ÇOKLU ZEKA Her insan farklıdır. Tektir ve özeldir. Her insanında insanlık kültürüne katkısı farklı yönlerdedir. NEBİLE BAYKENT

Harward Üniversitesi Eğitim Profesörlerinden olan HOWARD GARDNER zeka kavramına farklı bir boyut getirdi. GARDNER , 1983’ te yazdığı ^ Aklın Çerçeveleri ^ adlı kitabında kültürlerin ve bilim adamlarının zekaya çok kısıtlı olarak tanımlayarak ele aldıklarını, zekanın bir veya birkaç faktörden çok daha fazlasını içerdigini ve her insanda 8 farklı zekanın bulunduğu tezini ortaya attı.

Bir ögrenme piskoloğu olan Howard Gardner çoklu zeka teorisini ortaya atmadan önce pek çok bilimsel araştırma sonucundan faydalandı. Bu çalışmalar sonucu insan beyninin farklı bölümlerden oluştuğu ve her bir bölümün özel işlevlere sahip olduğu ortaya çıktı. Prof. GARDNER, çalışmaları sonucu zekayı yeniden tanımladı. Zeka, değişen dünyada yaşamak ve değişimlere uyum sağlamak amacıyla her insanda kendine özgü bulunan yetenekler ve beceriler bütünüdür. İnsan zekası yaşamın her yanında, bir makineyi icat ederken, bir hedefi gerçekleştirirken, insanları ikna ederken, bir söküğü dikerken veya bir resim çizerken, bir rolü canlandırırken çok farklı zaman ve durumlarda harekete geçer ve kullanılır.

Prof. GARDNER yıllar boyu hakimiyetini sürdüren insanların tek bir zekaya sahip oldukları IQ denen zeka anlayaşını kırdı. GARDNER’ a göre insanların sahip oldukları çoklu zekaların her biri yaşamak, ögrenmek, problem çözmek ve insan olmak için kullanılan etkili birer araçtırlar. GARDNER’ın önerdiği zeka alanlarının gelişmesinde 3 önemli etmen rol oynar; 1-) Kalıtsal öğeler: Doğumdan önce, doğum sırası ve doğumdan sonra beyinde oluşan hasarlar sonucunda ortaya çıkabilir bu da kişinin zeka gelişim seviyesini ve ilerlemesini etkiler. 2-) Kişisel yaşantılar: Aile içindeki deneyimler, öğretmenlerle, arkadaşlarla ve yaşıtlarla ilişkili sonucu zekaya geliştiren de engelleyen durumlardır. 3-) Kültürel öğeler: İçinde yaşanılan ve etkileşimde bulunulan her türlü maddi ve manevi kültürel öğelerdir.

2-) Mantıksal – Matamatiksel Zeka. 3-) Görsel – Mekansal Zeka. Prof. GARDNER’ın tanımladığı zeka türleri: 1-) Sözel – Dilsel Zeka. 2-) Mantıksal – Matamatiksel Zeka. 3-) Görsel – Mekansal Zeka. 4-) Bedensel – Kinestetik Zeka. 5-) Müziksel – Ritmik Zeka. 6-) Kişisel – İçsel Zeka. 7-) Kişilerarası – Sosyal Zeka. 8-) Doğa – Varoluşcu Zeka.

* Sözel – Dilsel Zeka nedir? Bu zeka büyük olasılıklabize en tanıdık gelen ve en iyi bildiğimiz türdür. Hepimiz ayakta olduğumuz zamanların çoğunu sözel zekamızı kullanarak geçiririz. Genel eğitim sistemlerimizin ana vurgularından biride budur. Sözel –Dilsel zeka, dili etkili bir biçimde kullanma, kelimelerle ve seslerle düşünme, dildeki kompleks anlamları kavrayabilme, insanları ikna edebilme, dildeki farklı yapıları fark edebilme, yeni yapılar oluşturabilme, farklı dilsel kalıplarla ilgilenme becerisidir. Sözel – Dilsel Zekaya sahip insanların özellikleri; Etkili dinleme becerilerine sahiptir. Farklı diller ögrenme becerisine sahiptir. Dinleyicileri, konuşmaları ile etkiler. Cümleleri dinler, yorumlar, farklı bir tarzda ifade eder ve söylediklerini hatırlar. Dinleyerek, okuyarak, yazarak ve konuşarak öğrenir.

Matamatiksel – Mantıksal Zekaya sahip insanların özellikleri; * Mantıksal – Matamatiksel Zeka nedir? Matamatiksel ve mantıksal zekanın ilk gelişim aşaması çevremizdeki gerçek fiziksel dünyada bulunan somut nesneleri kullanmamızı ve onlarla oynamamızdı. Matamatiksel ve mantıksal zeka geliştikçe daha da soyutlaşır. Matamatiksel – mantıksal zeka, sayılarla çalışma, soyut ve semolik problemleri çözebilme, kavramları, düşünceler ve fikirler arası kompleks ilişkileri algılayabilme becerisidir. Matamatiksel – Mantıksal Zekaya sahip insanların özellikleri; >Bulmaca ve zeka oyunlarını severler. >Grafikler yada şekiller halinda verilen (görsel) bilgileri yorumlar. >Bilgisayar programları hazırlar. >Grafik, şema, şekillerle çalışmaktan hoşlanır. >Mantıksal problem çözümlerindebaşarılıdır.

Görsel – Mekansal Zekaya sahip insanların özellikleri; * Görsel – Mekansal Zeka nedir ? Bazı açılarda görsel zekanın insan beyninin ilk dili olduğu söylenebilir. Beyin doğuştan itibaren görüntülerle ve resimlerle düşünür, hatta onları sözcüklerle ilişkilendirmeden bile önce. Görsel zeka gördüğümüz herşeyle ilgilenir. Görsel – Mekansal zeka, şekillerle düşünebilme,görsel dünyayı algılayabilme, şekil, renk ve dokuları zihnin gözleriyle görebilme ve bunlar sanatsal formlara dönüştürebilme yeteneğidir. Görsel – Mekansal Zekaya sahip insanların özellikleri; >Görerek ve gözleyerek ögrenir. >Dinlediklerinde zihinsel objeler hayaller, resimler üretir. Öğrendiği bilgileri hatırlamada bu zihinsel resimler kullanır. >Çizmek, boyamak, resim yapmak ve modeller oluşturmaktan zevk alır. >Kolaylıkla yön bulma becerisine sahiptir. >Ögrendiği bilgileri somut ve görsel sunuşlara dönüştürür.

* Kinestetik – Bedensel Zeka nedir? Kinestetik – Bedensel zeka, aklın ve vücudun mükemmel bir fiziksel performansla birleştirilerek belli bir amaça yönelik faaliyetlerin sergilenebilmesi yeteneğidir. Bu zeka modeli bedensel olarak gerçekleştirebileceğimiz hareketlerin tümüyle ilgilidir. Kinestetik – Bedensel Zekaya sahip insanların özellikleri; >Zihnin ve vücut koordinasyonlarını etkili bir biçimde kullanır. >Sağlıklı yaşam konusunda vücuduna özen gösterir. >Rol yapma, atletizm, dans, dikiş nakış gibi alanlarda yeteneği vardır. >Aktifkatılımla daha iyi ögrenir. Söylenenden daha çok yapılanı hatırlar. >Fiziksel işlerde, görevlerde, denge, zerafet, maharet ve dakiklik gösterir.

* Kişilerarası – Sosyal Zeka nedir? Sosyal Zeka insan aklının en önemli özelliklerindendir. Ünlü eğitim bilimcisi Humprey’e göre insan zihninin en yaratıcı kullanımı, insan ilişkilerini etkili olarak sürdürmekle olur. Kişilerarası –Sosyal zeka insanlarla birlikte çalışabilme. Sözel ve Bedensel zeka dilini etkili bir biçimde kullanarak çok farklı karakterlere sahip insanlarla kolaylıkla iletişim kurabilme, insanları yönetebilme, onlarla uyumlu çalışabilme ve insanları ikne edebilme becerisidir. Sosyal Zekaya sahip bireylerin özellikleri; >Grup ve takım çalışmalarında, çok özel ve mükemmel ürünler ortaya çıkararak, gruplar halinde çalışmaktan zevk alır. >Farklı kültürler,farklı yaşam tarzları konusunda çok meraklıdır. >İnsanların her tür davranışına karşı kabul edicidir. >İnsanları organize etme yetenekleri vardır. Liderlik vasıflarını taşır. >Diğerinsanların duygularına karşı duyarlıdır.

Kişisel – İçsel Zekaya sahip insanların özellikleri; * Kişisel – İçsel Zeka nedir ? Bildiğimiz kadarıyla kendi varlığının, düşüncelerinin ve eylemlerinin farkında olan tek yaratık insanoğludur. Bu, kendimizden uzaklaşıp kendi içimizdeki yansımamızdan birşeyler ögrenebilme yeteneğidir. Kişisel – İçsel zeka, kendimiz hakkında duygu ve düşünceleri şekillendirebilme, yaşadıklarımızdan, öğrendiklerimizle, hayat felsefemimizi oluşturabilme becerisidir. Kişisel – İçsel Zekaya sahip insanların özellikleri; >Yalnız kalmaktan hoşlanır. >Yaşadığı her olay ve deneyim üzerinde çok fazla düşünür. >Yaşamında motivasyon kaynağı, hedefleridir. >Yaşam felsefesi oluşturmaya yönelik bir anlayış içindedir. >Kendisini farklı tarzlarda ifade edebilir; yazar, ressam..vb.

Müziksel – Ritmik Zekaya sahip insanların özellikleri; * Müziksel – Ritmik Zeka nedir ? Nörolojik bakış açısında müzük zekası, zeka türlerimizin ilk önce gelişenidir. Anne karnındayken bile çevremizi saran ses. Ses ve titreşimler, ister dogal olsun isterse insanların yarattığı ortamlardan gelenler, makineler, enstrümanlar olsun bu zeka tüm ses ve titreşim dünyasıyla ilgilidir. Müziksel – Ritmik Zeka, sesler, notalar, ritimlerle düşünme farklı sesleri tanıma ve yeni sesler, ririmler üretme, ritmik ve tonal kavramları tanıma ve kullanma, çevredengelen seslere ve müzik aletlerine karşı duyarlı olabilme becerisidir. Müziksel – Ritmik Zekaya sahip insanların özellikleri; >Müziği yaşamında kullanmak içinfırsat oluşturur. >Müziksel enstrümanlara karşı ilgilidir. >Müziği hareketlerle birleştirerek farklı figurler ortaya çıkabilir. >Seslere nota ve ritimlere karşı özel bir ilgiye sahiptir. >Ritim tutar.

Doğa Zekası gelişmiş insanların özellikleri; * Doğa Zekası nedir ? Bu zeka türü çevremizdeki doğal dünyayı algılama, beğenme ve algılamayla doğrudan ilişkilidir. Doğa zekası, doğadaki tüm canlıları tanıma araştırma , ve canlıların yaratışları üzerine düşünme becerisidir. Doğa Zekası gelişmiş insanların özellikleri; >Zooloji, botanik, organik kimya, dağcılık, izcilik … vb alanlara ilgi duyar. >Doğanın insanlar üzerindeki ya da insanın doğa üzerindeki etkisi ile ilgilenir. >Doğadaki bitki türlerine karşı duyarlıdır. >Doğayla paylaşım. >Birşeyler yetiştirme yada beslenme.

Öğrencilerin Zeka Alanlarının Ölçülmesi 1-) Gözlem. 2-) İşaretleme Ölçekleri ve Dereceleme Ölçekleri. 3-) Anekdot Kaydı ( herhangi bir öğrencinin belli bir ortamda özgül bir davranışının ayrıntılı olarak betimlenme- sidir.) 4-) Kimdir bu? 5-) Görüşme.

SONUÇ Çoklu zeka teorisi, kişisel gelişim alanında ortaya atılmış en önemli teoridir. Teorinin özü yaşam boyu gelişimi ve ögrenmeyi içerir. Çoklu zeka teorisinin eğitim ve öğterim ortamlarında kullanılmasıyla hayatın ilk yıllarında öğrencilerimize tüm zekalarını geliştirebilecekleri etkin bir yol sunmuş oluruz. İnsanlar bu zeka türlerinin sadece birine değil birkaçına sahip oabilirler; fakat baskın zeka türü kişiden kişiye değişir. Bu nedenle anlatılan bir olay,durum.. vs’yi öğrenirken herkes kendine özgü bir şekillde öğrenir. Her öğretmen mutlaka öğrencisinin zeka türünü bilmeli ve bunu dikkate alarak dersi düz anlatımla anlatmamalı, anlatacağı konuyla ilgili çeşitli materyaller kullanarak her öğrencinin sahip olduğu zekalara hitap edecek şekilde anlatmalıdır. Eğitim ve öğretim seviyesini yükseltmek için bu teorinin uygulanması gerekmektedir. Bununla birlikte öğrenme güçlükleri kalkacak, farklı zeka türlerine sahip olan öğrenciler de zevkle takip edeceklerdir…