MESLEK TARİHİ ve DEONTOLOJİ 1 MESLEK TARİHİ ve DEONTOLOJİ Öğr.Grv. Hatice OLTULUOĞLU

Amaç; Felsefesini,ahlak değer ve ilkeleri açıklayabilmek Geçmişteki ve günümüzdeki meslek anlayışını tanımlayabilmek Yasa çerçevesinde görev ve sorumlulukları açıklayabilmek 2

Bakım ve tedavide tüketici ve hasta haklarını açıklayabilmek Ulusal ve uluslar arası düzeyde mesleki kuram ve kuruluşlar ve bunların mesleğe ketkılarını açıklayabilmek 3

Deontoloji; Görev ve vazife anlamını taşıyan ‘’Deontos’’ ve bilim anlamına gelen ’’ Logos’’ sözcüklerin birleşimiyle ‘’görev bilimi’’ ni ifade eder. 4

Deontoloji Görev bilinci ,görevlerle ilgili zorunluklar, sorumluluklar,yükümlülükler ve bunların gerçekleştirilmesinde yer alan ahlaki kural ve ilkeleri içeren bilim dalı. 5

Aristo; Deontoloji= etik Hipokrat; insana değer verme ,ahlak değerlerine öncelik tanıma ve erdemli olma söz etmiş ve bunların kural ilkelerin tümü için etik terimini kullanmış.Mesleki felsefeyi de kapsadığını belirtmiştir. Aristo; Deontoloji= etik 6

ETİK; Yunanca’ethos, ethike’ Latince,’moral’ karakter, alışkanlık, anlamları taşımaktadır . Felsefenin ‘ödev’, ‘yükümlülük’, ‘sorumluluk’ ve ‘erdem’ gibi kavramlarını analiz eden, ‘ahlaki eylem’in doğasını soruşturan ve iyi bir yaşamın nasıl olması gerektiğini açıklamaya çalışan dalı. 7

ETİK Ahlaki seçimler, görev ve zorunluluklar çerçevesinde doğru ve yanlış arasındaki farkı dikkate alır. Güdüler ,tutumlar ve bireylerin iyilikle ilgili bu tutumları ile ilişkilidir. Bireyin benimsemesi gereken değil bireyin kabul edeceğini beklediğimiz faaliyetlerle ilgilidir. 9

Etik, bireysel ve toplumsal davranış kurallarını saptayan, insanların nasıl yaşamaları gerektiğini ve niçin o şekilde yaşamaları gerektiğini tanımlayan bir bilimdir. Etik,toplumların gelişmesiyle oluşmuş,kuralları hukuk kurallarından farklı olarak toplumsal tepkilerle şekillenmiştir. 1,2,3,4,5,6,7,8,9

Etik, insanlar arasındaki ilişkilerin temelinde yer alan değerleri, ahlak bakımında iyi yada kötü, doğru yada yanlış olanın niteliğini ve temelini araştırır. 1,2,3,4,5,6,7,8,9

ETİK Türkçe ,’töre bilimi, ahlak bilimi’ Ahlak bilimi;bir toplumun belli bir döneminde bireyler ve guruplar tarafından izlenen davranış kurallarıdır. 1,2,3,4,5,6,7,8,9

ETİK – AHLAK İLİŞKİSİ (1) Ahlak Arapça hulk sözcüğünün çoğuludur. Hulk ise; huy, adet, alışkanlık, yaradılış, insanın ruhsal-zihinsel-manevi halleri anlamındadır. İngilizce’de moral, morality ahlak anlamında kullanılır, adet, alışkanlık, karakter anlamlarına gelen  mos kelimesine dayanır. Ahlak: “Bir toplum içinde kişilerin benimsedikleri, uymak zorunda bulundukları davranış biçimleri ve kuralları.’’ veya “İyi nitelikler, güzel huylar.’’ olarak tanımlanabilir.

ETİK – AHLAK İLİŞKİSİ (2) Etik ve ahlak çoğu kez birbirlerinin yerine ve dönüşümlü olarak kullanılmakla birlikte genel olarak bu iki kavramın birbirinden farklı olduğu kabul edilmektedir. Etik, ahlak felsefesi olarak ta tanımlanmakta olup bu anlamda “insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, kuralları, doğru yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir.’’ Ahlak olgusal ve tarihsel olarak yaşanan bir şey olmasına karşılık etik, bu olgunun kendisine yönelik araştırmadır.

Ahlak bilimi, bireysel davranış kurallarını Etik; profesyonel davranış standartlarını içermekte ve daha nesnel ve ussal anlam taşımaktadır. 8

Etik Tipleri Deskriptif(Tanımlayıcı); davranışların ahlaksal açıdan sadece incelendiği,ahlaksal yargılanmasının yapılmadığı etik anlayış 10

Metaetik;davranışları doğrulama ,davranışların ahlaksal nedenini araştırma,onlara anlam verme gibi konularla ilgilenen etik 11

Normatif(kuralcı); karar vermeyi gerektiren moral sorunlarda doğru olan veya yapılması gerekeni sorgulayan etik anlayışı. 12

Etik Teorileri Deontolojik kuramlar; yükümlülükleri kapsayan kuralları içerir. Teleolejik kuramlar; norm ve kurallarını davranışların sonuçlarından çıkarır. Prensipçilik-İlkecilik; İlkeler moral normlarıdır. 13

HEMŞİRELİKTE ETİK İLKELER VE DEĞERLER Etik, insan davranışlarında neyin iyi, kötü, doğru ve yanlış olduğunu belirlemeye çalışan bir felsefe dalıdır. Değer, belirli bir düşünce ya da davranışın kıymeti hakkındaki inançtır. Hemşirelikte değer, diğer insanlara yardım sağlamakla beraber, profesyonel yargıları ve teknik becerileri de kapsar. 1,2,3,4,5,6,7,8,9

Hemşirelik uygulamaları birçok karar vermeyi gerektirir Hemşirelik uygulamaları birçok karar vermeyi gerektirir. Bu kararlar hemşireden hemşireye değişiklik gösterir. Çünkü kararlar değerlere dayanır. Her bireyin değerleri farklı olduğu için kararları da farklı olur. Ancak hemşirelerin kişisel değerlerinin yanı sıra mesleki değerleri de vardır. Önemli olan hemşirelik uygulaması kararlarının mesleki değerlere dayandırılmalıdır.

Hemşire hastanın ve sağlık ekibinin değerlerinin farkında olmalı ve hastaya zarar verecek değerlerin değiştirilmesinde etkin rol almalıdır. Etik kavramının bütün meslek dallarında uygulamaya geçilmesi ile her mesleğin kendine özgü etik ilkeleri belirlenmiştir.

Hemşirelikte Etik 1897-Amerikan Hemşireler birliği 1921-Hemşirelikte etik kurallar hazırlanmış 1976-Amerikan hemşireler birliği etik kuralları son şekliyle yayınlamış 1953,1965,1971-Uluslar arası Hemşirelik Konseyi son değişikliklerle hemşirelik etik kurallarını yayınlamış.1983-İngiltere ,1985-Kanada yayınlamış 24

Etik kurallar,mesleğin üyelerinin genel olarak kabul ettiği etik ilkeler dizisidir. Bu kurallar,meslek üyesinin mesleğine, meslek örgütüne, meslektaşlarına, hizmet verdiği ve işbirliği yaptığı bireylere ve kendine karşı sorumlulukları öngörür. 25

Hemşirelikte Etik İlkeler; Etik ilkeler ahlaki uygun karar bulma davranışlarında rehber kurallardır ve iş yaşamında ahlaki değerlendirmeleri oluşturmaktadır. 14

Otonomi: Kendi kendine karar verme becerisidir. Zarar vermeme: Zarardan kaçınma, zararlı etken ve koşulları ortadan kaldırma ve önlemeyi içerir. Yarar sağlama: İyi olanın yükseltilmesidir 15

Adalet: Tedavi ve bakımda kullanılan araç gereç-donanım kaynakları, kişilerin yetki, yetenek ve yeterlilikleri hatanın bireysel gereksinimleri belirlenerek, eşitlik ilkesine uygun dağılımın sağlanmasıdır. Dürüstlük: Etik ve manevi olarak prensip sahibi olmaktır. Doğruluk: Hasta ile ilgili yapılan uygulamalarda doğru kayıt tutulmalı. Güvenilirlik: Bireye ait bilgilerin saklanması, gerçeği söylemedir.

Sadakat: Bireyin kendisi dışında birine inanma, sadık kalma ve ahlaki ilkeler doğrultusunda hemşire hasta ilişkisinin yarattığı güven duygusudur. Aydınlatma İnsan onuruna saygı: İnsanın yaşamına, haklarına, duygu ve düşüncelerine, başkalarına zarar vermediği sürece davranışlarına ve onuruna saygılı olmayı ifade eder 16

Etik İlkelerin Özellikleri Belli davranışları yönlendirir ya da telkin eder Etik ikilemlerde,etikle ilgili bilgilerin anlaşılmasında ve organizasyonda yol gösterir. Çatışan hakların nasıl çözüleceği konusunda yol gösterir. 17

Onaylanan ahlaksal faaliyetlerin delilleridir. Evrenseldirler,mutlak değildirler ve istisnadırlar Ne kuraldır nede sonuçtur. Değişmezdirler ve icat edilmekten daha çok ,insanlar tarafından keşfedilmişlerdir. 18

ANA!nın Kabul Ettiği Etik Kurallar 1-Hemşire,bireyin sosyal ve ekonomik durumuna ,kişilik özelliklerine ve sağlık sorunlarına bakılmaksızın,insan onuruna ve bireyselliğine saygı duyarak hizmet verir. 2-Hemşire,bireye ait özel bilgi ve sıraları,kişisel mahremiyet hakkı olarak iteler ve korur. 19

3-Hemşire,bireyin ve toplumun sağlık bakımı ve güvenliği açısından, yetersiz, yasaya ve deontolojiye uymayan bir kişinin girişimini önleyecek şekilde davranır. 4-Hemşire,bireysel hemşirelik karar ve faaliyetlerinin sorumluluk ve yükümlülüğünü üstlenir. 20

5-Hemşire yüksek nitelikte bakımı sağlar. 6-Hemşire bekım işlevlerini ve sorumluluklarını paylaşacağı kişinin seçiminde,uzmanlık,yeterlilik ölçütlerini kullanarak karar verir. 7-Hemşire meslek bilgi birikimine katkıda bulunacak çalışma ve faaliyetlere katılır. 21

8-Hemşire mesleki uygulamalarını ve standartlarını yükselten çalışmalara katılır. 9-Hemşire mesleki kuruluşlar aracılığıyla yüksek nitelikte hemşirelik bakımını sağlayacak koşulları yerleştirme ve sürdürme çalışmalarına katılır. 22

10-Hemşire toplumu yanlış bilgilendirme ve yanlış anlaşılmadan korumak ve hemşirelik bütünlüğünü sağlamak için mesleki kuruluşların çalışmalarına katılır. 11-Hemşire toplumun sağlık gereksinimlerini karşılamak,toplumsal ve ulusal çalışmaları geliştirmek için diğer sağlık disiplin üyeleri ve diğer sektörlerle işbirliği yapar. 23

Uluslararası Hemşirelik Konseyi (ICN) ’nin Hemşirelik Etik Kuralları Hemşirenin Temel Sorumluluğu Dört Bölümde Toplanır Sağlığı yükseltmek Hastalığı önlemek Hastalığı iyileştirmek Acıyı dindirmek

Hemşireliğe duyulan gereksinim evrenseldir Hemşireliğe duyulan gereksinim evrenseldir. İnsan yaşamına, onuruna ve haklarına saygı hemşirelik kavramı içinde yer alır. Hemşirelik; milliyet, ırk, inanç, renk, yaş, cinsiyet, siyasi veya sosyal durum farkı gözetmez. Hemşireler, hizmetlerini kendileri ile ilgili diğer gruplarla birlikte birey, aile ve topluma yöneltirler.

Hemşireler ve İnsanlar Hemşirenin temel sorumluluğu, hemşirelik bakımına gereksinimi olana yöneliktir. Hemşire, bakım verirken bireyin değerleri, gelenekleri ve inançlarına saygı duyulan bir ortam sağlar. Hemşire, bireysel bilgileri saklar ve bu bilgileri paylaşmak gerektiğinde buna, kendisi karar verir.

Hemşireler ve Uygulama Hemşire, hemşirelik uygulamalarının bireysel sorumluluğunu taşır ve öğrenimine devamla yeteneğini geliştirir. Hemşire, hasta bakım standardını, içinde bulunduğu özel durumlarda bile olabildiğince yüksek düzeyde tutmaya çalışır.. 1,2,3,4,5,6,7,8,9

Hemşire, sorumlulukları üslenme ve vermede bireysel yetisine göre karar verir. Hemşire, profesyonel kapasitede etkinlik gösterirken, her zaman mesleğin saygınlığını yansıtan bireysel davranış standartlarını korumalıdır 1,2,3,4,5,6,7,8,9

Hemşireler ve Toplum Hemşire, toplumun sağlık ve sosyal gereksinimlerini karşılamak için girişilen etkinliklerin sorumluluğunu diğer vatandaşlarla paylaşır 1,2,3,4,5,6,7,8,9

Hemşireler ve İşbirliği Yaptığı Bireyler Hemşire, hemşirelik etkinliklerinde ve diğer alanlarda kendinden başka görevlilerle ortaklaşa yardım için ilişki halindedir. Hemşire, diğer bir görevlinin bakımı sırasında, hasta bireyin yaşamının tehlikeye girdiği durumlarda uygun önlemleri alır. 1,2,3,4,5,6,7,8,9

Hemşireler ve Meslek Hemşire, hemşirelik uygulamasının ve hemşirelik eğitiminin istenilen standartlara ulaşmasının belirlenmesi ve yerine getirilmesinde önemli rol oynar. Hemşire, mesleksel bilgi özünün geliştirilmesinde etkin rol oynar. Hemşire, mensubu olduğu mesleksel örgütü aracılığı ile hemşireliğin sosyal ve ekonomik çalışma koşullarının dengeli bir şekilde yürütülmesi çabalarına katılır.  

Meslek,İş Genellikle uzun ve yüksek dereceli bir öğrenimi gerektiren,kendine özgü yasal ve ahlaksal kuralları kullanan ve bir bir kimsenin geçimini sağlayan uğraş’’ Eğitim ve entelektüel yetenekler gerektiren ve yaşamı kazanmak için yapılan iş’’ Mekanik olmayan ve belli düzeyde eğitim gerektiren uğraş’’ 26

Pavalko Bir İşin Meslek Sayılabilmesi İçin UyulmasıGereken 8 Ölçüt İŞ; bir sonuç elde etmek,herhangi bir şey ortaya koymak için güç harcayarak yapılan etkinlik Pavalko Bir İşin Meslek Sayılabilmesi İçin UyulmasıGereken 8 Ölçüt 1-Bilgi yükü 2-toplumun temel sosyal değerleriylee bağlantı. 27

3-Eğitim 4-Topluma hizmet sunma 5-Bağımsızlık 6- Mesleğe bağlılık 7-Sosyallik 8-Meslek ahlakı 28

Mesleklerin özellikleri 1-Mesleğin kendine özgü ve gerekli bir toplumsal hizmeti yerine getirmeli 2-Hizmetin entelektüel teknikler üzerine temellenmesi 3-Uzun süre bir eğitim üzerine temellenmesi 29

4-Mesleğin tümü ve meslek üyeleri için çok boyutlu ve kapsamlı otonomi 5-Meslek üyelerinin yargı ve kararlarında sorumluluk yüklenmesi 6-Mesleğin temel yetkisi ile donatılmış ,tam bir otonomiye sahip ‘’meslek kuruluşu’’olmalı 7-Mesleği yöneten ahlaksal(etik) kurallar saptanmış olmalı. 30

Etik Karar Verme Etik duyarlılığın gelişimine ve ahlaki kategorilerde düşünme yetisine bağlıdır. Düşünme yetisi profesyonel bekım kalitesine ulaştırır.49 35

Etik karar verme modelinin adımları 1-Sorunu tanımla 2-Sorunun nedenini ve sonuçların analizi için veri topla 3-Çözüm seçeneklerini araştır 4-Çözüm seçeneklerini değerlendir. 5-Tüm çözüm seçeneklerinden uygun olanı seç Seçilen çözümü uygula 7-Sonucu değerlendir. 36

Etik Komite Hedefi;Birilerine doğru şeyi yapmalarında karar vermede yardım etmektir. Hastanenin yasal sorunlardan korumak değil,hasta hasta haklarını korumaktır. 37

Hemşirelikte hizmet vermede esas,öncelik sırası ile genel yasa,kural ve ilkelerle,insan ve topluma gereksindiği yardımı sunmaktır. İşte ‘Hemşirelik Tarihi ve Deontoloji’ dersi insan ve toplum yararı gözeterek genel yasa ve kurallar çerçevesinde bir disiplin olarak hemşireliğin, 38

Felsefesini,ahlaki değer ve ilkelerini Geçmişte ve günümüzdeki,rol kavramındaki değişimlerle çağdaş hemşirelik anlayışına Hemşirelik yasası çerçevesinde görev ve sorumluluklarını 39

Güncel tedavi edici girişimlerle bakım ve tedavide tüketici ve hasta haklarını Ulusal ve uluslar arası hemşirelik ,sağlık kuruluş ve kurumları ve bunların topluma ve hemşireliğe sağladığı katkıların algılamasını sağlar. 40