SAĞLIĞIN MALİYETİ Prof.Dr.Ali Osman Karababa Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı akarabab@med.ege.edu.tr

Sağlık ekibinin en temel görevi nedir?

SAĞLIK POLİTİKASININ AMACI Eldeki kaynaklarla Sağlık hizmetlerinin eşitlikçi dağılımı verimliliği Halkın sağlık düzeyini olabildiğince iyiye götürülmesi Kaynakların gerçek gereksinimlere yönlendirilmesi

SAĞLIK EKONOMİSİ Sağlık hizmeti sunumunda kullanılan kaynakların belirli dönemlerdeki miktarlarını, organizasyonunu, finansmanını, sağlık alanında kullanılmak üzere paylaştırılan kaynakların etkinliğini ve verimliliğini, bireysel yada ulusal düzeydeki koruyucu, iyileştirici ve esenlendirici sağlık hizmetlerinin etkisini inceler

SAĞLIK EKONOMİSİ Teknolojinin gelişmesi Gelişmelerin sağlığa yansıması Tanı ve tedavi olanaklarının artması Ortalama yaşam süresinin uzaması Nüfus artışı Sağlık hizmetleri giderlerinin artması Maliyetin tartışılmaya başlanması

SAĞLIK EKONOMİSİ Sağlığa ayrılan payın artması Sağlık bütçesine ayrılan payı giderek sınırlama eğilimleri Kronik kaynak sıkıntısı Parra, parra, parra

Ulusal Gelirlerin Paylaşım Oranları Ve Eşitsizlikte Ülkeler Arası Eşitsizlik sırası En düşük %20 İkinci %20 Üçüncü %20 Dördüncü %20 En yüksek %20 Sierra Leone 1 1.1 2.0 9.8 23.7 63.4 Brezilya 2 2.5 5.7 9.9 17.7 64.2 G.Afrika 4 2.9 5.5 9.2 64.8 Şii 9 3.5 6.6 10.9 18.1 61.0 Meksika 12 3.6 7.2 11.8 19.2 58.2 Nijer 17 2.6 7.1 13.9 23.1 53.8 Zambiya 20 4.2 8.2 12.8 20.1 54.8 Türkiye 21 4.7 8.6 12.6 19.0 54.9 Malezya 22 4.6 8.3 13.0 20.4 53.7 Rusya Fed. 24 8.8 13.6 20.7 52.8 Tayland 29 5.6 8.7 20.0 52.7 Nijerya 32 4.0 8.9 14.4 23.4 49.3 Çin 37 14.9 22.3 47.5 ABD 42 4.8 10.5 16.0 23.5 45.2 Uganda 45 15.2 21.3 46.1 Endonezya 50 8.0 11.3 15.1 20.8 44.9 İsviçre 51 7.4 11.6 15.6 21.9 43.5 İngiltere 66 17.2 39.8 Pakistan 71 9.4 20.3 41.2 Hindistan 76 16.8 21.7 39.3 Bengladeş 81 13.5 22.0 37.9 Danimarka 91 9.6 18.3 22.7 34.5 Avusturya 92 10.4 14.8 18.5 22.9 33.3 Ulusal Gelirlerin Paylaşım Oranları Ve Eşitsizlikte Ülkeler Arası Sıralama

OECD Ülkeleri Kişi Başına Sağlık Harcaması ($) (1992-1996) 1994 ABD 3 147 3 462 3 708 Almanya 2 496 2 581 3 036 Avustralya 1 468 1 574 1 873 Avusturya 1 774 1 922 2 225 Belçika 1 783 1 845 2 049 Finlandiya 1 964 1 521 1 806 Fransa 2 164 2 235 2 550 Hollanda 1 861 1 923 2 150 İngiltere 1 252 1 213 1 365 İrlanda 1 041 1 147 953 İspanya 1 069 900 1 134 İsveç 2 221 1 721 2 082 İsviçre 3 272 3 496 ? İtalya 1 827 1 486 1 597 İzlanda 2 170 1 891 2 053 Kanada 2 035 1 829 1 796 Meksika 187 219 163 Norveç 2 429 2 270 2 848 Polonya 117 105 Portekiz 691 669 873 Yeni Zelanda 890 1 021 1 302 Yunanistan 425 514 693 Ortalama 1 630 1 546 1 828 TÜRKİYE 103 77 108 OECD Ülkeleri Kişi Başına Sağlık Harcaması ($) (1992-1996)

Türkiye’de Kişi Başına Toplam Sağlık ve İlaç Harcamaları (1980-1995) 1985 1990 1995 Sağlık Harcamaları (Kişi başına-Dolar) 60.2 45.4 105.5 102.5 İlaç Harcamaları (Kişi başına-Dolar) 8.9 8.8 23.2 27.2 İlaç Harcamaları/Sağlık Harcamaları (%) 14.7 19.3 21.8 26.6

Türkiye ve Bazı Ülkelerde İlaç Tüketiminin Gayri Safi Yurtiçi Hasılaya Oranı (1994) Kişi Başına GSYİH ($) İlaç Tüketiminin GSYİH’ya Oranı (%) Portekiz 8 838 1.51 Yunanistan 7 534 1.32 Fransa 22 818 1.09 İspanya 12 068 0.99 Belçika 22 446 Türkiye 2 715 0.86 İtalya 17 590 Finlandiya 18 807 0.85 Almanya 25 163 0.82 İrlanda 14 000 0.71 Avusturya 24 450 0.68 İsviçre 37 087 0.62 Hollanda 21 471 0.60 İngiltere 17 416 Norveç 0.48 Danimarka 28 346

SAĞLIK HARCAMALARI Sağaltım hizmetleri: İlaç kullanımı HİZMET TÜRÜ TOPLAM SAĞLIK HARCAMALARI İÇİNDEKİ PAYI (%) Sağaltım hizmetleri: Ayakta bakım hizmeti veren kurumlarda Yataklı tedavi kurumlarında Serbest çalışan hekim muayenehanelerinde İlaç kullanımı 70-85 Koruyucu sağlık hizmetleri: Çevre sağlığı Bağışıklama Bulaşıcı hastalıklarla savaş Aile planlaması vb. 15-30

MALİYET KAYNAKLAR ÇIKTI SAĞLIK HİZMETİ SÜREÇ

MALİYET Doğrudan maliyetler Dolaylı maliyetler Dışsal maliyetler

DOĞRUDAN MALİYETLER Hastalığa bağlı yapılan harcamalar bu kapsamda Personel giderleri Hekim ve diğer sağlık çalışanlarının Yetiştirilmesi Ücretleri Çeşitli donanım giderleri Hastane giderleri Amortismanlar Sarf malzemesi Tedavi ve ilaç Donanım Ulaşım İletişim Cepten harcamalar Hastanın ve yakınlarının tedaviye katkısı

DOLAYLI MALİYETLER Hastalık nedeniyle kaybedilenler: Sağlık durumundaki değişiklikler Yaşam yılı kayıpları Yaşam kalitesi kaybı Ölüm Üretkenlikte değişiklikler İşgünü kayıpları Psiklojik maliyetler

DIŞSAL MALİYETLER Bir ekonomik etkinliğin bir başka ekonomik etkinliği veya kişileri etkilediğinde söz konusu Sağlık ve eğitim dışsallıkları en kabarık harcama kalemleri Hesaplamak pek olası değil

MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI Girdilere göre İşleve-etkinliğe göre Düzeye göre Hizmet sunan kuruluşa ve finans kaynağına göre

MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI Girdilere göre Sermaye maliyetleri (Sabit) Araçlar Bina Donanım Eitim (yinelenmeyen) Yinelenen maliyetler (Değişken) Personel Sarf malzemesi Araçların bakım ve onarımı Eğitim (yinelenen) Diğer işletme giderleri

MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI İşleve-etkinliğe göre Eğitim İşletme-yönetim Ulaşım-lojistik Denetim Değerlendirme Düzeye göre Ulusal Bölgesel İl İlçe Yeleşim yeri (belde, köy, mahalle, hane)

MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI Hizmet sunan kuruluşa ve finans kaynağına göre: Sağlık Bakanlığı * Kamu SSK * Özel Üniversite * Genel ve katma bütçe MSB * Yerel yönetimler Belediye * Fon * Dernekler vb.

Ekonomik kazançla ilgili Maliyetlerle ilgili M M1 = Doğrudan maliyetler M2 = Dolaylı M3 = Ölçülemeyen Ekonomik kazançla ilgili K K1 = Doğrudan kazanç K2 = Dolayı kazanç (üretim kazançları) K 3 = Ölçülemeyen Sağlık etkileri ile ilgili E Yarar Birimleri ile ilgii Y OLASI ÖLÇÜTLER Maliyet Analizi: M1, Mı+M2 Maliyet-Kazanç analizi: (K1+K2) - (M1+M2), (K1+K2) / (M1+M2) Maliyet-etkinlik analizi: (M1+M2) / E, (M1-K1) / E, [(M1+M2)-(K1-K2)] / E Maliyet-Yarar analizi: (M1+M2) / Y, (M1-K1) / Y, [(M1+M2)-(K1-K2)] / Y

MALİYET-KAZANÇ ANALİZİ (Cost Benefit Analysis) Sağlık sorununun (hastalığın)/programının toplam maliyeti Sağlık sorununun/hastalığın ortadan kaldırılmasından veya önlenmesinden kaynaklanan yararların ölçütü Ulaşılmak istenen amaç gerçekleştirilmeye değer mi? Kazanç maliyetten fazla mı?

MALİYET-KAZANÇ ANALİZİ Kazanç maliyetten fazla mı? Maliyet Kazanç PARASAL EDERLERİ ÖLÇÜLEBİLİYOR MU ?

MALİYET-KAZANÇ ANALİZİ Örnek: Sigarayı bırakmak isteyenlerin yatırılarak veya poliklinikten izlenerek tedavisi arasındaki fark

MALİYET-KAZANÇ ANALİZİ Kapsamlı bir analiz için gerekenler: Yaş ve cinsiyete göre gelir düzeyi bilgisi Yaş ve cinsiyete göre işgücüne katılım ve işsizlik oranları Yaşam tabloları (emekliliğe kadar yaşama olasılığını belirleme) Sağlık hizmetlerine yapılan doğrudan harcamalara dair veri Sağlık sorununa ait yaşa ve cinse özel hastalık ve ölüm hızları Sağaltım sürecine dair detaylı bilgi

MALİYET-ETKİLİLİK ANALİZİ (Cost Effectiveness Analysis) SEÇENEK 2 SEÇENEK 1 SAĞLIK HİZMETİ HEDEF SEÇENEK 3 SEÇENEK 4 En etkin, en ucuz ve en kısa zamanda sonuçlanacak seçenek hangisi ?

MALİYET-ETKİLİLİK ANALİZİ “Seçenekler arasında hangisi en iyi ?” sorusunu yanıtlama Maliyeti en aza indirme Hizmetin çıktısını (sonucunu) olabilecek en üst düzeye çıkarma Bunu sağlayan bütçe

MALİYET-ETKİLİLİK ANALİZİ Çıktı Kazanılan yaşam süresi Hasta olarak kaybedilen gün sayısında azalma Yaşam kalitesinde artış

MALİYET-YARAR ANALİZİ (Cost Utility Analysis) Sonuçlar: Farklı programları işler hale getirmekle kazanılan her bir sağlıklı günün maliyeti (programlardan birinin yeğlenmesi sözkonusu) Kaliteye göre uyarlanmış yaşam süresi (Quality Adjusted Life Years = QUALY)

MALİYET-YARAR ANALİZİ Çıktıların hesaplanmasında kullanılan değer ölçütü Para Yarar Program 1 Program 2 Sağlık düzeyinde iyileşme Bireylerin/toplumun tanımlanmış bir sağlık çıktısı düzeyine ulaşması

MALİYET-YARAR ANALİZİ Tercüman Hamal Günde 2 paket sigara Sağ bacak diz altından amputasyon Tercümanın yarar algısı Hamalın

MALİYET-YARAR ANALİZİ Sağlık düzeyi Ölüm zamanı (yıl) Bu yaş grubundaki hastalar İçin normal işlev düzeyi En üst düzey sağlık Sağaltım yapılmamış yapılmış Kaliteye göre uyarlanmış yaşam süresi Sağaltım sonucu eklenen kaliteye göre ayarlanmış yaşam süresi

Sağlıkta gerçek maliyet hesaplanabilir mi?

Ulaşım giderleri Hasta yakınlarının işgünü kayıpları Hasta ziyaretleri nedeniyle kayıplar NEREYE GİRECEK?