Türk Ulusal Grid Altyapı (TUGA) ULAKNET ve Türk Ulusal Grid Altyapı (TUGA) Projesi Serkan ORCAN Müdür Yardımcısı (teknik) TÜBİTAK - ULAKBİM serkan@ulakbim.gov.tr II. Ulusal Grid Çalıştayı – Ankara 2007

İçerik Ağlaşmada Dönüm Noktaları ULAKNET TUGA Projesi Değerlendirmeler

Araştırma ağları tarihi 1960-1990’lar: birbirine bağlı bilgisayarlar – özel amaçlı ağlar 1990’lar WWW etkisi Özel amaçlı ağların entegrasyonu Internet’in yayılması ve ticarileşmesi 1993-1998 Ticari ve akademik kullanıcıların farkının anlaşılması Küçük işlem yapan çok sayıda kullanıcı (Internet kullanıcısı) Büyük işlem yaratan az sayıda kullanıcı (araştırmacı) NGI ve Internet2 / TR-NET-> ULAKNET, TTNET 1996-1998: Telekomünikasyon sektörlerinde serbestleşme hareketleri (fiber fiyatlarında düşüş)

Araştırma ağları tarihi 1999+: Grid teknolojisi 2000+: Ucuz ve rekabete açık dark (aydınlatılmamış) fiberin araştırma ağlarında kullanılmaya başlanması 2000’ler: E-Altyapılar operasyonel olmaktan çıkıp, araştırma, yenilik ve işbirliği amaçlı olarak özel grupların özel ağlaşma gereksinimlerini karşılama misyonuna dönüş (GEANT2, NLR ağ altyapıları; EGEE, DEISA, TeraGRID, OSG vs. projeleri)

AĞ İÇİN ARAŞTIRMA AĞ ÜZERİNDEN ARAŞTIRMA ARAŞTIRMA İÇİN AĞLAŞMA

Yeni dönem, yeni gereksinimler Nerede olduğu önemli olmayan Yüksek hesaplama kapasitesi Depolama kaynakları Yazılım, sensör, insan vs. Yüksek hızlı bant genişliği +diğer: güvenlik, mobilite, kaynak paylaşımı orta katman yazılımları, uygulamalar

(“)Bugünkü ULAKNET 110’u direk, 630 bağlantı 80.000 üzerinde öğretim görevlisi ve araştırmacı 2.000.000’u aşkın öğrenci... ULAKNET omurgası –> 500-310-155 Mbps Ankara ULAKBİM-İstanbul İTÜ-İzmir 9 Eylül Internet -> TTNET: 2 Gbps Küresel Araştırma Ağları -> GEANT2: 622 Mbps

(”) e-Altyapı bileşenleri AB Öngörüleri Ağ altyapıları 2010’da tüm Avrupa Dark Fiber’e geçecek IPv6 Global Terabit Network (GTREN) Grid altyapıları Süper bilgisayar altyapıları 2005:400 TFlop / 2015: 400.000 Tflop 2008:250 PB / 2015: 32.000 Tflop

Türkiye’nin öngörüleri NE Kalkınma Planlarında (9.uncu dahil, 2007-2013), NE DPT’nin Bilgi Toplumu Stratejisinde (2006-2010), NE bir başka politika dokümanında Ulusal eğitim ve araştırma ağı ile (+GRID, +IPv6) ilgili bir politikaya/ifadeye rastlayamıyoruz.

NE için Politika? BİR E-ALTYAPI İÇİN... Ulusal eğitim ve araştırma kaynaklarının verimli kullanılmasına ön ayak olacak, Araştırmacılarımızın uluslarası rakipleriyle aynı şartlarda (yüksek hız ve hesaplama yetenekleriyle) rekabet edebilmelerine olanak sağlayacak, Yenilikçi ulusal ticari-sanayi firmalarıyla işbirliği halinde “Ağ için araştırmayı“ kolaylaştıracak, teşvik edecek, Araştırma için ağın kullanılmasında gerekli her türlü servisi sunan ve yeni servislerin geliştirilebildiği Ulusal İnovasyon Sisteminin araştırma altyapısını oluşturacak, Uluslararası (Kafkas, Ortadoğu, Orta Asya, Hindistan) karasal araştırma trafiğinin Anadolu’dan geçişini ve bu ülkelerle işbirliğini sağlayacak Direk fiber erişimli omurga BİR E-ALTYAPI İÇİN...

KISACA Altyapı fetişizmine kapılmadan Ama dünya standartlarında bir altyapıya sahip olarak Ulusal sektörler için test ve deney yatağı niteliğinde Araştırmacı kesimlerin özel gereksinimlerine ANINDA ve YETERİNCE kaynak+kapasite sağlayan BİR E-ALTYAPI

ULAKNET2 Bu ağ, 1996 ve 2002 ULAKNET ağlarından farklı olarak; -klasik IP tabanlı bir ağ değil, -IP ve IPv6 protokollerini destekleyen, -OSI I ve II. katmanlarda yönetilebilir, -TR-Grid altyapısının gelecekteki gereksinimlerine cevap verecek şekilde; uçtan uca anahtarlamalı teknolojilerin kullanımına uygun, -direk fiber erişimli, yeni nesil bir altyapıya sahip olmalıdır.

ULAKNET2 Bu tür bir ağ altyapısını, varolan hakim operatör (TT) veya benzerlerinden band aralığı kiralayarak elde etmek son derece maliyetlidir. Dünyada benzer ağlardaki eğilim, kamu kaynaklarının bu şekilde harcanması yerine, ulusal,eğitim ve araştırma amaçlı optik bir telekomünikasyon altyapısına sahip olunması/erişilebilmesi yönündedir.

TERENA 2006 Yıllığı ÜLKE NREN (Ulusal Eğitim ve Araştırma Ağı) 2005   ÜLKE NREN (Ulusal Eğitim ve Araştırma Ağı) 2005 2006 2008 (planlanan) % Sahip % uzun vade kiralık Almanya DFN 90 Belçika BELNET 3 Çek Cum. CESNET - 100 Danimarka UNI-C 1 10 80 Fransa RENATER 5 25 Hollanda SURFNET İngiltere UKERNA 2 50 60 İrlanda HEANET 18 58 İsveç SUNET İsviçre SWITCH 85 95 Macaristan HUNGARNET Polonya PIONIER 73 77 11 Portekiz FCCN Yunanistan GRNET

Türkiye’de Grid Grid çalışmaları ULAKBİM koordinasyonunda hesaplama kaynaklarının grid altyapısı altında toplanması amacı ile 2003 yılında TR-Grid Oluşumu adı altında başlatılmıştır. Ulusal kullanıcı kitlesini bilgilendirmek? Uluslararası grid projelerine katılmak? Bölgesel uygulamalar geliştirmek? Ulusal grid altyapısını kurmak?

Proje Katkıları (AB+Ulusal) Personel Bütçe Tipi 2004 2005 2006 2007 TOPLAM Avrupa Birliği Fonları 30.000 € 50.000 € 200.000 € 480.000 € TÜBİTAK Fonları 10.000 € 100.000 € 220.000 € Toplam 40.000 € 60.000 € 300.000 € 700.000 € Donanım Bütçe Tipi 2006 2007 TOPLAM Avrupa Birliği Fonları - 10.000 € TÜBİTAK Fonları 500.000 € 250.000 € 750.000 € Toplam 260.000 € 760.000 €

Türk Ulusal Grid Altyapısı (TUGA): -TÜBİTAK TARAL Destekli – 1 milyon avro -Ocak 2006 – Haziran 2007 Theme created by Sakari Koivunen and Henrik Omma Released under the LGPL license.

GRID’te geç mi kaldık? 2007 Şubat TR-Grid: 1.000+ çekirdek 2006 sonu EGEE II: ~25.000 Devam eden 3 ayrı AB projesi (EGEE II, SEE-GRID II, EUMedGRID) AB ÇP 7, SEE-GRID-III İş paketi liderliği

DAHA ÖTESİ SİZLERE BAĞLI (,)

Sizlere bağlı derken Ticari olmayan ALTYAPIDA rekabet olmaz ULAKNET’te olduğu gibi Ulusal Grid altyapısında da Ama altyapı durağan olarak da kalamaz Uzun vadeli fonlar Buna bağlı politikalar Rekabetin olması gereken yer Uygulamalar / projeler TR-Grid Ulusal Grid OLUŞUMU

Sizlere bağlı derken Proje tabanlı altyapı YÜRÜMEZ TUGA 2007 Haziran’da sona erecek BİZ:2005’de yaşananların tekrar etmemesi BİZ:Altyapının sürekli iyileştirilmesi, hizmetini uzun vadede sürdürülebilir kılınması gerekiyor TÜBİTAK AR-GE Eşgüdüm: 1001’lerde yeni dönem Diğer kaynaklar? BİZ: Üretim ve İşletim desteği (+UÇLAR?) BİZ: Geliştirmeciler arasında koordinasyon TR-Grid Ulusal Grid OLUŞUMU

AB’de EGI ve TR-Grid Oluşumu EGI- European Grid Initiative 2009: EGEE III  EGI Organization 5.ÇP= Test yatakları 6.ÇP= Pilot Üretim ve Geliştirme 7.ÇP= Ortak e-altyapı ve organizasyon Kaçmak mümkün olamayacağına göre GÜÇLÜ OLMAK İÇİN: TR-Grid Ulusal Grid OLUŞUMU

TR-GRID ULUSAL GRID OLUŞUMU TR-GRID Anlaşma, 2007 Mart: ULAKBİM, Bilkent, Boğaziçi, Çukurova, Erciyes, İTÜ, ODTÜ, Pamukkale TR-Grid Oluşumu Stratejisi TR-Grid Yönetim TR-Grid Kullanıcı Politikası TR-Grid Genişleme Politikası JRU (Joint Research Units) Yapısı EGI'ye Katılım Uygulamalar Eğitim ve Yaygınlaştırma (İMZA YETER Mİ?)

Önümüzdeki dönem SADECE Üniversiteler mi? HAYIR +Sanayi ve +Kamu Kamu kayıt-katılımı Sanayi ortakları Yeni açılımlar: “Enterprise IT” 2007 sonlarında ”EGEE Industry Day” E-IRG üyeliği

Teşekkürler Anket! Serkan ORCAN Müdür Yardımcısı (teknik) TÜBİTAK-ULAKBİM serkan@ulakbim.gov.tr