5. İzmir İktisat Kongresi 31 Ekim, 2013 Küresel kriz sonrasında kamu ekonomisinde yeni eğilimler ve beklentiler Prof. Dr. Ümit Özlale Özyeğin Üniversitesi

Sunum planı İzmir İktisat Kongreleri’nde kamu ekonomisi Küresel kriz sonrasında kamu ekonomisi Problemler ve politika önerileri

1. İzmir İktisat Kongresi: 1923 Temel vurgu: Özel sektör tarafından kurulamayan sanayi kollarının devletçe ele alınması, özel sektöre kredi sağlamak için bir devlet bankası kurulması Bütçe açığı / GSYH: 0.29

2. İzmir İktisat Kongresi: 1981 Temel vurgu: Kamu yatırımlarının enerji, ulaştırma ve tarımda verimliliği arttırmak üzere kullanılması Bütçe açığı / GSYH: -0.91 Kamu borç stoku / GSYH: 13.6

3. İzmir İktisat Kongresi: 1992 Temel vurgu: Kamu açıklarının azaltılıp enflasyonsuz büyümeyle uyumlu hale getrilmesi Bütçe açığı / GSYH: -5.00 Kamu borç stoku / GSYH: 37.00

4. İzmir İktisat Kongresi: 2004 Temel vurgu: Sürdürülebilir bütçe açığı, rekabetçilikte kamunun rolü, bölgesel kalkınma ve iyi yönetişim Bütçe açığı / GSYH: -5.42 Kamu borç stoku / GSYH: 59.6 A.B. kamu borç stoku ortalaması: 69.7

5. İzmir İktisat Kongresi: 2013 Temel vurgu: Kamu harcamalarında verimliliğin sağlanması için gelir, harcama ve finansman politikaları, kayıtdışı ile mücadele… Bütçe açığı / GSYH: -2.03 (2012 verisi) Kamu borç stoku / GSYH: 35.0 A.B. kamu borç stoku ortalaması: 92.6

Mali disiplin: 2001 sonrası dünya ve Türkiye’de görünüm

Kamu harcamaları çok yavaş düşüyor

Kamu borcu halen yükselmekte

Kamu Harcamaları: OECD ve AB karşılaştırması TÜRKİYE | AB | OECD

Yapısal bütçe dengesi (Çebi ve Özlale 2012)

Yeni yapısal bütçe rakamları 2011 ve sonrasında, bir defalığına mahsus gelirleri arındırdığımızda bile yaklaşık 0.9’luk bir bütçe fazlası elde ediyoruz. Orta ve uzun vadeli mali duruş sağlam. Döngüsel faaliyetlere duyarsız bir maliye politikamız var. Bu çok olumlu değil! Peki problemler nerede?

Problemler ve politika önerileri Mali iskeletin büyümesi Düşük tasarruflar Yerel yönetimlerin bütçeden aldığı pay Kamu harcamalarının önceliklendirilmesi ve etki analizi kapasitesi Vergi sisteminin rekabetçilik üzerindeki etkisi

Mali iskelet: Personel Harcamalarının gelişimi Personel giderleri ve SGK primlerinin konsolide bütçe içindeki payı (%) Kaynak: BUMKO

Mali iskelet: Personel Harcamalarının gelişimi

Kötümser bir senaryo Bir süre sonra personel sayısı artıp (ya da sabit kalıp) maaşlar baskılanınca kamudaki nitelikli personelde özel sektöre bir beyin göçü olması kaçınılmaz. Bu da kamuda verimliliği daha da olumsuz etkileyecek bir gelişme.

Türkiye’de tasarruflar çok düşük ama bu defa sebebi tamamen kamu açıkları değil

Orta Vadeli Program: 2014-2016 Hedefleri Tasarruf Dengesi Kamu Tasarruf Özel Tasarruf Toplam YatırımTasarruf farkı 2014 2.4 11.9 10.2 2015 3.0 11.4 6.3 2016 3.4 12.7 7.9 Kaynak: Temel Makroekonomik ve Mali Hedefler 2014-2016, Kalkınma Bakanlığı & Turkey Data Monitor

Kamu tasarruflarındaki artışlar özel tasarruflarda aynı ölçüde bir düşmeye yol açmıyor (Ricardocu denklik yok!) Bağımlı değişken: Özel tasarruf oranlarındaki değişim Tahmin modeli: Newey-West HAC Consistent Covariance Estimator Data: 1987-2010, Yıllık R-sq (uyarlanmış): 0.72 F-istatistiği: 5.48 Açıklayıcı Değişken Tahmin Katsayısı P>|t| Sabit terim -8.13 0.0126 Kamu tasarrufları -0.57 0.0035 Tasarruf mevduat faiz oranı 0.14 0.0019 Özel kesime verilen krediler / GSYH -0.20 0.1003 Enflasyon 0.06 0.006 Nüfus bağımlılık oranı -12.62 0.0458

Merkezi ve yerel yönetim harcamaları: Neden? (68) Yerel yönetimlere ayrılan pay çok düşük İcraat kapasitesi sınırlı Ama kamu hizmet kalitesi ve demokratikleşme için bu önemli Kaynak: UN Public Administration Network

Harcamaların önceliklendirilmesi için analitik çerçeve Türkiye mali disiplin konusunda çok önemli adımlar attı. Bu aşamada temel vurgu, mali şeffaflığın arttırılması (TOKİ örneği) ve harcamaların etkinleştirilmesi olabilir İyi bir başlangıç noktası OVP’deki hedefler ile bütçe arasındaki uyumun gösterilmesi olabilir. Bütçede yapılan harcamaların OVP’deki karşılığı gösterilebilir. Bu matris yaklaşımı da şeffaflık ve harcamaların etkinleştirilmesinde temel bir referans olacaktır.

Kamu kurumlarının başarı kriteri Kaynak sağlamak yeterli mi? Tekno girişim desteği sağlanan şirketler ne durumda? İhracat destekleri etkili mi? Etki analizi kapasitesi çok zayıf Bu açıdan Anglosakson yaklaşımının örnek alınması önemli.

Türkiye’de iş yapmanın önündeki engeller: Vergi sistemi halen en büyük problem Source: Global Competitiveness Report 2013-2014

Sonuç olarak Türkiye’de son 10 yıl içinde maliye politikası ve disiplini olarak bir başarı hikayesinden söz edebiliriz. Ama artık bu makro iyileştirmenin ötesine geçmemiz gerekiyor. Mali iskeletlere dikkat! Olası bir istikrar programını güçleştireceği gibi kamuda verimliliği azaltıcı bir etkisi de var.

Sonuç olarak Harcamaların OVP ile uyumluluğunu sağlamak ve vurgulamak şeffaflık ve orta/uzun dönemli büyüme açısından önemli. Kamu kurumlarının başarı kriterini ve etki analizi kapasitesini düşünmemiz gerekiyor. Küresel ölçekte artan rekabetçiliğe etki edecek bir vergi sistemi gerekiyor.