19.Ulusal Kanser Kongresi 20-24 Nisan 2011/Antalya Hemşirelik Oturumu Sözel Bildiri KEMOTERAPİ VE RADYOTERAPİ ALAN KANSER HASTALARINDA YORGUNLUĞUN DEĞERLENDİRİLMESİ VE HEMŞİRELİK BAKIMI Ayşin Kayış, İlknur İnanır, Dilek Sefer, Gülten Kılıç Acıbadem Kozyatağı Hastanesi/İstanbul

Amaç: Kanser hastalarında tedaviler nedeniyle meydana gelen yorgunluk semptomunu saptamak ve azaltmak için uygun hemşirelik girişimlerini belirlemektir. Tanımlayıcı bir çalışmadır.

Gereç ve Yöntem Araştırmanın evreni 210 hasta; örneklemi, araştırma kriterlerine uygun 70 hasta oluşturmaktadır. Verilerin toplanmasında bireyi tanıtıcı bilgi formu ve Piper yorgunluk ölçeği kullanılmıştır. SPSS 14.0 programı ile frekans, yüzdelik aralıklarına bakılmış, t-testi, ikiden fazla değişkenli ve homojen veriler için anova, kruskall wallis testi uygulanmıştır.

Kanser Tedavisi Radyoterapi yorgunluk Kemoterapi Tedavi yan etkileri

Piper yorgunluk ölçeği (Piper Fatigue Scale) Barbara F. Piper ve arkadaşları:1987 yılında Bütünleştirilmiş Yorgunluk Modeli (Integrated Fatigue Model) 42 maddeden oluşan Piper Yorgunluk Ölçeği zaman içinde yapılan revizyonlarla bugün her biri 0-10 puanlık VAS (Visual Anolog Scale) üzerinde değerlendirilen toplam 22 maddeden oluşmakta ve hastanın yorgunluğa ilişkin subjektif algılaması dört alt boyut ile değerlendirmektedir. Yorgunluğun GYA (Günlük Yaşam Aktivitesi) etkisini ve şiddetini değerlendiren davranış/şiddet alt boyutu Yorgunluğa atfedilen duygusal anlamı kapsayan duygulanım alt boyutu Yorgunluğun mental, fiziksel ve emosyonel semptomlarını yansıtan duyusal alt boyutu yorgunluğun bilişsel fonksiyonları ve ruhsal durumu etkileme düzeyini yansıtan bilişsel /ruhsal alt boyuttur.

Hastaların fonksiyonlarını engelleyen ve yaşam kalitesini düşüren semptomlardan olan yorgunluk, subjektif bir olgu oluşu ve hastalıklar için evrensel olarak kabul edilmesi ile kliniklerde atlanan önemli bir sorundur. Semptomun değerlendirilmesi ve baş etmeye ilişkin gerekli girişimlerde bulunulması bireyin yaşam kalitesini arttıracaktır. (Karakoç T. 2008, Kahve E. 2008, Can G. 2001).

Yorgunluğun Tanımı Hastalar güçsüzlük, halsizlik, enerji eksikliği, bitkinlik, laterji, depresyon, konsantrasyon bozukluğu, kırıklık, kuvvetsizlik, sıkıntı, uykusuzluk, motivasyon eksikliği ve azalmış mental durum Sağlık uzmanları zayıflık, yorgunluk, halsizlik, kuvvetsizlik, aktivite intoleransı, enerji eksikliği ve bitkinlik (Kahve E. 2008, Can G. 2001)

Kanser hastalarının belirttikleri yorgunluk nedenleri: Psikolojik nedenler; Stres, kaygı, depresyon, duygusal gerginlik, algılanan sosyal destek, ekonomik koşullar, kültürel inançlar, baş etme mekanizmalarıdır. Tedavi planı ile ilgili olarak; Radyoterapi, cerrahi, kemoterapi, tıbbi tedavi ve tanı işlemleridir. Aktivite- dinlenme düzeni; Çalışma, günlük aktiviteler, hastane ile ev arasındaki yol. Uyku -uyanıklılık düzeni; Uykusuzluk, aktivite değişikliği. Hastalık yönü; Kanser, diğer nedenler. Diğer nedenler; Semptomlar (kontrol edilemeyen ağrı), çevre, beslenme (anoreksi, kaşeksi), kilo kaybı ile değişen beslenme, bireysel etmenler (yaş, cinsiyet, genetik, alerjiler) (Platin N. 2007, Can G. 2001)

Bulgular % 2.9’u okur yazar değil, % 15.7’si ilkokul mezunu % 34.3’ü orta öğretim, % 47.1’i yüksek okul mezunu. Bulgular % 57.1’i kadın, % 42.9’u erkek, % 78.6’sı evli, % 21.4’ü bekar % 81.4’ü aile bireyleri ile Yaşamaktadır. Sigara: 32 kişi bıraktı, 33 kişi kullanmıyor, 5 kişi kullanıyor. % 82.9’u tedavi oldukları aynı il sınırları içinde yaşamaktadır. Alkol: 15 kişi bıraktı, 47 kişi kullanmıyor, 8 kişi kullanıyor. 55 kişi KT alıyor, 15 kişi RT alıyor. Tanıları:% 32.9’u meme, % 20’si akciğer, % 17.1’i kolon, % 5.7’si mesane, % 5.7’si mide, % 5.7’si lenfoma, % 12.8’i diğer.

Hastaların yorgunluk nedeni olarak gösterdiği nedenler: Yüzde % Kemoterapi 57.1 Radyoterapi 7.1 KT ve RT 10.0 Hastalığın kendisi 11.4 Stres ve moral bozukluğu 4.3 Beslenme 4.4 Cevresel ve diğer fak. 5.7

Hastalar yorgunluğunu azaltmak için; Aktivite Yüzde % Dinlenmek 45.7 Uyumak 12.9 Müzik, TV vb. 8.6 Pozitif düşünmek Aile ile birlikte olmak 15.8

Toplam yorgunluk puanı:4.99 Davranış/şiddet alt boyut puanı: 5.60 Duygulanım alt boyut puanı: 4.52 Duyusal alt boyut puanı:5.53 Bilişsel /ruhsal alt boyut puanı: 5.63

Sonuç: Toplam yorgunluk puanı 4.9’dur. Erkeklerin puanı, kadınlara göre daha yüksek olduğu saptanmıştır (p< 0.05). Hastalık tanılarına göre bakıldığında yorgunluk puanlarında anlamlı bir farklılık yoktur (F:2.082, p>0.05). Tedavi yan etkilerine göre ise yorgunluk puanlarında anlamlı bir farklılık vardır (p>0.05). Tedavi yan etkilerine rağmen %99’u tedaviye devam etmek istiyor.

Hemşirelik girişimleri * Yorgunluk düzeyi ve algısı değerlendirilecek ve kayıt edilecek. Brief yorgunluk ölçeği, NCI yorgunluk ölçeği ONS yorgunluk ölçeği (görsel) Piper yorgunluk ölçeği Yorgunluğun başlangıç süresi, zaman içindeki değişimi, azaltan ve arttıran durumlar tespit edilecek. Hastanın motivasyonu, sosyal izolasyon durumu, duygu durum değişiklikleri değerlendirilecek. Yorgunluğun GYA ve fonksiyonel durumuna etkisi değerlendirilerek bakım planı yapılacak. Uyku kalitesini arttırmak için rutin uyku planı oluşturması sağlanacak. Bireye özel egzersiz programı oluşturulması için destek verilecek.

Hemşirelik girişimleri Beslenme durumu değerlendirilerek, beslenme danışmanlığı yapılacak. Kanıt temelli alternatif ve tamamlayıcı tıp yöntemleri konusunda destek verilecek. Hasta ve ailesine ilk KT ve RT’den önce eğitim ve danışmanlık yapılacak. hastalık tedavi ilaç ve yan etkileri öz bakım enerjiyi koruma ve aktivite planlaması

Öneriler Hastadaki yorgunluğun değerlendirilmesi, Meydana gelen yorgunluk semptomunu saptamak ve azaltmak için uygun hemşirelik girişimlerinin belirlenmesi, Hemşirelik tanısının konulması ve bakım planı yapılması, Hemşirelere bu konuda eğitim verilmesi.

Teşekkürler…A.KAYIŞ