Çevre Sorunları ve Küresel İklim Değişikliği Vakur Sümer Uluslararası İlişkilere Giriş: Tarih, Teori, Kavram, Konu, Der. Şaban Kardaş ve Ali Balcı, [İstanbul: Küre Yayınları, 2014]

Özet / İçindekiler GİRİŞ ÇEVRE SORUNLARINININ ELE ALINIŞINDA ÖNEMLİ KİLOMETRE TAŞLARI ÇEVRE SORUNLARININ GÜNÜMÜZDEKİ DURUMUNA BAKIŞ: ÜÇ ÇEVRE SORUNUNDAN YANSIMALAR KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE ÇEVRE KONUSUNA TEORİK YAKLAŞIMLAR ÖRNEK OLAY SORULAR

Giriş Uluslararası ilişkilerde çevre sorunlarının gündeme gelmeye başlaması görece yeni bir olgudur. Çevre sorunlarının uluslararası bir konu olarak görülmesi ancak 1970’li yıllardan itibaren, gelişmiş ülkelerden başlayarak gerçekleşmiştir. Hızlı ekonomik kalkınma çabaları ve küresel nüfus artışının doğa üzerindeki olumsuz etkilerinin belirginleşmesiyle çevre sorunları da kısa sürede Uluslararası İlişkiler’in önemli meselelerinden birisi konumuna gelmiştir. Tarih boyunca çevre sorunlarının pek çok eski medeniyetin yok olmasında başat rol oynadığı ileri sürülmektedir. Sanayi Devrimi ile birlikte çevre sorunlarının şiddeti ve etkileri, önceki dönemlere kıyasla ciddi artış göstermiştir.

Çevre Sorunlarının Tarihçesinde Önemli Kilometre Taşları Çevre sorunlarının ortaya çıkışı sıklıkla Sanayi Devrimi ile özdeşleştirilse de, aslında çok daha eskiye dayanır. Sanayi Devrimi ve hızlı nüfus artışı sonucunda doğal kaynakların aşırı kullanımının ve çevresel bozulmanın ölçeğinde ve yoğunluğunda artış olmuş, çevre uluslararası düzleme taşınmıştır. Çevre sorunlarının ortaya çıkışı ile ilgili literatürdeki beş temel bakış: 1. Eko-filozofik yaklaşımlar 2. Bilimsel ve kapasiteye ilişkin yaklaşımlar 3. Hukuki yaklaşımlar. 4. Ekonomik yaklaşımlar5. Siyasi ve siyasi-iktisadi yaklaşımlar 1972’de Stockholm’de gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı’nın, çevre sorunlarına kamuoyu ilgisini artırmasının yanında uzun dönemli etkileri olmuştur. 1987’de gelindiğinde Birleşmiş Milletler tarafından kurulan Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu'nca yayımlanan "Our Common Future“ ve Sürdürülebilir Kalkınma kavramı. 1992’de Brezilya’nın Rio de Janeiro kentinde düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı. 2000 ‘de BM tarafından yayımlanan Milenyum Bildirgesi, ve 2002 yılında Güney Afrika’nın Johannesburg kentinde toplanan Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi.

Çevre Sorunlarının Günümüzdeki Durumuna Bakış: Üç Uluslararası Çevre Sorunundan Yansımalar 1- Biyolojik Çeşitlilik ve Nesli Tükenen Türler: Biyolojik çeşitlilik, dünya üzerinde yaşayan türlerin ve ekosistemlerin sayısı ve çeşitliliğini anlatır. Biyolojik çeşitlilik küresel güneyde yoğunlaşmıştır. Bu nedenle gelişmiş ülkeler biyolojik çeşitliliğin ortak bir dünya mirası olduğu görüşünü savunmakta, buradaki kaynakların serbest erişime açık olması gerektiğini öne sürmektedir, gelişmekte olan ülkeler ise bu kaynaklardan kendi ekonomileri için maksimum fayda sağlamayı hedeflemektedirler. Biyolojik Çeşitlilik Konvansiyonu (1993): Konvansiyon’un üç temel amacı vardır: biyolojik çeşitliliğin korunması; biyolojik çeşitliliğin bileşenlerinin sürdürülebilir biçimde kullanımı; genetik kaynakların kullanılmasıyla oluşan faydaların adil biçimde paylaşılması.

Çevre Sorunlarının Günümüzdeki Durumuna Bakış: Üç Uluslararası Çevre Sorunundan Yansımalar 2- Ormansızlaşma : Pek çok çevre sorunuyla iç içe geçen kapsamlı bir problemdir. Amazon ve Kongo Havzaları’ndaki ve Madagaskar’daki yağmur ormanlarının büyük tahribatı yanı sıra, dünya ormanlarının 1/5’inden fazlasına ev sahipliği yapan Rusya Federasyonu’nda da ormanlar hızla azalmaktadır. Çin’in hızlı ekonomik kalkınmasının ülke ormanlarına kayda değer zarar vermektedir. Ormansızlaşma ile mücadelede yeniden ormanlaştırma (reforestation), sürdürülebilir pratiklerin teşviki (yakacak için odun yerine bambu kullanımı gibi), ormanların hava ve uydu fotoğraflarıyla sürekli takibi vb. pek çok yöntem bir arada kullanılmaktadır.

Çevre Sorunlarının Günümüzdeki Durumuna Bakış: Üç Uluslararası Çevre Sorunundan Yansımalar 3- Su Kıtlığı Su, hayat kaynağıdır ve sosyo-ekonomik amaçların (kalkınma, toplumsal düzenin devamı, sağlık hizmetleri vb.) da merkezindedir. Su kıtlığının nedenleri: tatlı su miktarının azlığı, suyun mekansal olarak dünyada dengesiz dağılmış olması, su yönetimlerindeki yetersizlikler. İçme suyuna ulaşım ve Sanitasyon: Sahraaltı Afrika’nın Durumu. Orta Doğu ve su: güvenlik ve “su savaşları” teorisi.

Küresel İklim Değişikliği İklim değişikliğinin esas kaynağının insan aktivitelerinden kaynaklanan karbondioksit salımı olduğu kabul edilmektedir. Karbondioksit salımının üçte ikisini fosil yakıtların (kömür, petrol, doğalgaz) yakılması, üçte birini ise ormansızlaşma ve tropik bölgelerdeki toprak kullanımı oluşturmaktadır. Resim; 1997’de imzalanan Kyoto Protokolü ile İklim Değişiminin temel nedeni olan Karbondioksit salımlarının azaltılması hedeflendi. Türkiye Protokole 2009’da taraf olmuştur.

Uluslararası İlişkilerde Çevre Konusuna Teorik Yaklaşımlar Çevre, 1960’ların sonlarından başlayıp 1970’lerde hız kazanarak uluslararası ilişkilerin önde gelen konularından birisine dönüştü. Çevresel felaketlerin insanlığı tehdit edecek boyuta yaklaştığını öne süren ‘ekoradikaller’ yanında, çevresel bozulmanın çok büyütülecek bir olgu olmadığını ileri süren ‘modernist’ görüş ve bunların arasında çok sayıda farklı ‘gri’ yaklaşım belirdi. Çevre-güvenlik ilişkisi, Uluslararası İlişkiler’de çevre konusuna teorik yaklaşımlarda önemli bir yer tutmaktadır. Ullman’ın 1983’teki makalesi bu konuya ilk dikkat çeken eserlerdendir. Çevre ve güvenlik bağlamında dört teorik çerçeve: Derin Ekoloji, İnsani Güvenlik, Ulusal-Çevresel Güvenlik, Reddiyeciler.

Sorular 1-Uluslararası İlişkiler disiplininde çevre sorunları görece geç tartışılmaya başlanmıştır. Bu durumun nedenlerini tartışınız. 2-Çevre sorunları ile mücadelede uluslararası düzlemde genel olarak başarısız olunmasının temel nedeni ne olabilir? 3-Sürdürülebilirlik kavramı ne ifade etmektedir? Ekonomik gelişmenin ve kalkınmanın “sürdürülebilir” olarak nitelenebilmesi için ne gibi özelliklerinin olması beklenir? 4-Çevre konusunun güvenlik paradigması çerçevesinde ele alınmasının ne gibi zararları olabilir, tartışınız. 5-“Sanal su” ne demektir? Sanal su ithalatı ile su kıtlığı çeken tüm ülkeler bu sorunlarını giderebilir mi? 6-Ormansızlaşmanın neden çok boyutlu ve kapsamlı bir çevre sorunu olduğunu tartışınız.