1. Psikolojiye Giriş Psikolojinin Tanım ve İçeriği Psikolojinin Tarihçesi Psikolojide Temel Yaklaşımlar * Davranışçı Yaklaşım * Psikodinamik (Psikanalitik) Yaklaşım * Bilişsel(Cognitive) Yaklaşım * Fenmeolojik Yaklaşım * Nörobiyolojik(Beyin Temelli) Yaklaşım
4. Psikolojinin Alt Dalları * Deneysel Psikoloji * Psikometrik Psikoloji * Sosyal Psikoloji * Klinik Psikoloji ve Danışmanlık Psikolojisi * Endüstri ve Örgüt Psikolojisi * Eğitim Psikolojisi 5. Psikolojide Araştırma Yöntemleri * Betimsel Yöntemler * Deneysel Yöntemler * İstatistiksel Yöntemler * Gelişimsel Yöntemler
1. Psikolojinin Tanımı ve İçeriği Psikoloji, gözlenen ve gözlenemeyen insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bilim dalıdır. Psikolojinin çalışma alanı, insanın düşünce, duygu ve davranışlarıdır. Psikoloji, bu üç temel yapı üzerinde yoğunlaşır ve bu yapılar birbirinden bağımsız düşünülemeyecek bir bütün oluştururlar.
2. Psikolojinin Tarihçesi Psikoloji bilimi insanlık tarihi kadar eski olmakla birlikte psikolojinin özellikle bir bilim dalı olarak felsefeden ayrı bir bilim dalı olması 19. yy’nin son çeyreğine denk gelmektedir. Psikoloji, fizik ve biyoloji gibi diğer doğa bilimlerinin yararlandığı kontrollü gözlem ve deney gibi bilimsel yöntemleri kullanmaya başladığında felsefeden koparak ayrı bir bilim dalı haline gelmiştir. Bu konudaki en önemli adımlardan biri, Alman fizyolog Wilhelm Wundt’un 1879 da ilk psikoloji laboratuarını kurmasıdır.
3. Psikolojide Temel Yaklaşımlar Davranışçı Yaklaşım * Savunucuları Watson, Pavlov ve Skinner’dir. * Yapısalcılık ve işlevselciliğe karşı çıkmışlardır. * Davranışçılara göre psikoloji bilinç gibi gözlenmesi mümkün olmayan içsel süreçler yerine doğrudan gözlenebilen ve ölçülebilen davranışlara odaklanmalıdır. * İçe bakış yönteminin kullanılması kişinin anlaşılmasını sağlamaz. Bu nedenle kişini gözlenebilen davranışları üzerinde durulmalıdır. * Davranışçı yaklaşım, temel anlayışı çerçevesinde Deneysel Yöntemi kullanır.
Davranışçılara göre insan zihni doğuştan boştur ve davranışlar öğrenme yolu ile kazanılır. İnsan nötr bir canlıdır. Çevresindeki olayların ve uyarıcıların pasif alıcısı konumundadır. Davranışlar uyarıcı ve tepki arasında kurulan bağ ile oluşur. Davranışın neden olduğuna değil, nasıl olduğuna yoğunlaşır. Birey deneme-yanılma yolu ile öğrenir. Davranış uyarıcı-tepki ve pekiştirme ilişkisine göre açıklanır. ETKİ YASASI: Etki yasasına göre bir tepki organizmaya haz ve mutluluk veriyorsa devam eder; acı ve elem veriyorsa tepkide değişiklik olmaz.
Psikodinamik (Psikanalitik) Yaklaşım Psikodinamik (Psikanalitik) Yaklaşım * Kurucusu ve en önemli temsilcisi Freud’dur * İnsan davranışları bastırılmış dürtüler, çatışmalar ve bilinç dışı tarafından oluşturulmaktadır. * Vaka çalışması yöntemi kullanılır. Bu yöntemle bilinç dışı öğeler ortaya çıkarılmaya ve çatışmalar çözülmeye çalışılır. Terapi sürecinde ayrıca Serbest Çağrışım tekniği kullanılır. * İnsan doğuştan kötüdür ve yıkıcı davranma eğilimindedir. * İnsan doğuştan yapıcı cinsel enerji (libido) ve yıkıcı saldırganlık enerjisini getirir. Bu iki enerji temeldir ve davranışları etkileyen en önemli faktörlerdir. * Bu enerji türleri toplum tarafından kabul edilmedikleri için bastırılırlar ancak davranışları etkilemeye devam ederler. * Terapi sürecinde trasnferans sorgulanır, serbest çağrışım yöntemi ile direnç kırılmaya çalışılarak bilinçaltı öğelerin ortaya çıkması amaçlanır.
Bilişsel (Cognitive) Yaklaşım. En önemli temsilcisi Piaget’dir Bilişsel (Cognitive) Yaklaşım * En önemli temsilcisi Piaget’dir. * Davranışçılığa tepki olarak doğmuştur. Davranışçılığın insanı pasif bir alıcı ve makine olarak görmesine karşı çıkmaktadır. *Bilişsel yaklaşım insanın bilişsel süreçlerinin davranışları üzerinde etkili olduğunu, insanın algılayan, uyarcıları seçip işleyerek anlamlandırma yeteneğine sahip bir sistem olarak görür. * İnsan pasif bir alıcı değil, olayların ve uyarıcıların etkin katılımcısıdır. * İnsan olayları yorumlayan, değerlendiren, algılayan ve bu yollarla anlamlandırma çabası içinde olan aktif bir varlıktır. * Birey, davranışçılıkta olduğu gibi etkiye tepki veren edilgen bir varlık olarak değil ; uyarıcıları seçerek algılayan, işleyen ve anlamlandıran aktif katılımcıdır.
Fenomenolojik Yaklaşım * Davranışçılığa ve psikanalize tepki olarak ortaya çıkmıştır. * En önemli temsilcileri Maslow ve Roger’dır., * Bireyin öznel yaşantısına önem verir, ondan başka veri tanımaz. *İnsan doğası gereği iyidir ve iyiye yönelme eğilimindedir. * İnsan tek, benzersiz ve değerli bir varlıktır. İnsanın sadece insan olması onun değerli olması için yeterlidir. *İnsan gelişme gücünü kendinden alır ve kendi kendini var eder. *İnsan seçimlerinde özgürdür ve bu özgürlüğü kendinde doğuştan var olan potansiyelini açığa çıkarmak için kullanır. *Her insan önündeki engeller kaldırıldığında kendini gerçekleştirebilir. * İnsanı anlamada bilim bir araç olarak görülür. * İçe bakış ve empati anlayışı ile insanın öznel yaşantısı (fenomeni) incelenir. *Eğitim birey merkezli olmalıdır. Bireylerin kendilerini gerçekleştirebilecekleri bir ortam yaratılmalıdır.
Nöro-biyolojik (Beyin Temelli) Yaklaşım Öncüsü Hebb’dir İnsan davranışları biyolojik ve nörolojik temellere dayanarak açıklanır. (13 milyar + nöron...) Beyin üzerinde yapılan çalışmalarla beynin farklı bölümlerinin hangi davranışlardan sorumlu olduğu açıklanmaya çalışılır. Deneysel araştırmalar... (hayvan ve kaza sonrası ameliyatlar) Mehmetşah...
PSİKOLOJİ
4. Psikolojinin Alt Dalları Deneysel Psikoloji *Psikoloji ile ilgili konuları incelerken çoğunlukla laboratuar ortamında oluşturulmuş deneysel yöntemden yaralanan alt daldır. * Davranışın fizyolojik temelleri, algı, duyum ve bellek gibi konularla uğraşan alt daldır. * Deneysel psikolojinin içinde kabul edilen fizyolojik psikoloji ise sinir sistemini, beyni, duygu organlarını ve hormonların davranışlar üzerindeki etkilerini inceler.
b) Psikometrik Psikoloji b) Psikometrik Psikoloji * Davranışın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili olan alt daldır. * Psikolojik ölçme araçlarının geliştirilmesi ve verilerin işlenmesi için gerekli olan istatistiksel yöntemlerin geliştirildiği alt daldır c) Sosyal Psikoloji * İnsanın sosyal ortamlar ve sosyal uyaranlar karşısında gösterdiği davranışları inceleyen alt daldır. * Tutumlar, değerler, sosyal normlar, kişisel çekicilik, sosyal beğenirlik, önyargılar, liderlik v.b konular sosyal psikolojinin çalışma alanı içinde yer almaktadır.
d) Klinik Psikoloji ve Danışmanlık Psikolojisi d) Klinik Psikoloji ve Danışmanlık Psikolojisi * Klinik psikoloji, davranış bozukları, bunların nedenleri, tedavisi v.b konular üzerine yoğunlaşan alt daldır. Normalden sapan davranışlar ile ilgilenir. * Danışmanlık psikolojisi, gündelik yaşamda uyum sorunları yaşayan bireylere yönelik psikolojik destek verme amacındadır. e) Endüstri ve Örgüt Psikolojisi * Çalışma alanı, işe uygun eleman seçimi, motivasyonun ve verimliliğin artırılması, çalışma koşulları, çalışanlara işle ilgili bilgi ve becerilerin kazandırılması, iş ortamındaki iletişim v.b konular olan alt daldır.
f) Eğitim Psikolojisi * Eğitim psikolojisi iki farklı alt gruptan oluşmaktadır. Bunlar gelişim ve öğrenme psikolojisidir. * Gelişim psikolojisi, döllenmeden ölüme kadar geçen sürede organizmada gözlenen farklı alanlara ilişkin pozitif yöndeki değişimlerin incelendiği bilim dalıdır. Öğretmen; - gelişim psikolojisinin bulgularından faydalanarak, öğrencilerin gelişimsel dönemleri, özellikleri ve bireysel farklılıkları göz önünde bulundurur. - öğrenme sürecini, öğrenme ve öğretmen kuramlarını, yaklaşımlarını, modellerini ve ilkelerini geliştirir. - öğretimi planlama, öğretim yaşantılarını düzenleme ve öğretim sürecini değerlendirme çalışmalarını yürütür
*Öğrenme psikolojisi ise öğrenmenin nasıl oluştuğuna dair ilkeleri ortaya koymayı amaçlar.
5. Psikolojide Araştırma Yöntemleri Betimsel Yöntemler Gözlem Test Anket Vaka İncelemesi 2) Deneysel Yöntem 3) İstatistiksel Yöntemler a) Korelasyon b) Farkların Önem Derecesi Yöntemi 4) Gelişimsel Yöntemler a) Boylamsal Yöntem b) Kesitsel Yöntem c) Sırasal Yöntem
Betimsel Yöntemler *Betimsel yöntemler, dışarıdan hiçbir müdahalede bulunmadan var olan durumun betimlenmesi, fotoğrafının çekilmesidir. Gözlem * Psikoloji ile ilgili olan olgu ve olayların gözlemlenerek raporlaştırılması işlemidir. Yapılış şekline göre doğal ve sistematik gözlem olarak ikiye ayrılır. * Doğal gözlemde olgu veya olay doğal ortamında, araştırmacının etkisi en aza indirilerek yapılır. * Sistematik gözlemde ise olay araştırmacı ilgilendiği davranışı sadece kendi belirlendiği koşullar altında inceler. Gözlenecek davranış önceden belirlenir ve sadece ona odaklanılarak gözlem yapılır.
b) Test *Testler, belli davranışları betimlemek amacı ile daha önceden belirlenmiş standart soruların uygulanmasına dayalı bir yöntemdir. Zeka, ilgi, tutum, kişilik v.b testleri örnek olabilir. c) Anket-Görüşme *Kişilerin belli konular hakkındaki görüşlerini almak amacı ile kullanılan tekniklerdir. * Anketin testten en önemli farkı toplam puanların elde edilmesi ve değerlendirmelerin soru bazında yapılmasıdır. d) Vaka İncelemesi * Vaka incelemesinde, davranışları açıklamak için geçmiş yaşantıların derinlemesine incelenmesi söz konusudur.
2) Deneysel Yöntem * Deneysel yöntemde araştırmacı kontrol ettiği değişkenler arasındaki neden sonuç ilişkisini inceler. * Sistemli ve iyi şekilde yapılandırılmış bir ortamda gerçekleştirilir. * Değişken, farklı gözlemlerde farklı değerler alabilen özelliklerdir. * Bağımsız değişken, neden-sonuç ilişkisi içinde neden konumunda yer alan değişkendir. Bağımlı değişken ise bağımsız değişkenden etkilenerek farklı değerler alabilen değişkendir. Kontrol değişkeni, bağımlı değişkeni etkileme ihtimali bulunan ve kontrol edilerek bağımlı değişkeni etkilemesi engellenen değişkendir. *Deney grubu, bağımsız değişkenin değişikliğe uğratıldığı gruptur. Kontrol grubu ise bağımsız değişkenin sabit tutulduğu gruptur.
Deneysel Yöntem Değişken : 1. bağımlı 2. bağımsız Deney Grubu-Kontrol Grubu Örnek: Her yönden eşitlenmiş(zeka, vs.) 2 grup öğrenciden biri sesli bir ortamda diğeri ise sessiz bir ortamda ders görüyorlar ve buna göre başarı durumları ölçüldüğünde sessiz ortamdaki grubun başarısının yüksek olduğu görülüyor. Bu deneyde; Kontrol grubu (normal koşullardaki)sessiz ortamdakiler Deney grubu sesli ortamdakiler Bağımsız değişken(neden) ses seviyesi Bağımlı değişken (sonuç) başarı-başarısızlık (sese bağlı olarak değişen)
BİR DENEY: Biri doğal ortamlarında gözlenen kontrol grubu ve ikisi deney grubu olmak üzere üç grup üstünde çalışılır. Deney grubundan biri maruz kaldığı elektrik şokunu butona basarak kesmeyi başaran Kaçış Grubu, diğeri ise elektriği butona defalarca basmasına rağmen kesmeyi başaramayan çaresizler grubudur. Bu deneyin ilk aşamasında öğrendikleri çaresizliği, deneyin ikinci aşamasında büyük bir tehlikeden kaçmak adına atlamaları gereken çitten 30 denemeye rağmen atlayamamalarına yol açar. Normal şartlarda bir köpeğin kolayca atlayabileceği yükseklikte olan çitten canını kurtarma pahasına olsa bile atlayamaması çok trajedik bir gerçektir. Ama o köpekleri engelleyen, başaramayacağı inancıdır.
BU DENEYDE; 1 KONTROL GRUBU 2 DENEY GRUBU VAR: KAÇIŞ GRUBU ÇARESİZLER GRUBU AMAÇ: ENGELLENME DUYGUSUNUN BAŞARISIZLIĞIN ÜZERİNDEKİ ETKİSİ BAĞIMSIZ D. NEDEN: ENGELLENME BAĞIMLI D. SONUÇ: BAŞARISIZLIK
Coğrafya dersinde fiziki haritalardan yararlanmanın öğrencilerin coğrafya öğrenmesindeki başarısına etkisi ölçmek isteniyor.1. sınıf dersi düz anlatımla,2.sınıfta ise ders haritalardan yararlanılarak anlatılmıştır.Ders sonunda yapılan mini sınavla iki grubun öğrenme başarısı karşılaştırılmıştır. Bağımsız Değişken: Harita Bağımlı Değişken: Öğrencilerin öğrenme başarısı Deney Grubu: Haritalardan yararlanılarak ders anlatılan grup Kontrol Grubu: Düz anlatımla ders anlatılan grup
3) İstatistiksel Yöntemler Korelasyon *Korelasyon, iki yada daha fazla değişken arasından bir ilişki olup olmadığını, eğer ilişki varsa bu ilişkinin yönünü sayısal olarak belirlememize yarayan istatistiksel yöntemdir. *İki değişken arasındaki ilişkinin değerinin sayısal olarak veren katsayısı ise “KORELASYON KATSAYISI”’ dır. *Korelasyon katsayısı -1,00 ile +1,00 arasında değerler alır. *Korelasyon Katsayısı; (*) +1,00 a yaklaştıkça iki değişken arasında aynı yönde ilişki artar. (*) -1,00 a yaklaştıkça iki değişken arasında ters yönde ilişki artar. (*) 0,00 a yaklaştıkça iki değişken arasındaki ilişki azalır.
Zeka mutluluk Başarı sigara cimrilik şişmanlık Korelasyon: İki değişken arasındaki ilişkidir.
b) Farkların Önem Derecesi Yöntemi b) Farkların Önem Derecesi Yöntemi * Karşılaştırmaya dayalı ilişkisel tarama modeli de denir. *Araştırmacı deneysel yöntemde bağımsız değişken üzerinden ayarlama ve düzenleme yaparak bağımlı değişken üzerindeki etkilerine bakar. *Deneysel yöntemde, araştırmacının üzerinde düzenleme yapamadığı bağımsız değişken söz konusu olduğu zaman kullanılır. * Bu değişkenler bireylerin kendilerine özgü değişkenlerdir. Ör: Yaş, cinsiyet, medeni durum, sosyal sınıf, aile çevresi ve bazı kişilik özellikleri. * Bu yöntemde kesin bir sebep sonuç ilişkisi aranmaz, sadece farklara bakarak bir kestirimde bulunulabilir. * Sonuç ifadesi olarak “anlamlı bir fark vardır” veya “anlamlı bir fark yoktur” kullanılır.
4) Gelişimsel Yöntemler 4) Gelişimsel Yöntemler *Yaşa bağlı olarak ortaya çıkan değişimleri konu edinen araştırmacıların kullandığı yöntemdir. * Araştırmacılar, zaman içerisinde insanların çeşitli yönlerinin nasıl geliştiğini anlamaya çalışırlar. Bu nedenle, insan gelişiminin tüm yönlerini anlamak için yaşı dikkate alan araştırmalar planlarlar. * Amaç bireyde yaşa bağlı olarak ortaya çıkan gelişimsel süreçleri betimlemektir. * 3 tane gelişimsel yöntem vardır: - Boylamsal Yön. - Kesitsel Yön. - Sırasal Yön.
2 Yaşında 4 Yaşında 8 Yaşında 2008 2010 2014 Boylamsal Yöntem * Bu yöntem, aynı bireyleri geniş bir zaman aralığında çalışarak onların farklı yaşlardaki belirli davranışlarının değişimini ortaya koymaya yarayan gelişimsel yöntemdir. * Böylece araştırmacı belli özelliklerini araştırmak için aynı yaş grubundaki bireyleri alarak, belli zaman aralıklarında araştırmaya konu olan özelliğin değişimini inceler. * Boylamsal araştırmada aynı denekler belli aralıklarla farklı zamanlarda incelenir. 2 Yaşında 4 Yaşında 8 Yaşında 2008 2010 2014 AHMET AHMET AHMET
b) Kesitsel Yöntem * Kesitsel yöntem, farklı yaşlardan bireylerin belirli davranışlarının aynı zaman içinde ölçülerek veya gözlenerek karşılaştırılmasını gerektiren yöntemdir. * Araştırmacı, ilgilendiği yaşlardan her birini yansıtan birey grupları belirler. Bu gruplardan aynı zamanda veriler toplar ve karşılaştırır. 2 Yaşında 12 Yaşında 22 Yaşında 15.10.2011 15.10.2011 15.10.2011 Ahmet Ali Can
c) Sırasal Yöntem * Sırasal yöntem, kesitsel ve boylamsal yöntemlerin sınırlılıklarını ortadan kaldırılması amacı ile geliştirilen yöntemdir. * Bu yöntemde, önce belli yaş gruplarından bireyler (Kesitsel yöntemde olduğu gibi)belli davranış veya gelişim özellikleri yönünden incelenirler. Bu incelemeden bir süre sonra (Boylamsa yöntemde olduğu gibi) aynı gruplar yine incelenerek elde edilen veriler karşılaştırılır.