Kalıcı Organik Kirleticiler Ve Stockholm POPs Sözleşmesi Menekşe KESKİ DÖNMEZ Küresel Çevre Fonu-Ulusal Diyalog Çalıştayı 26-27 Haziran 2006

İçerik Stockholm Sözleşmesi Sözleşme kapsamında yürütülen çalışmalar ve GEF Projesi Ulusal Uygulama Planının geliştirilmesi Ulusal uygulama Planının İçeriği Ulusal Uygulama Planının etkinlikleri, stratejileri ve eylem planları Sözleşmenin Türkiye Açısından Önemi Sonuç

Kalıcı Organik Kirleticilere İlişkin Stockholm POPs Söz. UNEP Çevre birimi tarafından hazırlanan ve kalıcı özellik göstermeleri sebebiyle çevre ve insan sağlığını olumsuz olarak etkileyen 12 kimyasal maddenin (Aldrin, Klordan, Dieldrin, Endrin, Heptaklor, hekzaklorobenzen, Poliklorlu bifeniller (PCBs),DDT,Dioksin ve Furanlar) kullanılmasına yasaklama ve sınırlama getiren uluslar arası sözleşmedir.

Bu sözleşme gereğince, Uluslararası eylem planları dahilinde ulusal ve bölgesel eylem planını hazırlamak, bu kimyasalların üretimini ve kullanımını yasaklamak, emisyonlarını sıfırlamak, yasaklama sonrası elde kalan stokları ile atıkları ve bu kimyasalları içeren cihazları ve atıkları, çevresel açıdan en uygun teknolojileri kullanarak 2025 yılı sonuna kadar bertaraf etmek tarafların yükümlülükleri arasındadır.

22 Mayıs 2001 tarihinde Stockholm’de gerçekleştirilen POP’s Sözleşmesine ilişkin Tam Yetkililer Konferansında imzaya açılan sözleşme 17 Mayıs 2004’de Fransa’nın ellinci ülke olarak onaylanmasıyla birlikte yasal olarak yürürlüğe girmiştir. Sözleşme 151 ülke tarafından imzalanmış ve 126 ülke tarafından onaylanmıştır. Ülkemiz adına Çevre ve Orman Bakanlığı aynı konferansta sözleşmeyi ulusal odak noktası olarak imzalamıştır.2005 yılı kasım ayı itibariyle resmi olarak, taraf olma süreci başlatılmıştır.

Sözleşmenin 7. maddesi gereğince; Her bir Taraf: Bu Sözleşmede kapsamındaki yükümlülüklerinin yerine getirilmesi için bir uygulama planı geliştirecek ve uygulamak için çaba gösterecektir; Uygulama planını bu Sözleşmenin yürürlüğe girmesini müteakip iki yıl içerisinde Taraflar Konferansına iletecektir; Gerekli hallerde, Uygulama planını dönemsel olarak ve Taraflar Konferansı tarafından kararlaştırılacak bir mahiyette gözden geçirecek ve güncelleyecektir.

Sözleşme kapsamında yürütülen çalışmalar Sözleşmeye taraf olmak ve yükümlülüklerimizi yerine getirmek amacıyla GEF (Küresel Çevre Fonu) kaynaklarından sağlanan destek ile “Kalıcı Organik Kirleticilere İlişkin Stockholm Sözleşmesinin Uygulanması Yönünde Öncelikli Faaliyetlerin Tespiti” projesi Ocak 2004 tarihi itibariyle başlatılmıştır.

Proje Uygulama Merkezi, Koordinatörü ve Programı 15 Ocak 2004 tarihi itibariyle kararlaştırılmış, 17 adet paydaş belirlenmiş ve ulusal koordinasyon komitesi oluşturulmuş , Başlangıç ve eğitim çalıştayları Nisan 2004 ‘de yapılmış, 6 Çalışma Grubu, araştırma, kirlenme, emisyon, kurumsal yapı, sağlık ve ulusal kimyasal profil olarak belirlenmiş,

Öncelikli envanterin hazırlanması için çalışma gruplarının eğitimi yapılarak görevlendirilmiştir. Ulusal kimyasal profil güncellenmiş, İlk envanter için ulusal çalıştay yapılmış ve öncelikli envanterler hazırlanmıştır. POP’lara ilişkin ulusal öncelikli alanlar belirlenmiş, Ulusal uygulama Planı ( National Implementation Plan: NIP) geliştirilmiştir.

NIP’in Geliştirilmesi: Paydaşlarla işbirliği içerisinde hazırlanmıştır. NIP bileşenlerine girdi sağlamak amacıyla ulusal paydaşlardan görüş alınması faaliyetleri 2005 yılında tamamlanmıştır. Nihai taslak rapor hazırlanmıştır. Bu taslak NIP, Türkiye’nin Stockholm Sözleşmesi taahhütlerini yerine getirmek için ihtiyaç ve önceliklerini uygulamak için kaynak ihtiyacını belirtmekte, kapasite oluşturma ve ölçüm ihtiyaçlarını ortaya koymaktadır.

NIP’de yer alan konular; POP pestisitleri ( Ek A Kısım I kimyasalları) bağlamında değerlendirme: imalat, kullanım,ithalat ve ihracatın tarihi gelişimi, mevcut ve gelecekte beklenen durumu, mevcut politikalar ve düzenleyici çerçeve; mevcut izleme verileri (çevre, gıda ve insanlar) ve sağlığa olan etkileri. PCB’lerle ilgili değerlendirme (Ek A, Bölüm II Kimyasalları) DDT’nin Değerlendirilmesi (Ek B Kimyasalları DDT)

PCDD/PCDF, HCB ve PCB’ler (Ek C Kimyasalları) Kasıtsız üretimden kaynaklanan Emisyonları Stoklama alanları, kirletilmiş alanlar, ve atıklar, tahmini değerler, ilgili mevzuat, rehberlik, iyileştirme önlemleri ve bu sahalardaki emisyon verilerine ilişkin bilgilerin durumu hakkındaki veriler POP’ların gelecekteki üretimi, kullanımı ve emisyonları – Muafiyet zorunlulukları Emisyonların ve bunların insan ve çevre sağlığına olan etkilerinin izlenmesine yönelik mevcut programlar ve bulguları

Hedef gruplarda mevcut bilgi düzeyleri, bilinçlilik ve eğitim; bu bilgilerin çeşitli gruplarla paylaşılmasına yönelik mevcut sistemler; diğer Sözleşmeye Taraf Ülkelerle bilgi alış-verişi mekanizması Kamu dışı paydaşların ilgili faaliyetleri POP’ların değerlendirilmesi, ölçümü, analizi, POP ikameleri ve önleyici tedbirler, yönetimi, araştırma ve geliştirmeye yönelik teknik altyapıya genel bir bakış – uluslararası program ve projelerle olan bağlantılar

Etkilenen nüfus ve ortamların belirlenmesi, kamu sağlığı ve çevre kalitesine yönelik tehditlerin tahmini boyut ve şiddetleri ve çalışanlar ve yerel topluluklar yönünden sosyal etkileri Yeni kimyasal maddelerin değerlendirilmesi ve listelenmesi için uygun bir sistemin ayrıntıları (Yeni kimyasal maddelerin değerlendirilmesi için mevcut düzenleyici yapılar) Piyasada mevcut olan kimyasal maddelerin değerlendirilmesi ve listelenmesi için uygun bir sistemin ayrıntıları (Piyasada mevcut olan kimyasal maddelerin değerlendirilmesi için mevcut düzenleyici yapılar)

NIP’in stratejisi ve eylem planı unsurları; 1. Etkinlik:Kurumsal ve düzenleyici önlemler 2. Etkinlik: Kasti üretim ve kullanımdan kaynaklı salıvermelerin azaltılması ya da yok edilmesine yönelik önlemler 3. Etkinlik: Ek A’da yer alan POP pestisitlerin üretim, ithalat ve ihracatı, kullanımı, stoklanması ve atıkları (Ek A, Bölüm 1’de yer alan kimyasal maddeler

4.Etkinlik: PCB’lerin ve PCB içeren ekipmanın üretim, ithalat ve ihracatı, kullanımı, tanımlanması, etiketlenmesi, sökülmesi, depolanması ve bertaraf edilmesi (Ek A, Bölüm II’de yer alan kimyasal maddeler) 5.Etkinlik: DDT’nin (Ek B’de listelenmiş kimyasal maddeler) ülkede kullanıldığı durumlarda üretimi, ithalat ve ihracatı, kullanımı, stoklanması ve atıkları 6.Etkinlik:Belirli muafiyetler talep etmek ve D devam eden muafiyet ihtiyacı (Madde 4)

7.Etkinlik:PCDD/PCDF, HCB ve PCB’lerin (Ek C Kimyasalları) Kasıtsız üretimden kaynaklanan salınımlarını azaltmak için alınması gereken önlemler 8.Etkinlik: Stoklama alanları, kullanımdaki madde ölçümleri ve atıkların, pestisitlerin belirlenmesi, değerlendirme planı ve stoklar ile atıklardan kaynaklanan salıvermelerin yönetimi (Madde 6) 9.Etkinlik: Kirletilmiş alanların belirlenmesi (Ek A,B,C’de listelenen kimyasal maddeler) ve çevresel kabul edilebilecek biçimde düzenlenmesi 10.Etkinlik: Stoklama alanlarının yönetimi ve kullanılan maddelerin elleçlenmesi ve uzaklaştırılmasına yönelik uygun önlemler

11.Etkinlik:Kirletilmiş alanların tanımlanması (Ek A,B ve C’te listelenen kimyasal maddeler) ve çevresel olarak güvenilir biçimde iyileştirilmesi 12.Etkinlik: Karşılıklı bilgi alışverişini ve paydaşların katılımını sağlamak veya kolaylaştırmak. 13. Etkinlik: Kamusal bilinçlilik, bilgi ve eğitim. 14. Etkinlik: Etkinliğin değerlendirilmesi (Md. 16) 15. Etkinlik: Raporlama 16. Etkinlik: Araştırma, geliştirme ve izleme 17. Etkinlik: Teknik ve mali yardım (Md. 12 ve 13)

Stockholm Sözleşmesi 30 madde ve A dan F ye kadar 6 ekten oluşmaktadır Stockholm Sözleşmesi 30 madde ve A dan F ye kadar 6 ekten oluşmaktadır. Sözleşmeyi kapsayan NIP eylem, faaliyet ve stratejileri 17 olarak belirlemiştir. Planda yer alan eylemelerin uygulanması için süreler belirlenmiş ve takvim oluşturulmuştur. Çalışmalar halen devam etmektedir; NIP’in uygulanması için gerekli olan maliyetler hesaplanmıştır.

Sözleşmenin Türkiye Açısından Önemi Türkiye, Stockholm POPs Sözleşmesini 22 Mayıs 2001’de imzalamış olup, taraf olma sürecini başlatmıştır. Türkiye, kalıcı organik kirleticilerden kaynaklanan çevre sorunlarının büyük önem taşıdığının ve çözülmesi gerektiğinin farkındadır. Türkiye’de POP’ların daha ayrıntılı olarak incelenmesi ve araştırılması gerekmektedir.

Türkiye’de, mevcut pestisit stokları, emisyonlar, altyapı güçlendirilmesi, PCB’ler ve PCB içeren ekipmanlar temel öncelikleri oluşturmaktadır. Türkiye’nin Ulusal Uygulama Planı (NIP) deki aktiviteler süreç ve çalışmaları halen devam etmektedir. Türkiye kalıcı organik kirletici kimyasalların yönetiminin öneminin bilincinde olarak, konu ile ilgili gelişmeleri yakından takip etmektedir.

Sonuç; Türkiye’nin Stockholm Sözleşmesi çerçevesindeki yükümlülüklerini yerine getirme hususunda büyük bir kararlılığı bulunmaktadır. NIP mevcut programlar, politikalar ve mevzuatlarla uyumlu bir temele sahiptir, bu da uygulamayı kolaylaştırıcı bir faktördür. NIP ’in paydaş danışma mekanizmaları ile birlikte geliştirilmesi süreci devam etmektedir. 2006 yılının sonunda nihai hale getirilecektir.