ORTA VE BATI AFRİKA’DA KURULAN MÜSLÜMAN DEVLETLER GANA(GÂNE) İMPARATORLUĞU MALİ İMPARATORLUĞU(SULTANLIĞI) SONGAY İMPARATORLUĞU(SULTANLIĞI) TİMBÜKTÜ PAŞALIĞI

GANA(GâNE) İMPARATORLUĞU Merkezin adı olan Gana aynı zamanda ilk krallardan birinin de ismidir Devletin merkezi daha sonra Kumbisâlih olmuştur. Güneyde çıkan altın madeni sayesinde Gana’nın şöhreti ülke sınırlarının dışına çıkmıştır. Ülkeye gelen Kuzey Afrikalı Murâbıtlar ve tacirlerin faaliyetleri ile islamiyet yayılmaya başlamıştır. 950-1050 Gana en iyi dönemini yaşamıştır. Murabıt Emiri Ebu Bekir b. Ömer devlet merkezi Kumbisâlih’i 1076 yılında alınca Batı Afrika’nın bu ilk imparatorluğu yıkılmıştır.

MalÎ Imparatorluğu Krina savaşı Mali imparatorluğunun asıl kuruluş Tarihi olarak kabul edilmektedir. Mali sultanlarının en meşhuru olan Mense Kanku Mûsâ zamanında sınırlarını genişleterek en parlak dönemlerinden birini yaşamıştır. Mense Musa’dan sonra Mense Süleyman gelmiştir. Son derece dindar olan ve islam esaslarını uygulamaya çalışan bu sultan zamanında devletin sınırları dahada gelişmiştir. Mense Süleyman’ın ardından gelen sultanlar zamanında gücünü kaybeden devlet 14.y.y sonlarında dağılmaya başlamış 1430’da ortadan kalkmıştır.

SONGAY İMPARATORLUĞU Mali sultanlığına bağlı Gao’da 1275’te Ali Kolon(Kölen)tarafından hâkimlerine ‘Sünni’denilen bir hanedan kurulmuştur. Sunni Ali çeşitli etnik grupların yaşadığı bölgeleride ele geçirip ülkesini imparatorluğa dönüştürmüştür. Songay Sultanlığının temellerini atmıştır ve putperesttir. Sunni Ali’den sonra oğlunun yerine tahta yeğeni kumadan Muhammet Ture’ i geçirmişlerdir. Bundan sonra Sultanlığın başına geçenlere Askiya ünvanı verildi. Askiya Muhammet’e bilâdüsûdan’ın Halifesi ünvanı verilmiştir. Askiya Muhammet’den sonra taht kavgaları ortaya çıkmış ve devlet yıkılmaya başlamıştır.

Timbüktü paşaliği Sa’dî Sultanı Ahmed el Mansûr’un Bilâdussûdan’a gönderdiği ordu Timbüktü’Yü Merkez yaparak burada ismini türkçe’de ki «paşalık» kelimesinden alan yeni bir devlet kurmuştur. Hakimiyet gücü sınırlandırılan Songay Sultanınının yeni merkezde Paşalara tâbi bir şekilde yaşamasına müsade edilmiştir. Paşanın en büyük yardımcısına emir denir. Bunlar mali işlerden sorumludur. Şehirlerin idaresi Hakim denilen görevlilere verilirdi. Büyük yerleşim yerlerinin idaresi kaid adı verilen üst rütbelilerin elindeydi.

Türk-islâm devletleri TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ ARAPLARIN TÜRKLER HAKKINDAKİ BİLGİLERİ Türk Arap ilişkileri ilk kez Hz. Ömer döneminde başlamıştır.(Sasani devletinin Kadisiye ve Nihavent savaşları ile yıkılması) Hz. Osman zamanında Kafkasya’da hazarlarla savaşıldı.(Türklerle Araplar arasındaki ilk mücadele) Türklerle Arapların birbirini tanımalarındaki bir diğer vasıtada ticarettir.(İpek Yolu) Türk Arap ilişkileri Abbasiler zamanında gelişmiştir.

Emeviler dönemi-mücadele safhasi Emeviler döneminde islam ordularının Türk topraklarına sık sık akınlar yaptıkları bir devre olarak karşımıza çıkmıştır.

Abbasiler dönemi –dostane ilişkiler Emeviler kısa süren Ömer İbn Abdülaziz(717-720)dönemi hariç ,Türklerin de dahil bulundukları Arap olmayan Müslümanlara karşı ayrımcı bir politika uygulamışlardır. Abbasi döneminde ise ilk Abbasi halifesi Ebu’l-Abbasın izlediği hoş görülü bir politika ile Türk Arap ilişkileri farklı bir boyut kazanmıştır. Bu yeni durumun ortaya çıkmasında Talas Savaşının da önemli bir yeri vardır.

Talas meydan savaşI( temmuz 751) Orta Asya egemenliği yüzünden Abbasilerle Çinliler arasında yapılmıştır. Türkler bu savaşta Abbasileri desteklemişlerdir. SONUÇLARI Türkler kitleler halinde müslüman olmaya başladılar. İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyu Karluklulardır. Orta Asya, Çin hakimiyetinden kurtulmuştur. Türk – Arap ilişkileri düzelmiştir. Türk İslam tarihinin başlangıcı olmuştur. Kağıt Çin dışında üretilmeye başlanmıştır.

Talas sonrası- hizmet safhasI Abbasilerin iktidara gelişiyle Temmuz 751 de vuku bulan Talas Savaşı sonrasındaki olumlu ilişkiler dönemi Hizmet Safhası olarak niteliyoruz. Türkler İslamiyeti geniş alanlara yaydılar.(Orta Hindistan, Anadolu,Avrupa) İslam halifelerini koruyarak varlığını devam ettirmelerini sağladılar. İslam topraklarını Şii ve Haçlılara karşı korudular. Yetişen bilim adamlarıyla İslam medeniyetinin gelişmesini sağladılar.

TÜRKLERİN İSLAM DİNİNİ KABULLERİ Peygamberimizin İslamiyeti tebliğe başladığı sırada coğrafi mekan itibariyle Türkler ondan çok uzakta bulunmaktaydı. Türklerin Arap müslümanlarla ilişkileri Nihavent Savaşı(642) ile başlamasına rağmen müslümanlık 3 asırlık bir zaman sonra Türklerde yayılmaya başlamıştır.

Batılıların din değiştirmesi üzerine konversion kavramı ortaya çıkarmışlardır. Konversion: Ferdi ve ya topluca olsun din değiştirmedir. İhtida: Başka bir dinden çıkıp müslüman olmaya denir. Türklerin İslami kabullerinde rol oynayan önemli etken eski Türk inançlarının İslamla arasındaki yakınlıktır.( Gök Tanrı inancı)

emevİler Dönemİnde İslamlaşma Emeviler döneminde Emevilerin ırkçı politikasından dolayı Türklerin islamiyete geçişlerinde kitleler halinde bir geçiş görülmemiştir. Emevi valilerinin tutumlarının bunda önemli bir yeri vardır. Emeviler döneminde Müslüman Araplarla Türklerin ilişkileri tamamıyla bir olumsuz değildir.( Ömer b. Abdülaziz gibi sahabe dönemi ihlasıyla İslamın yayılmasına çaba sarfedenler de olmuştur.)

AbbasİLER DÖNEMİNDE İSLAMLAŞMA Abbasiler döneminde Türklere hoşgörülü davranılması askeri anlamda ve idari anlamda görevler verilmesi gibi unsurlardan dolayı Türkler kitleler halinde müslüman olmuşlardır. Hazırlayan: Arife Demirpençe (Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)