Sigorta Hukuku 19.12.2012

SİGORTA SÖZLEŞMESİ - 1 Sözleşmenin temsilen akdedilmesi Temsil, TBK m. 40 - 48 hükümlerinde düzenlenmiş olup, bu hükümler sigorta sözleşmesine de uygulanır. Ancak TTK m. 1406 ve 1407 hükümleri ile sigorta sözleşmesinin temsilen akdedilmesi hakkında düzenleme getirilmiştir. TTK m. 1406 / 1 - Bir kişi, diğer bir kişinin adına onu temsilen sigorta sözleşmesi yapabilir; temsilci yetkisiz ise ilk sigorta döneminin primlerinden sorumlu olur. (TTK m. 1411 – Prim daha kısa zaman dilimlerine göre hesaplanmamış ise, TTK’na göre sigorta dönemi bir yıldır.)

… Yetkisiz temsilci, her halde değil, TTK m. 1406 / 2 uyarınca yetkisiz temsil olunan icazet (onama) vermediği (ya da icazet vermesi mümkün olmadığı) takdirde ilk dönem priminden sorumlu olur. TBK m. 47 - Temsil olunanın açık veya örtülü olarak hukuki işlemi onamaması hâlinde, bu işlemin geçersiz olmasından doğan zararın giderilmesi, yetkisiz temsilciden istenebilir. Ancak, yetkisiz temsilci, işlemin yapıldığı sırada karşı tarafın, kendisinin yetkisiz olduğunu bildiğini veya bilmesi gerektiğini ispat ederse, kendisinden zararın giderilmesi istenemez. Hakkaniyet gerektiriyorsa, kusurlu yetkisiz temsilciden diğer zararların giderilmesi de istenebilir.

… TTK m. 1406 / 2 - Adına sigorta sözleşmesi yapılan kişi, rizikonun gerçekleşmesinden önce sözleşmeye icazet verebilir veya 1458. madde hükmü saklı kalmak üzere riziko gerçekleşince de sözleşmeye sonradan icazet verebilir. Riziko gerçekleştikten sonra, yetkisiz temsil olunan (sigorta ettiren) rizikonun gerçekleştiğini biliyorsa, sözleşmeye icazet verebilir mi? Madde gerekçesinde yapılan açıklama: Rizikonun gerçekleşmesinden sonra icazet verilmesi, rizikonun gerçekleştiği konusunda bilgi sahibi olunmamasına bağlıdır. Bunu belirtmek için TTK m. 1458 hükmünün saklı olduğu ifadesine yer verilmiştir.

… Başkası adına yapıldığı anlaşılmayan veya yetkisiz yapılan sigorta sözleşmesi: Menfaati bulunması şartıyla, temsilci adına yapılmış sayılır (m. 1406 / 3). Temsil edilen sigorta ettiren sigorta şartlarıyla ilgili talimat vermemişse temsilci, sigorta sözleşmesini, sözleşmenin yapıldığı yerdeki mutat şartlara göre yapar (m. 1407).

… SÖZLEŞME YAPILMASINDA ZORUNLULUK 1. SÖZLEŞME YAPILMASI ZORUNLULUĞU Sözleşme özgürlüğü ilkesi gereği isteğe bağlılık esastır. Bu kuralın istisnası: Zorunlu Sigortalar Zorunlu sigorta, yapılması bir kanun hükmü ile zorunlu kılınmış olan (olması gereken) sigortalardır. Kamu yararı, ekonomik ve sosyal gereklilik bulunması, zarar görenlerin korunması gerekliliği gibi sebeplerle bazı sigorta sözleşmelerinin akdi zorunlu kılınır. Özellikle sorumluluk sigortaları alanında bazı sigortaların yapılması zorunlu ise de, zorunlu sigortalar sorumluluk sigortalarından ibaret değildir; (TMK m. 815, FKK m. 17) bazı mal sigortalarının yapılması da zorunludur.

… Sigorta sözleşmesi yapılmasının zorunlu kılınması Anayasa’nın 48. maddesinde düzenlenen sözleşme özgürlüğünün sınırlandırılmasıdır. Anayasa’nın 13. maddesi uyarınca temel hak ve özgürlükler, özüne dokunulmaksızın, ilgili maddede öngörülen sebeplerle ve ancak kanunla sınırlandırılabilir. Anayasa m. 7: Yasama yetkisi TBMM’ne aittir; devredilemez. Anayasanın kanunla düzenlenmesini emrettiği konularda idareye kanunla dahi olsa genel ve sınırları belirsiz düzenleme yetkisi verilemez; verilmesi, TBMM’ne ait yasama yetkisinin devri niteliğindedir. Sigortacılık Kanunu m. 13: Bakanlar Kurulu zorunlu sigorta ihdas edebilir. Anayasa’nın 7. maddesine aykırı.

… Türk hukukunda mevcut bazı zorunlu sigortalar Bakanlar Kurulu tarafından dahi ihdas edilmemiştir. Bazı kamu tüzel kişileri kendi görev alanlarını ilgilendiren konularda sahip olduğu düzenleme yapma yetkisine dayanarak çıkardığı yönetmeliklerle zorunlu sigortalar ihdas etmektedir (deniz yolu yolcu taşımacılığı sorumluluk sigortası, deniz alacakları sigortası, sigorta acenteleri ile sigorta ve reasürans brokerleri mesleki sorumluluk sigortası gibi) Bu durum, sadece Anayasanın 13. maddesine değil, SK m. 13 / 1 hükmüne de aykırıdır.

… Sözleşme yapma zorunluluğunun öngörüldüğü hallerde, sözleşme yapmakla yükümlü olan, dilediği sigorta şirketi ile sözleşme yapabilir. SK m. 13 / 1 - Sigorta şirketleri, … faaliyet gösterdiği sigorta branşlarının kapsamında bulunan zorunlu sigortaları yapmaktan kaçınamaz. TTK m. 1483 - Sigortacılar, diğer kanunlardaki hükümler saklı kalmak üzere, faaliyet gösterdikleri dalların kapsamında bulunan zorunlu sigortaları yapmaktan kaçınamazlar. SK m. 13 / 1 hükmünün sorumluluk sigortaları bakımından tekrarı

… 2. Sözleşmeyi Türkiye’de yapma zorunluluğu: KURAL: Türkiye’de yerleşik (gerçek ve tüzel) kişiler, Türkiye’deki sigortalanabilir menfaatlerini, Türkiye’de faaliyette bulunan sigorta şirketlerine ve Türkiye’de yaptırmak zorundadır (SK m. 15 / 1). Aksine hareket edenler adli para cezası ile cezalandırılır (SK m. 35 / 15).

… İSTİSNA: YURT DIŞINDA DA YAPILABİLECEK SİGORTALAR ihracat ve ithalat konusu olan mallar için nakliyat sigortaları uçak, helikopter ve gemiler için, dış kredi ile satın alındıklarında münhasıran dış kredi miktarı ile sınırlı olarak ve dış borç ödeninceye kadar; yurtdışından finansal kiralama yolu ile getirilmelerinde finansal kiralama sözleşmesi süresi ile sınırlı olmak üzere yaptırılacak tekne sigortaları gemilerin işletilmesinden doğan (gemi işletenlerin) sorumluluk sigortaları hayat sigortaları kişilerin Türkiye haricinde bulanacakları süre için bu süre ile sınırlı olmak kaydıyla veya geçici olarak yurt dışında kaldıkları sırada yaptırabilecekleri ferdi kaza, hastalık, sağlık ve motorlu taşıt sigortaları (SK m. 15 / 2) 18.11.2008 tarihli BKK ile TUGS’nde kayıtlı gemi ve yatların tekne sigortaları da yurtdışında da yaptırılabilir.

SÖZLEŞMENİN BELGELENMESİ - POLİÇE TTK m. 1424 – (1) Sigortacı, sigorta sözleşmesi kendisi veya acentesi tarafından yapılmışsa, sözleşmenin yapılmasından itibaren yirmidört saat, diğer hâllerde onbeş gün içinde, yetkililerce imzalanmış bir poliçeyi sigorta ettirene vermekle yükümlüdür. (2) Sigorta ettiren poliçesini kaybederse, gideri kendisine ait olmak üzere, yeni bir poliçe verilmesini sigortacıdan isteyebilir. (3) Poliçenin verilmediği hâllerde, sözleşmenin ispatı genel hükümlere tabidir . Buna göre sigorta sözleşmesinin mevcudiyeti ile tarafların hak ve borçları, kural olarak poliçe ile ispatlanır. Bu nedenle sözleşmenin sigorta poliçesi ile belgelenmesi gerekir. Poliçe düzenlenip verilmemiş ise, HMK m. 200 uygulanır. HMK m. 200 - Bir hakkın doğumu, düşürülmesi, devri, değiştirilmesi, yenilenmesi, ertelenmesi, ikrarı ve itfası amacıyla yapılan hukuki işlemlerin, yapıldıkları zamanki miktar veya değerleri ikibinbeşyüz Türk Lirasını geçtiği takdirde senetle ispat olunması gerekir. Bu hukuki işlemlerin miktar veya değeri ödeme veya borçtan kurtarma gibi bir nedenle ikibinbeşyüz Türk Lirasından aşağı düşse bile senetsiz ispat olunamaz. (2) Bu madde uyarınca senetle ispatı gereken hususlarda birinci fıkradaki düzenleme hatırlatılarak karşı tarafın açık muvafakati hâlinde tanık dinlenebilir.

… Poliçe düzenlenip verilmesi, kural olarak primin ödenebilmesi, buna bağlı olarak sigortacının sorumluluğunun başlaması açısından önemlidir. TTK m. 1431 / 1 – Sigorta priminin tamamı, taksitle ödenmesi kararlaştırılmışsa ilk taksit, sözleşme yapılır yapılmaz ve poliçenin teslimi karşılığında ödenir. Karada ve denizde eşya taşıma işlerine ilişkin sigortada prim, poliçe düzenlenmemiş olsa bile sözleşmenin yapıldığı anda ödenir. TTK m. 1421 / 1 – Aksine sözleşme yoksa, sigortacının sorumluluğu, primin veya ilk taksidinin ödenmesiyle, karada ve denizde eşya taşıma işlerine ilişkin sigortada sözleşmenin yapılmasıyla başlar. TTK m. 1424 / 1 - Sigortacı poliçenin geç verilmesinden doğan zarardan sorumludur.

… TTK m. 1425 – (1) Sigorta poliçesi, tarafların haklarını, temerrüde ilişkin hükümler ile genel ve varsa özel şartları içerir; rahat ve kolay okunacak biçimde düzenlenir. (2) Poliçenin ve eklerinin içeriği, teklifnameden veya kararlaştırılan hükümlerden farklıysa, anılan belgelerde yer alıp teklifnameden değişik olan ve sigorta ettirenin, sigortalının ve lehtarın aleyhine öngörülmüş bulunan hükümler geçersizdir.

Sigorta Sözleşmesinin Unsurları 1. Sigortanın konusu: Zarar sigortalarında sigortalının rizikoya maruz şeye ilişkin menfaati. Hayat sigortalarında bir kişinin kendisinin veya üçüncü kişinin hayatının devamı veya sona ermesi durumu ile ilişkisi.

Sigorta Sözleşmesinin Unsurları - 2 2. Riziko: Gerçekleşip gerçekleşmeyeceği veya ne zaman gerçekleşeceği belli olmayan ve gerçekleşmesi halinde zarar veya diğer bir ekonomik ihtiyaç doğuran olay. Rizikoyu teşkil eden olay sigorta ettirenin / sigortalının kanuna, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı bir fiili olamaz (TTK m. 1404).

Sigorta Sözleşmesinin Unsurları - 3 2. Riziko: Gerçekleşmiş veya gerçekleşmesi ihtimali ortadan kalkan riziko sigorta edilemez. Rizikonun gerçekleştiğini veya gerçekleşme ihtimalinin ortadan kalktığını taraflar bilmiyorsa sözleşme geçerlidir. Sigortacı veya sigorta ettiren veya (sigortadan haberi olmak şartıyla) sigortalı biliyorsa sözleşme geçersiz. Sigortacı bilmiyorsa prime hak kazanır (TTK m. 1458).

Sigorta Sözleşmesinin Unsurları - 4 Sigortalanan riziko: Zarar sigortalarında sigortalanan riziko a. tür b. zaman c. yer itibarıyla sınırlandırılır.

Sigorta Sözleşmesinin Unsurları - 5 3. Sigorta bedeli: Hayat sigortalarında sigortacının ödeyeceği meblağ. Zarar sigortalarında sigorta tazminatının üst sınırı (TTK m. 1461/1). Taraflarca belirlenir. İstisnası: Zorunlu sigortalar (SK m. 12).

Sigorta Sözleşmesinin Unsurları - 6 Aktif zarar sigortalarında sigorta bedeli kural olarak sigorta değerine eşit olmalıdır. Sigorta değeri: Sigorta konusu menfaatin değeri.

Sigorta Bedelinin Sigorta Değerine Eşit Olmaması Sigorta bedeli sigorta değerinden düşükse: Eksik sigorta (TTK m. 1462) Sigorta konusu menfaat tam zıyaa uğrarsa sigortacı sigorta bedelini öder. Kısmi zarar halinde “oran kuralı” uygulanır.

Sigorta Bedelinin Sigorta Değerine Eşit Olmaması - 2 Oran kuralı: Sigortacı, sigorta bedelinin sigorta değerine oranı neyse zararı o oranda tazmin eder. Örnek: Sigorta bedeli 1.000 TL Sigorta değeri 3.000 TL Zarar: 600 TL Oran: 1/3 Sigortacı 200 TL öder.

Sigorta Bedelinin Sigorta Değerine Eşit Olmaması - 3 Sigorta bedeli sigorta değerinden yüksekse: Aşkın sigorta (TTK m. 1463). Sigorta bedelinin sigorta değerini aşan kısmı geçersizdir. Primin bunu karşılayan kısmı indirilir, ödenmişse iade edilir. Sigorta ettirenin mali çıkar sağlamak için kötüniyetle yaptığı aşkın sigorta geçersizdir. Sigortacı durumu bilmiyorsa, öğrendiği sigorta döneminin sonuna kadar prime hak kazanır.