“DÖNÜŞÜM EKONOMİLERİ ” dersi XI. Ders notları: DÖNÜŞÜM EKONOMILERINDE ENTEGRASYON POLITIKALARININ TEMELLERI Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi “DÖNÜŞÜM EKONOMİLERİ ” dersi Öğr. Gör. Elşen Resul oğlu BAĞIRZADE BAKÜ -2011

SOSYALIST SİSTEMDE YÜRÜTÜLEN ENTEGRASYON POLİTİKALARININ TEMELLERİ SSCB Cumhuriyetlerinin ‘Sovyetlerdışı dünya’ya kapalı bulundurulmsı. Bu zaman Rusya, Ukrayna ve Baltik cumhuriyetleri oransal olarak daha fazla dışa açık pozisyonda olmuştur. Dış ticaret hacmının yaklaşık % 90’ı SSCB çerçevesinde gerçekleşmiştir. Merkezi ve Doğu Avrupanın sosyalist ülkeleri dünya ekonomisile sıkı entegrasyon içerisinde olmuştur. Fakat genellikle, bu ülkeler dış ilişkilerde COMECON çerçevesinde entegrasyona yönelik politikalar uygulamışlardır.

SOVYETLER SONRASI IZLENEN ENTEGRASYON POLITIKALARI Eski SSCB ülkelerinin kendi aralarında BDT çerçevesinde entegrasyona girme çabaları. Aynı zamanda BDT çerçevesinde işbirliğine zarar vermeden Batıya yönelik entegrasyon sürecini yürütmek. Baltik ve Merkezi ve Doğu Avrupa sosyalist ülkelerinin Avrupa Birliğine yönelik entegrasyon sürecine girmeleri.

BDT ÜLKELERİNDE BATIYA YÖNELİK ENTEGRASYON POLİTİKALARI GUAM’ın oluşturulması; Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) teşkilatının oluşturulması; TACIS programına katılım; DTÖ’a üyelik yolunda düzenlemeler; Avrupa Konseyi ile işbirliği; Enerji politikaları (Petrol ve doğalgaz kaynaklarının Batı şirketlerinin işletmesine verilmesi, BTC, Bakü-Tiflis-Erzururm doğalgaz boru hattı, Trans-Hazar petrol ve doğalgaz boru hattlarının ortaya atılması v.s) Ulaşım politikaları (‘İpek yolu’nun yeniden oluşturulması, Bakü-Akalkalaki-Kars demiryolu hattı v.s)

MERKEZİ VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ VE AB -1 AB Macaristan, Poloniya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenyanın piyasa geçiş sürecini politik olarak desteklemiş ve teknik ve mali yardımlar yapmıştır. AB 26 Eylül 1988 Macaristanla, 16 Aralık 1988 Çekoslovakiyayla, 19 Eylül 1989 Polonyayla imzaladığı Ticaret ve İşbirliği Anlaşmaları ile eski COMECON ülkelerine uyguladığı ayrımcı önlemleri yürürlükten kaldırmış ve ilişkilerin normelleştirilmesi için ilk adımı atmıştır. 1990 yılında Macaristan ve Poloniyaya, 1991 yılında da Çekoslovakiyaya tanınan GSP statüsü bu ülkelerin üreticilerine AB pazarına çeşitli ürünlerde vergisiz ancak kotaya tabi giriş imkanı sağlamıştır.

MERKEZİ VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ VE AB -2 AB bu ülkelerdeki gelişmelerden memnun kaldığı için onlarla (10 ülke – Çek, Estonya, Macaristan, Polonya, Slovenya, Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Romanya ve Slovenya) daha ileri düzeyde ilişki gerektiren Avrupa Anlaşmaları (European Agreements) imzalamıştır. Bu anlaşmalar Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerile bir serbest ticaret alanı oluşturulmasına yönelik olarak ticaretin serbestleştirilmesi; sanayi, bilim ve teknik alanlarda işbirliği; mali yardım programı; siyasal diyalog konularını içermiştir. Bu anlaşmalar AB bölgesine artan ticaretle birlikte reformların uygulanmasını da kolaylaştırmış bu ülkelerin ticaretinde AB-nin ağırlığı sürekli artmıştır. En önemlisi bu ülkelere büyük bir yabancı sermaye girişine yol açmıştır. 2000 yılından sonra AB’e tam üye olmuşlar.

ŞANHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ-1 ÇHC Rusya Federasyonu ve Türkistan devletleriyle birlikte, öncelikli olarak sınır sorunları ve terörizm kaynaklı güvenlik problemlerini gidermek gayesiyle Sanghay Beslisi’nin olusturulmasına öncülük etmistir. Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) liderliğini Rusya ile birlikte Çin yapıyor. Örgütün temelleri Şanghay Beşlisi adı altında Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından 1996 yılında gerçekleştirildiğinde işbirliğinin amacı, silahların kontrolü ve iyi komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesi idi. Bu kapsamda, sınır bölgelerindeki sorunların çözümlenmesi, güven artırıcı önlemlerin pekiştirilmesi, ülkeler arasında politika, güvenlik ve ekonomi alanlarında işbirliğinin geliştirilmesi de hedef olarak saptanmıştı. Sanghay Beslisi’nin ilk toplantısının yapıldıgı 1996 yılından, birligin üye sayısını artırarak Sanghay İsbirligi Örgütü (SÖ)’ne dönüstügü 2001 yılına kadar sınır sorunları büyük oranda giderilmis ve dikkat çekici bir sekilde, Çok Kutuplulugun dile getirildigi, ekonomik ve siyasi bir yapıya bürünmüstür. 2001 Yılı Haziran ayında Özbekistan’ın da katılımı ile ŞİÖ’nün kurulduğu ilan edildi. Bölgedeki petrol ve doğal gaz sahibi ülkelerin de bunun içerisinde yer alması, enerjinin geçiş yolunda bulunan ülkelerin de örgüt içinde bulunması, İran’ın, Pakistan’ın, Moğolistan’ın ve Hindistan’ın gözlemci sıfatı ile örgütte olması, bu yeni oluşumu daha da güçlü kılmaktadır.

ŞANHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ-2 Örgüt, 30 milyon kilometre karelik bir alanı kapsıyor ve üye ülkelerin toplam nüfusu 1 milyar 455 milyon. ŞİÖ kuruluş bildirgesinde örgütün amacının karşılıklı güveni ve iyi komşuluk ilişkilerini; bölgesel barış, güvenlik, istikrar amacı ile yeni bir ekonomik ve politik düzen için üye ülkeler arasındaki işbirliğini geliştirmek olduğu ifade edilmişti. Kurulduğunda, ŞİÖ ‘nün öncelikli amacının terörle mücadele olduğu da deklare edilmişti. 2005 Yılı ŞİÖ için bir dönüm yılı oldu ve örgüt ciddi inisiyatifler uygulamaya başladı. Astana’da yapılan liderler zirvesinde ŞİÖ, ABD’yi ima ederek Batılı güçlerin Orta Asya’dan çekilmesini istedi. Bu zirvede Moğolistan’dan sonra İran, Pakistan ve Hindistan da örgüte gözlemci statüsü ile katıldılar. Böylece, enerji zengini Rusya, İran, Kazakistan, Özbekistan ile önemli enerji tüketicisi ülkeler Çin ve Hindistan aynı örgüt içinde bir araya geliyordu.

KAYNAKLAR İbrahim ÖRNEK, Seyhan TAŞ, Metin YILDIRIM, Geçiş Ekonomileri, Bursa, 2009 Betül DURAL, Geçiş Ekonomileri: Plandan Piyasaya, İstanbul, 2007 Hasan YAVUZ, Geçiş Ekonomileri, Gelişmekte olan Ülkeler ve Türkiye, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana, 2005 http://www.wikipedia.org – ONLINE Ensiklopedi