sözleşmeyi göstererek onaylatırlar.

Sınıf Kurallarının Uygulanması ve İzlenmesi Kurallar belirlendikten sonra öğrenci davranışlarının kurallara uyup uymadığı izlenmez ve doğru davranışlar pekiştirilmezse kurallar işlemez.

Kurallara uyulmasının sağlanması için öğrenci davranışlarının sürekli gözlenmesi, kurallara uyanların pekiştirilmesi, uymayanların ise ikaz edilmesi gerekir. Kurallara uyulmadığı zaman verilmesi kararlaştırılan bir yaptırım varsa, bunun da uygulanması gerekir. Aksi takdirde kurallara uymayanların sayısı giderek artabilir.

Sınıf kuralları sınıfa yeni gelen öğrenci için tekrar edilmeli, işlemeyen kurallar değiştirilmeli, gerektiğinde yeni kurallar eklenmelidir.

İşlemlerin Belirlenmesi Etkili sınıf yönetimi için sınıf kurallarının belirlenmesi yeterli değildir. Kuralların sayısı azdır ve geneldir. Ancak sınıfta pek çok olumsuz ya da öğrenmeyi kesintiye uğratan davranış ortaya çıkar. Bu süreçte öğretmen dikkatini tek bir öğrenciye ya da yaptığı işe yönelttiği için sınıf kontrolden çıkabilir. Bu sebeple öğretmenin bu tip etkinliklerin nasıl düzenleneceği ve sınıfın diğer işleri yapılırken öğrencilerin nasıl davranacağını belirlemesi ve öğrencilere öğretmesi gerekir.

İlköğretim okulları için işlemler İlköğretim kademesinde etkili öğretim için işlemler geliştirilmesi gereken işlemler beş grupta toplanmıştır. Bunlar; 1. Öğrencinin sınıftaki mekanı ve araçları kullanmalarına ilişkin işlemler: Öğrencilerin ortak kullandıkları, sıra eşya dolabı, öğrenme merkezleri, kütüphane, makas, çöp kutusu tahta vb. benzeri mekan ve araçlar vardır. Bunların nasıl kullanılacağına ilişkin işlemler belirlenmelidir.

2. Öğrencilerin sınıf dışındaki mekanları kullanmalarına ilişkin işlemler: a. Tuvalet ve su sebillerinin kullanımı b. Öğretmenler odası ve kütüphanenin kullanımı c. Duvarların korunması d. Oyun bahçesinin kullanımı e. Yemekhanenin ve kantinin kullanımı

3. Sınıf etkinlikleri sırasında yapılacak eylemlere yönelik işlemler: a. Öğrenci katılımı b. Öğrenciler arası konuşma c. Ödev yapmak d. Kitap paylaşmak e. Ödev teslim etmek f. Çalışmaya dönmek g. Çalışma bittikten sonraki etkinlikler

4. Küçük grup çalışmalarına dönük işlemler: a. Bu işlemlerin bilinmesi sınıfta gürültü çıkmasını ve kargaşa yaşanmasını önler. b. Grupların nasıl oluşturulacağı c. Öğrencilerin grup üyeleriyle nasıl bir araya geleceği d. Grup üyelerinin görevleri, e. Materyallerden nasıl faydalanılacağı ve temin edileceği öğrencilere anlatılmalıdır.

5. Diğer işlemler a. İlköğretimde günün ilk ders saati öğrencilerin öğrenmeye hazırlanmaları b. Son ders saati ise okul dışı çalışmalarını planlamaları, eve götürecekleri ders malzemesini ve sınıf toplamaları c. Yangın, deprem gibi olağanüstü durumlarda öğrencilerin yapacakları işlemleri bilmeleri ve bunlarla ilgili tatbikat yapılması d. Sınıf bakımında öğrencilere görev verilmesi

Ortaöğretim okulları için işlemler Ortaöğretim kademesi için işlem geliştirilmesi gereken dört alan belirlenmiştir. 1. Derse giriş: a. Öğretmenin dersin ilk 4-5 dakikasını öğrencileri derse hazırlamayı ayırması gerekir. b. Derse geç giren öğrenciler için öğretmenin ilk 4-5 dakikayı etkili kullanabilmesi için, yoklama alımıyla ilgili pratik yöntemler geliştirmesi, c. geç gelmeyi önlemek için önlem alması, d. öğrencileri derse nasıl ısındıracağını planlaması ve e. öğretim materyallerinin dağıtımı ve kullanımına ilişkin işlemleri belirlemelidir.

2. Öğretim etkinlikleri Öğretim etkinlikleri sırasında karışıklığa ve gereksiz konuşmalara meydan vermemek için öğretmenin dikkat etmesi gereken hususlar aşağıda sıralanmıştır Öğretmen-öğrenci ilişkisi Öğrencilerin sınıftaki hareketleri Öğrencinin dikkatini çekmek için işaretler Otururken konuşma Çalışırken yapılacak etkinlikler

3. Akademik sorumlulukla ilgili işlemler Öğrencilerin dersle ilgili olarak sorumluluk alması ve kendilerine verilen ödevleri düzgün biçimde yapmaları için öğretmenin öğrenciye yol gösterecek işlemleri belirleyerek duyurmasında fayda vardır.

a. Çalışmanın gerekleri ödevin başlığı, kalemin türü, sayfa düzeni, tamamlanmayan ödevlerle ilgili ne yapılacağı, teslim tarihi vb. b. Sözel ödevler ödevlerin belirlenmesi, ödev için not verme ölçütleri, ödeve katılmama koşulları vb. c. Sınıfta ödevlerin kontrol edilmesi ödevlerin öğrencileri arasında kontrol edilmesi, ödevlerin notlandırılması, ödevin geri verilmesi, not verme işlemler.

4. Diğer etkinlikler Dersin sonu, dersin kesilmesi, yangın ve deprem tatbikatları, yemekhane, kantin gibi ortak alanların kullanılması bu kategoride yer alır.