1921 YILININ BELLİ BAŞLI OLAYLARI Askerî ve Siyasî Gelişmeler

Birinci İnönü Muharebesi 6 – 10 Ocak 1921 ve Londra Konferansı 21 Şubat-12 Mart 1921

Birinci İnönü muharebesi, düzenli Türk ordusunun batı cephesinde Yunan ordusu ile yapmış olduğu ilk muharebe özelliğini taşır...

Sebepleri: 1) Anadolu'daki millî kuvvetlere karşı harekete geçmek için uygun zaman ve ortam kollayan Yunanlıların, Çerkez Ethem ayaklanmasının bölgede yarattığı bunalımdan faydalanmak istemeleri...

2) Henüz kurulmuş olan yeni millî ordunun daha fazla güçlenmesine fırsat vermek istememeleri...

3) Yukarıdaki sebeplere bağlı olarak ortaya çıkan oluşumları fırsat bilerek, Sevr anlaşmasını zorla kabul ettirip bu anlaşmadan paylarına düşenleri bir an önce elde etmek istemeleri...

4) Yunanlıların, müttefiklere Venizelos’un iktidardan düşmesinin Anadoludaki saldırgan politikalarını etkilemeyeceğini göstermek istemeleri...

Yunanlılar, Bursa ve Uşak mıntıkalarından Eskişehir ve Afyon istikametlerinde 6 Ocak 1921'de ileri harekete geçtiler, üç günlük yürüyüşten sonra 9 Ocak günü İnönü mevzilerinin önüne geldiler...

10 Ocak günki çetin çarpışmalarda Yunan saldırıları püskürtüldü...

Sonuçları: 1) İnönü’de kazanılan bu zafer yeni Türk devleti'nin iç durumunu güçlendirmiştir... 2) Türk halkına büyük bir moral güç ve ümit vermiştir...

3) Düşman karşısındaki mücadelenin ancak düzenli bir ordu ile kazanılabileceği görülmüştür... 4) Düzenli ordu / kuvvayı milliye tartışması son bulmuştur...

5) Zafer T.B.M.M.'nin otoritesini güçlendirmiş, saygınlığını arttırmıştır... 6) Artık vergi toplama ve askere alma işlemleri düzenlilik kazanacaktır...

7) Son olarak B.M.Meclisi bu zaferin kendisine kazandırdığı prestijle 20 Ocak 1921'de Teşkilat-ı Esasiye kanunu adıyla yeni bir anayasa kabul etmiştir...

1921 Anayasası Metni Kanun Numarası: 85 Kabul Tarihi: 20/Ocak/1337 (1921) Madde 1.- Hâkimiyet bilâ kayd-ü şart milletindir. İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir.

Madde 2.- İcra kudreti ve teşri salâhiyeti milletin yegâne ve hakikî mümessili olan Büyük Millet Meclisinde tecelli ve temerküz eder. Madde 3.- Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur ve hükümeti "Büyük Millet Meclisi Hükümeti" unvanını taşır. Madde 4.- Büyük Millet Meclisi vilâyetler halkınca müntahap âzadan mürekkeptir.

Madde 5.- Büyük Millet Meclisinin intihabı iki senede bir kere icra olunur. İntihap olunan âzanın âzalık müddeti iki seneden ibaret olup fakat tekrar intihap olunmak caizdir. Sabık heyet lâhik heyetin içtimaına kadar vazifeye devam eder. Yeni intihabat icrasına imkân görülmediği takdirde içtima devresinin yalnız bir sene temdidi caizdir. Büyük Millet Meclisi âzasının her biri kendini intihap eden vilâyetin ayrıca vekili olmayıp umum milletin vekilidir.

Madde 6.- Büyük Millet Meclisinin heyet-i umumiyesi Teşrinisâni iptidâsında davetsiz içtimâ eder.

Madde 9.- Büyük Millet Meclisi Heyet-i Umumiyesi tarafından intihap olunan reis, bir intihap devresi zarfında Büyük Millet Meclisi Reisidir. Bu sıfatla Meclis nâmına imza vaz'ına ve Heyet-i Vekile mukarrerâtını tasdika salâhiyettardır. İcra Vekilleri Heyeti içlerinden birini kendilerine reis intihap ederler. Ancak Büyük Millet Meclisi Reisi Vekiller Heyetinin de reis-i tabiisidir.

22-24 Ocak 1921 âsi Ethem’in ayaklanması bastırıldı...

26 Ocak 1921 İtilaf Devletleri, Sadrazam Tevfik Paşa’dan Londra Konferansı’na delege göndermesini istedi.

5 Şubat 1921 Ankara yönetimi, Londra Konferansı’na heyet göndermeye karar verdi.

BEKİR SAMİ (KUNDUH)BEY ilk TBMM hükümetinin, bu anlamda da Türkiye'nin ilk dışişleri bakanı olma unvanını taşıyan siyaset adamı ve diplomattır.

21 Şubat-12 Mart 1921 Londra Konferansı Müttefikler, Kocaeli yarımadası ve İstanbul'un Türk yönetimine bırakılması gibi bir takım küçük tavizler vermek suretiyle, Mustafa Kemal'i direnişten vazgeçirmek planı üzerinde duruyorlardı. Bunun için Ankara hükûmetini tanımadıkları halde, TBMM temsilcilerini de konferansa çağırmak zorunda kalmışlardı...

Londra Konferansı'nda öncelikle “Trakya ve İzmir'de yapılan nüfus mübadeleleri ile ortaya çıkan durumun milletlerarası bir komisyon tarafından tetkik ve tespiti” üzerinde duruldu. Türk heyeti böyle bir araştırmanın ancak bölgelerdeki Yunan birliklerinin çekilmesinden sonra kabul edilebileceğini ifade etti. Ancak, Yunan Başbakanı Kallogeropulos bu teklifi kabule yanaşmadı.

Londra'da ayrıca, -Türkiye üzerinde malî kontrol, -Boğazlar, -Kürdistan gibi meseleler tartışıldıysa da Türk heyetinin "Misak-ı Millî" prensiplerinden taviz vermemesi üzerine konferans bir sonuca varamadan dağıldı...

15 Mart 1921 Talât Paşa Berlin’de Ermeni bir saldırgan tarafından vurularak şehit edilir...

AFGANİSTAN DOSTLUK ANTLAŞMASI (1 Mart 1921) a) Türk Hükümeti Afganistan'ın tam bağımsızlığını tanıyacak. b) Taraflardan birine yapılacak bir saldırıyı diğer taraf kendine yapılmış sayacak. c) Türk Hükümeti Afganistan'a kültür bakımından yardım edecek. (Subay, öğretmen gönderilecek)

MOSKOVA ANTLAŞMASI (16 Mart 1921) Moskova Büyükelçisi Ali Fuat Paşa'nın çabalarıyla Soyvet Rusya ile imzalanmıştır. Nedenler 1. Sovyet Rusya ile TBMM Hükümeti'nin ortak düşmana karşı mücadele etmeleri 2. Rusya'nın güney sınırlarını güvence altına alma isteği

O arada, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında askerî yardım içerikli“Moskova Andlaşması” imzalanır : 16 Mart 1921

Yusuf Kemal Tengirşenk (ismi bazı kaynaklarda Tengirşek şeklinde geçer)  Osmanlı Meclisi Mebusan'ında ve TBMM'nin ilk dönemlerinde milletvekilliği, ayrıca farklı hükümetlerde İktisat, Hariciye ve Adliye Vekilliği görevleri yürütmüş, yüzyıla yaklaşan ömrünün son 40 yılını akademisyen olarak sürdürmüş bir siyasetçidir.

Türkiye’nin doğu sınırı, bu 16 Mart 1921 tarihli Moskova Anlaşması ile çözülmüş, böylece güvence altına alınmış ve Lozan’da tekrar söz konusu edilmemiştir...

Moskova Anlaşması ile Kars ve Ardahan’ın Türkiye’ye katılması resmîleşir. [Batum ise Sovyet Gürcistan’ında kalmıştır]

İkinci İnönü Muharebesi 23 Mart – 1 Nisan 1921

Önemi ilk kez büyük bir devlet, TBMM'yi tanıdı. Misak-ı Milli sınırlarından ilk taviz verildi. (Batum kaybedildi) Doğu cephesi güvenlik altına alındı. (Ordu batıya kaydırıldı) Ordunun ihtiyaçlarının sağlanması için Sovyet yardımının gelmesi olanağı doğdu.

ÖRNEK SORU TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında 1921 'de imzalanan Moskova Antlaşması'nın başlangıç kısmında ''milletlerin kendi geleceğine serbestçe karar verebilmesi'' ilkesine yer verilmiştir. Antlaşmaya bu ilkeyi koymakla, TBMM ve Sovyet Rusya aşağıdakilerin hangisi yönünde karşılıklı olarak birbirlerine güvence vermişlerdir? A) Bağımsızlıklarına saygı duyma B) Dünyadaki bloklaşmalar dışında kalma C) Avrupa diplomasisini izleme D) Milletler Cemiyeti'ne üye olma E) Ekonomik ilişkilerde bulunma

Milletlerin kendi geleceğine özgürce karar vermeleri bağımsızlıkla ilgilidir YANIT: A

12 Mart. 1921’de İstiklal Marşı Kabul edildi.

Sebepleri: 1) Yunanlıların I Sebepleri: 1) Yunanlıların I.İnönü savaşında kaybettikleri prestijlerini yeniden kazanmak istemeleri. 2) Eskişehir - Kütahya -Afyon gibi stratejik bölgeleri ele geçirerek Yunan cephesini İzmir'den İzmit'e kadar kesintisiz demir yolu ile birleştirmek istemeleri.

3) Türk ordusunu daha fazla güçlenmeden yok etmek istemeleri 3) Türk ordusunu daha fazla güçlenmeden yok etmek istemeleri. 4) Siyasî açıdan hedefleri ise I.İnönü savaşında olduğu gibi Sevr anlaşmasını zorla kabul ettirerek bu anlaşmadan paylarına düşeni almak istemeleriydi.

23 Mart 1921 günü ileri harekâta geçen Yunanlılar, biri Afyonkarahisar diğeri Eskişehir istikametinde iki koldan saldırıyı başlattılar. 24 Mart'ta Dumlupınar, 27 Mart'ta da Afyon düştü. Eskişehir yönünde gelişen Yunan saldırısı ise Birinci İnönü Muharebesi'nde takip edilen yoldan ilerlemekteydi. İnönü mevkiindeki çatışmalar 27 Mart sabahı başladı...

Türk savunması karşısında Yunan kuvvetleri 31 Mart'tan itibaren bu kere de Bursa yakınlarındaki mevzîlerine çekilmek zorunda kaldılar...

1 Nisan'da sonuçlanan İkinci İnönü Muharebesiyle Yunanlılar, Türk savunmasını aşabilmek için daha geniş çaplı bir harekâtın gerektiğini anlamışlardı...

İkinci İnönü Muharebesi'nden sonra, İtalya ve Fransa gibi İngiltere de, “Mustafa Kemâl Paşa tarafından Ankara’da organize edilen Türk kuvvetleriyle Yunanlılar’ın başa çıkamayacağını” anlamıştı...

28 Nisan 1921 İngilizlerin Malta’dan serbest bıraktıkları Ziya Gökalp ile 39 arkadaşı İstanbul’a geldi...

Sakarya Meydan Muharebesi 23 Ağustos – 13 Eylül 1921

Kral Konstantin ve hükûmeti I. ve II Kral Konstantin ve hükûmeti I. ve II. İnönü yenilgilerinden sonra, Anadolu'da üçüncü bir saldırı için ülkenin bütün imkânlarını topyekûn seferber etmişlerdi...

Yunan parlamentosu Vuli oybirliği ile savaş için yüzmilyonlarca drahmilik bir ödenek kabul etmiş ve yedi tertip daha silah altına alınarak, orduya 53.000 kişi daha katılmış, böylece Anadolu’daki Yunan askerî varlığı 200bine yaklaşmıştı...

Bu arada Konstantin de 11 Haziran 1921'de Atina'da yapılan görkemli törenlerden sonra orduyu denetlemek ve yeni harekâtı yönetmek üzere İzmir'e gelmişti...

13 Haziran 1921 : Büyük Millet Meclisi tarafından Mustafa Kemal’e, Başkomutanlık görevi verildi.

Yunan propaganda bildirilerinden: “na ine o mustafa kemal su” (işte sizin mustafa kemaliniz)

Kütahya- Eskişehir Muharebeleri: Yunan birlikleri 10 Temmuz’da geniş çaplı bir ileri saldırıya geçer... 13, 17, 19 Temmuz günlerinde Afyon, Kütahya ve Eskişehir peş peşe düşer...

KÜTAHYA -ESKİŞEHİR SAVAŞLARI (10-24 Temmuz 1921 ) Neden: Yunanlıların Türk ordusunun saldırı gücünün olmadığını anlamaları Oluşum Yunanlılar Afyon, Kütahya, Eskişehir'i ele geçirdiler. Mustafa Kemal, strateji gereği orduyu Sakarya'nın doğusuna çekti.

Sonuç 1. İnönü savaşlarının yarattığı iyimser hava ortadan kalktı. 2. Meclis'in Kayseri'ye taşınması teklif edildi. 3. Mustafa Kemal'e, muhaliflerinin de desteği ile üç ay süre ile .'başkomutanlık ve meclis" yetkileri verildi. 4. Erzurum Kongresi öncesinde askerlikten ayrılan Mustafa Kemal askerlik görevine döndü (5 Ağustos 1921). 5. 7-8 Ağustos'ta ordunun savaşa hazırlanması için Tekalif-i Milliye Emirleri yayımlandı. a) Her ilçede Tekalif-i Milliye komisyonları kuruldu. b) Halkın elindeki malın % 40'ına, sonra geri ödenmek şartıyla el kondu. c) Emirlere uymayanları cezalandırmak amacıyla istiklal Mahkemeleri kuruldu.

Türk birliklerinin tamamı geri çekilerek, hızlı ve düzenli bir şekilde Sakarya’nın doğusuna sevk edilir...

Yunan birlikleri Sivrihisar’da : 1921-Ağustos ayının başları...

Ağustos ortalarında Yunan “küçükasya ordularına” <stin Ankira > “Ankara’ya” emrini veren kral Konstantin ve kuvvetleri, Sakarya’yı geçince, arkalarındaki Sakarya Nehri ile, karşılarında mevzilenmiş Türk kuvvetleri arasında kalırlar...

22 gün , 22 gece devam eden çok kanlı çatışmalardan sonra Sakarya’nın doğusunda tek bir Yunan artığı kalmamıştı...

Sakarya Cephesi

Sakarya Meydan Muharebesi’nden sonraki Yunan mevzîleri

“Megali İdea” ve “Büyük Helen İmparatorluğu” rüyasında SONUN BAŞLANGICI olmuştu, Sakarya...

19 Eylül 1921 Mustafa Kemal Paşa’ya TBMM’nce “Gazi” ünvanı ve “Mareşal” rütbesi verildi...

Türkiye ile Ermenistan – Gürcistan – Azerbaycan arasında yapılan anlaşma: 13 Ekim 1921 “Kars Anlaşması”...

24 Eylül-20 Ekim 1921 Türk-Fransız Görüşmeleri Franklin-Bouillon 21 Eylül’de Ankara’ya geldi, Gazi Mustafa Kemal ile görüşmeler başladı...

KARS ANTLAŞMASI (13 Ekim 1921) Sovyet Rusya'nın aracılığı ile Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ve TBMM arasında imzalanmıştır. Önemi: Gümrü ve Moskova antlaşmaları esas alınarak Doğu sınırımız kesin şeklini almıştır.

ANKARA ANTLAŞMASI (20 Ekim 1921) Fransa ve TBMM arasında imzalanmıştır. Özellikleri 1. Fransa TBMM'yi tanıdı. 2. Fransa ile savaş kesin olarak sona erdi. 3. Hatay'daki Türklere geniş haklar verildi. 4. Bugünkü Suriye sınırımız (Hatay dışında) çizildi. Önemi Güney Cephesi'nde serbest kalan Türk birlikleri Batı Cephesi'ne kaydırıldı. Misak-ı Milli'den ikinci taviz verildi. (Hatay kaybedildi)

ÖRNEK SORU Sakarya Savaşı'ndan sonra TBMM Hükümeti ile Fransa arasında yapılan Ankara Antlaşması'yla Türkiye'nin güney sınırı çizilmiştir. Ancak bu antlaşma, Fransa'nın müttefiki olan İngiltere’yi tedirgin etmiştir. İngiltere’nin bu tedirginliğinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunanlıların Sakarya'ya ilerlemesi B) Yeni Türk Devleti'nin daha güçlü hale gelmesi C) Anlaşmazlıkların çok uluslu toplantılarda çözülmesi D) Demokratik rejimlerin tehlikeye düşmesi E) Hatay'ın Türkiye sınırları dışında kalması

Fransa’nın yeni Türk devleti ile anlaşma imzalaması, itilaf bloğunun zayıflamasına Yeni Türk Devleti’nin güçlenmesine neden olmuştur. YANIT:B

20 Ekim 1921 TBMM Hükümeti ile Fransa Hükümeti arasında Ankara İtilâfnâmesi (Anlaşması) imzalandı...

6 Aralık 1921 Sait Halim Paşa Roma’da Ermenilerce vurularak şehit edildi . . .