Arz, Talep ve Hükümet Politikaları 6 Arz, Talep ve Hükümet Politikaları

Arz, Talep ve Hükümet Politikaları Hür ve regüle edilmemiş (düzenlenmemiş) bir piyasa sisteminde piyasa güçleri denge fiyatını ve miktarını belirlerler. Denge koşulları etkin olsa da, herkes mutlu olmayabilir. İktisatçıların rollerinden biri de iktisat teorileri yardımıyla politikaların oluşturulmasına yardımcı olmaktır. 2 2

FİYAT KONTROLLERİ Fiyat kontrolleri, genellikle politikacılar piyasa fiyatının adil olmadığını düşündüklerinde uygulanırlar. Sonuçta ortaya çıkan şey, hükümet tarafından yaratılan fiyat tavanları ve tabanlarıdır. 3 3

FİYAT KONTROLLERİ Fiyat Tavanı Fiyat Tabanı Bir malın satılabileceği maksimum (azami, en yüksek) yasal fiyattır. Fiyat Tabanı Bir malın satılabileceği minimum (asgari, en düşük) yasal fiyattır. 4 4

Tavan Fiyat Piyasadaki Sonuçları Nasıl Etkiler? Hükümet tavan fiyat uygulamasına gittiğinde iki sonuç ortaya çıkabilir: Fiyat tavanı eğer denge fiyatının üzerinde belirlenmişse etkisizdir. Fiyat tavanı denge fiyatının altında belirlenmişse etkisi görülür, malda kıtlığa (yetersizliğe) yol açar. 5 5

Figür 1 Tavan fiyatının olduğu bir piyasa (a) Etkisiz tavan fiyat P S D 4 Tavan fiyat 3 100 Denge fiyatı Q Denge miktarı

Figür 1 Tavan fiyatının olduğu bir piyasa (b) Etkili tavan fiyat P S D Denge fiyatı 3 2 Tavan fiyat 75 125 Kıtlık Q Arz edilen miktar Talep edilen miktar Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Fiyat Tavanları Piyasa Sonuçlarını Nasıl Etkiler? Fiyat tavanının sonuçları Etkili bir fiyat tavanı şunlara yol açar: kıtlık... çünkü QD > QS. Örneğin: 1970’lerdeki petrol kıtlığı karne uygulaması Örneğin: 2. Dünya Savaşı sırasında Türkiye’de büyük şehirlerde ekmeğin karneye bağlanması 11 14

ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ: Petrol Kuyruğu 1973’te OPEC ham petrolün dünya piyasalarındaki fiyatını artırdı. Ham petrol, benzinin temel hammaddesi. Bu nedenle yüksek ham petrol fiyatları benzin artızı azalttı. Uzun benzin kuyruklarının nedeni neydi? İktisatçılar petrol şirketlerinin uygulayacakları fiyatları kısıtlayan hükümet regülasyonları suçladılar.

Figür 2 Tavan Fiyatın Olduğu Bir Benzin Piyasası (a) Etkisiz tavan fiyat P D S1 1. Başta, tavan fiyat etkisiz... Tavan fiyat P1 Q1 Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figür 2 Tavan Fiyatın Olduğu Bir Benzin Piyasası (b) Etkili tavan fiyat P S2 2. . . . arz düştüğünde. . . D S1 P2 QS QD Fiyat tavanı 4. . . . sonuçta kıtlık olur. 3. ... fiyat tavanı etkili hale gelir... P1 Q1 Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

ÖRNEK OLAY: Kısa ve Uzun Dönemde Kira Kontrolü Kira kontrolü, ev sahiplerinin kiracılarından alabilecekleri kira üzerinde bir tavandır. Kira kontrolü politikasının amacı, yoksulların daha ucuza ev bulmasına yardımcı olmaktır. Bir iktisatçı kira kontrolleri için “bombalamanın dışında, bir şehri yok etmenin en iyi yolu” ifadesini kullandı. 2

Figure 3 Kısa ve Uzun Dönemde Kira Kontrolü (a) Kısa Dönemde Kira Kontrolü (arz ve talep inelastik – esnek değil) Apartman Kirası S D Kira kontrolü Kıtlık Kiralık Apartman Miktarı Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figure 3 Kısa ve Uzun Dönemde Kira Kontrolü (b) Uzun dönemde kira kontrolü (arz ve talep elastik - esnek) Apartman Kirası S D Kira Kontrolü Kıtlık-yetersizlik Kiralık Apartman Miktarı Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Fiyat Tabanları Piyasa Sonuçlarını Nasıl Etkiler? Hükümet bir fiyat tabanı uyguladığında iki sonuç ortaya çıkabilir. Eğer fiyat tabanı denge fiyatının altında belirlenirse etkisizdir. Eğer fiyat tabanı denge fiyatının üstünde belirlenirse etkili olur ve bir fazlaya yol açar. 12 15

Figür 4 Fiyat Tabanının Olduğu Bir Piyasa (a) Etkisiz fiyat tabanı P S D Denge fiyatı 3 100 2 Fiyat tabanı Q Denge miktarı Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figür 4 Fiyat Tabanının Olduğu Bir Piyasa (b) Etkili fiyat tabanı P S D Fazla 4 Fiyat tabanı 80 120 3 Denge fiyatı Q (miktar) Talep miktarı Arz miktarı Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Fiyat Tabanları Piyasa Sonuçlarını Nasıl Etkiler? Fiyat tabanı, arz ve talebin piyasa dengesine doğru yönelmesini engeller. Piyasa fiyatı, fiyat tabanına eşitlendikten sonra daha da düşmez ve piyasa fiyatı taban fiyata eşit kalır. 15 24

Fiyat Tabanları Piyasa Sonuçlarını Nasıl Etkiler? Etkili bir fiyat tabanı… bir fazlaya neden olur çünkü QS > QD. böyle bir durum piyasada ayrımcılığa yol açabilir, sorunlar yaratabilir. Örnekler: asgari (minimum) ücret, tarımsal ürünlerde fiyat desteklemesi. 15 25

Asgari ücret Fiyat tabanlarının önemli bir örneği asgari ücrettir. Asgari ücret yasası, işverenlerin ödeyebileceği minimum ücreti belirler.

Figür 5 Asgari Ücret Emek Piyasasını Nasıl Etkiler? Emek arzı Emek talebi Denge İstihdam düzeyi ücreti Emek miktarı Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figür 5 Asgari Ücret Emek Piyasasını Nasıl Etkiler? Emek arzı Emek talebi Emek arzı fazlası (işsizlik) Asgari ücret Talep edilen miktar Arz edilen miktar Emek miktarı Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

VERGİLER Hükümetler kamu projelerine kaynak toplamak için vergi koyarlar. 20 29

Vergiler piyasa faaliyetlerini caydırır. Alıcılar (ve Satıcılar) Üzerine Konan Vergiler Piyasa Sonuçlarını Nasıl Etkilerler? Vergiler piyasa faaliyetlerini caydırır. Bir mala vergi yüklendiğinde o malın satılan miktarı azalır. Alıcılar ve satıcılar vergi yükünü paylaşırlar. 22 30

Esneklik ve Vergi Yansıması Vergi yansıması, vergi yükünün piyasadaki taraflar arasında paylaşılma biçimidir. 21 31

Esneklik ve Vergi Yansıması Vergi yansıması vergi yükünün kim tarafından üstlenildiğinin incelenmesidir. Vergiler, piyasa dengesini değiştirirler. Alıcılar daha fazla öder ve alıcılar daha az para elde ederler. Vergiler kimin üzerine konulursa konulsun bu durum değişmez. 21 31

Figür 6 Alıcılara Konulan Bir Vergi P Alıcıların ödediği fiyat Arz S1 D1 D2 3.30 90 Vergisiz denge Vergi (0.50) Vergi öncesi fiyat 3.00 100 Alıcılara konulan bir vergi talep eğrisini verginin büyüklüğü kadar (0.50) aşağıya çeker. 2.80 Vergi altında denge Satıcıların aldığı Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Esneklik ve Vergi Yansıması Vergi etkisi nelerdir? Vergiler piyasa faaliyetlerini caydırırlar. Bir mala vergi konduğunda o malın satılan miktarı azalır. Alıcılar ve satıcılar vergi yükünü paylaşırlar. 22 30

Figür 7 Satıcılara Konulan Vergi P Talep, D1 Satıcılara konulan vergi arz eğrisini yukarı doğru vergi kadar (0.50) artırır. Alıcıların ödediği fiyat S2 Vergi sonrası denge S1 3.30 90 Vergi (0.50) Vergi yokken fiyat 3.00 100 Vergi öncesi denge 2.80 Satıcıların aldığı fiyat Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figür 8 Ücretten Alınan Vergi Emek arzı Emek talebi Firmaların toplam ücret ödemesi Vergi miktarı Vergi yokken ücret İşçilerin aldığı ücret Emek miktarı Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Esneklik ve Vergi Yansıması Vergi yükü alıcılar ve satıcılar arasında hangi oranlarda paylaşılır? Satıcılar üzerine konulan vergilerin etkisi alıcılar üzerine konulan vergiden farklı mıdır? Bu soruların cevapları, talep esnekliğine ve arz esnekliğine bağlıdır. 29 39

Figür 9 Vergi Yükünün Paylaşımı (a) Esnek Arz, Esnek Olmayan (inelastik) Talep P 1. Arz talepten daha esnek olduğunda… D Alıcıların ödediği fiyat Vergi 2. … verginin büyük kısmı alıcılar tarafından ödenir. S Vergi yokken fiyat 3. Üreticiler verginin daha az bir kısmını öderler. Satıcıların elde ettiği fiyat Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figür 9 Vergi Yükünün Paylaşımı (b) Esnek olmayan arz, Esnek talep P 1. Talep arzdan daha esnek olduğunda... D Alıcıların ödediği fiyat Supply Tax 3. Tüketicilere düşen pay. . Vergi yokken fiyat 2. ... vergi üreticilere daha fazla yansır. Satıcıların eline geçen fiyat Q Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

ESNEKLİK VE VERGİ YANSIMASI Sonuç olarak, vergi yükü nasıl paylaşılır? Vergi yükü, piyasada daha az esnek olan tarafa daha fazla düşer. 30 41

Özet Fiyat kontrolleri, fiyat tabanlarını ve fiyat tavanlarını içerir. Fiyat tavanı, bir mal ya da hizmetin maksimum yasal fiyatıdır. Örneğin, kira kontrolü. Fiyat tabanı, bir mal ya da hizmetin minimum yasal fiyatıdır. Örneğin, asgari ücret.

Özet Vergiler, kamu amaçları için gelir sağlamak amacıyla kullanılırlar. Hükümet bir mala vergi koyduğunda o malın denge miktarı düşer. Bir mala vergi koyulduğunda alıcıların ödediği fiyat ile satıcıların elde ettiği fiyat arasında vergi miktarı kadar bir fark ortaya çıkar.

Özet Vergi yansıması, verginin kimler tarafından üstlenileceği ile ilgilidir. Vergi yansıması, verginin alıcılara mı yoksa satıcılara mı koyulduğundan etkilenmez. Vergi yansıması, arz ve talebin fiyat esnekliklerine bağlıdır. Vergi yükü, piyasada esnekliği daha az olan tarafa düşme eğilimindedir.