İl Özel İdareleri Doç. Dr. Bayram COŞKUN

Yerel Yönetim Var olan bir ulusal alt-bölgeyi bir ölçüde kontrol eden ve bu bölgede yaşayan insanları temsil eden kimseler tarafından yönetilen politik bir oluşumdur.

Anayasa’ya Göre (m. 127) Mahalli İdareler; il, belediye ve köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir.

Yerel Yönetimlerin Varlık Gerekçeleri Demokrasi düşüncesi Bazı kamu hizmetlerini daha etkin ve verimli sunma imkanı

TÜRKİYE’NİN YÖNETİM YAPISI MERKEZİ YÖNETİM KURULUŞLARI YERİNDEN YÖNETİM KURULUŞLARI Başkent Örgütü - Cumhurbaşkanı - Bakanlar Kurulu - Bakanlıklar Taşra Örgütü - İl - İçe - Bucak - Bölge Coğrafi Y. Y. Kur. (Yerel Yön) - İl Özel İdareleri - Belediye - Köy Fonksiyonel Y. Y. Kuruluşları - Üniversiteler - TRT - KİT’ler - BİO’lar Yardımcı Kuruluşlar -MGK - DPT -Danıştay -Sayıştay Bağlı Kuruluşlar - Vakıflar G. M. - Beden T. G. M. - Dev. Su İş. G. M. -Diğerleri

Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Genel Nitelikleri Yerel Yönetimler, il, belediye ve köy halkının mahalli ve müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan kamu tüzel kişileridir Yerel Yönetimlerin karar organları seçimle belirlenir Yerel yönetimlerin kuruluş ve görevleri ile, yetkileri yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir

Merkezi Yönetim yerel yönetimler üzerinde idari vesayet yetkisine sahiptir Yerel yönetimler kendi aralarında birlik kurabilirler. Birlik kurmaya ilişkin izni bakanlar kurulu verir Yerel yönetimlerin merkezi yönetim ile karşılıklı bağ ve ilgileri kanunla düzenlenir.

Yerel yönetimlere görevleri oranında gelir kaynakları sağlanır. Büyük yerleşim merkezleri için kanunla özel yönetim biçimleri oluşturulabilir. Yerel seçimler beş yılda bir yapılır

Yerel Yönetim Reformu Kapsamında Çıkarılan Kanunlar 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu (Kabul Tarihi : 10.7.2004) 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu (Kabul Tarihi: 22.2.2005) 5393 Sayılı Belediye Kanunu (Kabul Tarihi: 3.7.2005 5355 Sayılı Mahallî İdare Birlikleri Kanunu (Kabul Tarihi : 26.5.2005)

İl Özel İdareleri İle İlgili Başlıca Düzenlemeler 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu İl Genel Meclisi Çalışma Yönetmeliği İl Özel İdareleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik İl Özel İdaresi ve Belediye Hizmetlerine Gönüllü Katılım Yönetmeliği İl Özel İdarelerinde Geçici İşçi Pozisyonlarında İşçi Çalıştırılmasına Dair Yönetmelik

Tarihsel Gelişim İl özel idarelerinin tarihi, 1864 tarihli Teşkili Vilayet Nizamnamesi ile kurulan vilayet umumi meclislerine kadar gider. Bugünkü yapısı ilk olarak 1913 yılında çıkarılan “İdare-i Umumiye-i Vilayet Kanun-u Muvakkati” ile oluşturulmuştur.

Tarihsel Gelişim 1987 yılında çıkarılan 3369 sayılı kanun anılan yasayı önemli değişikliklere uğratmış, adını da “İl Özel İdaresi Kanunu” olarak değiştirmiştir. 22. 2. 2005 tarihinde yeni 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu kabul edilmiştir.

Bu kanun 4 Mart 2005 tarih ve 25745 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İl Özel İdareleri, İl’in kurulmasıyla birlikte kurulmuş olur ve sınırları il sınırlarıyla aynıdır.

5302 sayılı Kanun’un Getirdiği Yenilikler 5302 sayılı Kanun ile il özel idarelerinin; Görev alanlarında, Yönetim organlarında, Teşkilat yapısında, Personel yapısında, Denetim yönteminde, değişim gerçekleşmiştir.

Bunların yanında; İl özel idareleri üzerinde uygulanan idari vesayet denetimi azaltılmış, dolayısıyla il özel idarelerinin özerklikleri artmıştır.

İl Özel İdarelerinin Çalışma İlkeleri İl özel idaresi hizmetleri, Vatandaşlara en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda özürlü, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumuna uygun yöntemler uygulanır (md. 6).

İl özel idaresi, hizmetleri ile ilgili olarak, halkın görüş ve düşüncelerini belirlemek amacıyla kamuoyu yoklaması ve araştırması yapabilir (md. 7)

5302 Sayılı Kanun’una Göre; “İl halkının mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi” dir (md. 3)

İl Özel İdarelerinin Görevleri İl özel idaresinin görev alanı il sınırlarını kapsar. Sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; İlin çevre düzeni plânı, Bayındırlık ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, Kültür, sanat, turizm Sosyal hizmet ve yardımlar, Yoksullara mikro kredi verilmesi,

Gençlik ve spor Çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; İlk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde,

İmar, yol, su, kanalizasyon, Katı atık, Çevre, Acil yardım ve kurtarma, Orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine ilişkin hizmetleri belediye sınırları dışında, yapmaya yetkili ve görevlidir.

Ayrıca Kanunların il özel idaresine verdiği yetki çerçevesinde yönetmelik çıkarmak, emir vermek, yasak koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilen cezaları vermek. Belediye sınırları dışındaki gayri sıhhî müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerine ruhsat vermek ve denetlemek, yetkileri vardır.

İl Özel İdaresinin Organları İl Genel Meclisi İl Encümeni ve Vali’den oluşur

İGM Başkanını kendi içinden seçer. İGM, seçim sonuçlarının ilânını izleyen beşinci gün kendiliğinden toplanır. Bu toplantıda meclise en yaşlı üye başkanlık eder. Meclis, bu toplantıda, üyeleri arasından ve gizli oyla meclis başkanını, meclis birinci ve ikinci başkan vekillerini, ikisi yedek olmak üzere dört kâtip üyeyi ilk iki yıl için görev yapmak üzere seçer.

İlk iki yıldan sonra seçilecek başkanlık divanı, yapılacak ilk mahallî idareler seçimlerine kadar görev yapar. İGM, il genel meclisince belirlenecek bir aylık tatil hariç her ayın ilk haftası meclis tarafından önceden belirlenen günde mutat toplantı yerinde toplanır. Bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi en çok yirmi gün, diğer toplantıların süresi en çok beş gündür.

İGM’nin Başlıca Görev ve Yetkileri Stratejik plân ile yatırım ve çalışma programlarını, il özel idaresi faaliyetlerini ve personelinin performans ölçütlerini görüşmek ve karara bağlamak. Bütçe ve kesinhesabı kabul etmek, bütçede kurumsal kodlama yapılan birimler ile fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasında aktarma yapmak. Borçlanmaya karar vermek.

İl çevre düzeni plânı ile belediye sınırları dışındaki alanların imar plânlarını görüşmek ve karara bağlamak. Encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek. İl özel idaresi tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek. Norm kadro çerçevesinde il özel idaresinin ve bağlı kuruluşlarının kadrolarının ihdas, iptal ve değiştirilmesine karar vermek.

Meclis Kararlarının Kesinleşmesi İGM tarafından alınan kararların tam metni, en geç beş gün içinde valiye gönderilir. Vali, hukuka aykırı gördüğü kararları, yedi gün içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere İGM’ne iade edebilir. Valiye gönderilmeyen meclis kararları yürürlüğe girmez.

Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar kesinleşir. Kesinleşen İGM karar özetleri toplantıyı izleyen en geç yedi gün içinde çeşitli yollarla halka duyurulur.

İhtisas Komisyonları İGM, her dönem başı toplantısında, üyeleri arasından seçilecek en az üç, en çok beş kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir. Plân ve Bütçe ile İmar ve Bayındırlık komisyonları en çok yedi kişiden meydana gelir.

Eğitim, kültür ve sosyal hizmetler komisyonu, İmar ve bayındırlık komisyonu, Çevre ve sağlık komisyonu ile, Plân ve bütçe komisyonu kurulması zorunludur.

Denetim Komisyonu İGM, her yılın ocak ayında yapılacak toplantısında il özel idaresinin bir önceki yıl gelir ve giderleri ile hesap ve işlemlerinin denetimi için kendi üyeleri arasından gizli oyla ve üye sayısı üçten az, beşten çok olmamak üzere bir denetim komisyonu oluşturur. Komisyon, her siyasî parti grubunun ve bağımsız üyelerin il genel meclisindeki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması suretiyle oluşur.

Meclis Üyeliğinin Sona Ermesi İGM üyeliği, ölüm ve istifa durumunda kendiliğinden sona erer. Özürsüz veya izinsiz olarak arka arkaya üç birleşim günü veya bir yıl içinde yapılan toplantıların yarısına katılmayan üyenin üyeliğinin düşmesine, savunması alındıktan sonra üye tam sayısının salt çoğunluğuyla karar verilir.

İGM üyeliğine seçilme yeterliliğinin kaybedilmesi durumunda, valinin bildirmesi üzerine Danıştay tarafından üyeliğin düşmesine karar verilir.

İl Genel Meclisinin Fesih Nedenleri Kendisine kanunla verilen görevleri süresi içinde yapmayı ihmal eder ve bu durum il özel idaresine ait işleri aksatırsa, İl özel idaresine verilen görevlerle ilgisi olmayan siyasî konularda karar alırsa, İçişleri Bakanlığının bildirisi üzerine Danıştay’ın kararı ile feshedilir. Bu şekilde feshedilen meclisin yerine seçilen meclis, kalan süreyi tamamlar.

İl Encümeni İl Encümeni il özel idaresinin diğer karar organıdır. İl encümeni valinin başkanlığında, il genel meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere valinin her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur.

Valinin katılamadığı encümen toplantısına genel sekreter başkanlık eder. Encümen toplantılarına gündemdeki konularla ilgili olarak, ilgili birim amirleri vali tarafından oy hakkı olmaksızın görüşleri alınmak üzere çağrılabilir.

Encümenin Başlıca Görev ve Yetkileri Stratejik plân ve yıllık çalışma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip il genel meclisine görüş bildirmek. Yıllık çalışma programına alınan işlerle ilgili kamulaştırma kararlarını almak ve uygulamak Kanunlarda öngörülen cezaları vermek. Belediye sınırları dışındaki umuma açık yerlerin açılış ve kapanış saatlerini belirlemek

Encümen Toplantıları Encümen, haftada en az bir defa olmak üzere önceden belirlenen gün ve saatte toplanır. Başkan acil durumlarda encümeni toplantıya çağırabilir. Encümen üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Oyların eşitliği durumunda başkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Çekimser oy kullanılamaz.

Encümen gündemi vali tarafından hazırlanır. Encümen üyeleri gündem maddesi teklif edebilir. Encümen, gündemindeki konuları en geç bir hafta içinde görüşüp karara bağlar.

Vali’nin Görevleri Vali, il özel idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. İl özel idaresi teşkilâtının en üst amiri olarak il özel idaresi teşkilâtını sevk ve idare etmek, il özel idaresinin hak ve menfaatlerini korumak. İl encümenine başkanlık etmek. İl genel meclisi ve encümen kararlarını uygulamak. İl özel idaresi personelini atamak.

Faaliyet Raporu Vali, mart ayı toplantısında bir önceki yıla ait faaliyet raporunu meclise sunar. Faaliyet raporundaki açıklamalar, meclis üye tam sayısının dörtte üç çoğunluğuyla yeterli görülmezse, yetersizlik kararıyla görüşmeleri kapsayan tutanak, meclis başkanı tarafından gereği yapılmak üzere İçişleri Bakanlığına gönderilir.

Stratejik Plân ve Performans Plânı Vali, mahallî idareler genel seçimlerinden itibaren altı ay içinde; stratejik plân ve ilgili olduğu yıl başından önce de yıllık performans plânı hazırlayıp İGM’ne sunar Stratejik plân, varsa üniversiteler ve meslek odaları ile konuyla ilgili sivil toplum örgütlerinin görüşleri alınarak hazırlanır ve İGM’nde kabul edildikten sonra yürürlüğe girer.

Stratejik plân ve performans plânı bütçenin hazırlanmasına esas teşkil eder ve İGM’de bütçeden önce görüşülerek kabul edilir.

İl Özel İdaresi Teşkilâtı İl özel idaresi teşkilatı; Genel sekreterlik, Malî işler, Sağlık, Tarım, İmar, İnsan kaynakları, Hukuk işleri birimlerinden oluşur.

Norm kadro sistemine ve ihtiyaca göre oluşturulacak diğer birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesi il genel meclisinin kararıyla olur. Bu birimler büyükşehir belediyesi olan illerde daire başkanlığı ve müdürlük, diğer illerde müdürlük şeklinde kurulur.

Genel sekreter, il özel idaresi hizmetlerini vali adına ve onun emirleri yönünde, düzenler ve yürütür. Bu amaçla il özel idaresi kuruluşlarına gereken emirleri verir ve bunların uygulanmasını gözetir ve sağlar. Genel sekreter hizmetlerin yürütülmesinden valiye karşı sorumludur.

Genel Sekreterlik kadrosuna atananlar, büyükşehir belediyesi bulunan illerde bakanlık genel müdürü, diğer illerde ise müstakil daire başkanı için ilgili mevzuatında öngörülen tüm haklardan aynen yararlanırlar; bunlar valinin teklifi ve İçişleri Bakanlığının onayı ile atanır. İlçelerde, özel idare işlerini yürütmek amacıyla kaymakama bağlı ilçe özel idare teşkilâtı oluşturulabilir.

İl Özel İdaresi Personeli İÖİ’de personel norm kadro çerçevesinde istihdam edilir. İÖİ personeli, vali tarafından atanır ve ilk toplantıda il genel meclisinin bilgisine sunulur.

İÖİ, norm kadro unvan ve sayıları dahilinde olmak kaydıyla, Çevre, sağlık, veterinerlik, teknik, hukuk, sosyal ve ekonomi, kültür ve sanat, bilişim ve iletişim, plânlama, araştırma ve geliştirme, eğitim ve danışmanlık alanlarında;

Tabip, uzman tabip, veteriner, ebe, hemşire Avukat, mühendis, çözümleyici ve programcı, mimar,, teknisyen ve tekniker gibi ihtiyaç duydukları uzman ve teknik personeli, sözleşme ile çalıştırabilir.

İl Özel İdarelerinin Denetimi İl özel idarelerinde iç ve dış denetim yapılır. Denetim, iş ve işlemlerin hukuka uygunluk, malî ve performans denetimini kapsar. il özel idaresinin malî işlemler dışında kalan diğer idarî işlemleri, idarenin bütünlüğüne ve kalkınma plânı ve stratejilerine uygunluğu açısından İçişleri Bakanlığı, vali veya görevlendireceği elemanlar tarafından da denetlenir.

İl Özel İdarelerinin Bütçesi İlin stratejik plânına uygun olarak hazırlanan bütçe, il özel idaresinin malî yıl ve izleyen iki yıl içindeki gelir ve gider tahminlerini gösterir, gelirlerin toplanmasına ve harcamaların yapılmasına izin verir. Vali tarafından hazırlanan bütçe tasarısı Eylül ayı başında il encümenine sunulur. Encümen, bütçeyi inceleyerek görüşüyle birlikte Kasım ayının birinci gününden önce il genel meclisine sunar.

İl genel meclisi bütçe tasarısını yıl başından önce aynen veya değiştirerek kabul eder. Ancak, meclis bütçe denkliğini bozacak biçimde gider artırıcı ve gelir azaltıcı değişiklikler yapamaz. Her yıl bütçesinin kesin hesabı, vali tarafından hesap döneminin bitiminden sonra gelen mart ayı içinde encümene sunulur. Kesin hesap il genel meclisinin Mayıs ayı toplantısında görüşülerek karara bağlanır.

İl özel İdarelerinin Gelirleri Kanunlarla gösterilen il özel idaresi vergi, resim, harç ve katılma payları. Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan paylar. Genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler. Taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler.

İl genel meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karşılığı ücretler. Faiz ve ceza gelirleri. Bağışlar. Her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı sağlanacak gelirler. Diğer gelirler.

Genel Bütçeden Ayrılan Pay İl özel idarelerine genel bütçeden pay 5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun” doğrultusunda olmaktadır. Bu Kanun 02. 07. 2008 tarihinde kabul edilmiş ve 15. 07. 2008 tarihinde 26937 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

5779 Sayılı Kanuna Göre Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının; Yüzde 2,85’i büyükşehir dışındaki belediyelere, Yüzde 2,50’si büyükşehir ilçe belediyelerine ve Yüzde 1,15’i il özel idarelerine ayrılır.

İl Özel İdareleri Payı Yüzde 50’lik kısmı illerin nüfusuna,  Yüzde 10’luk kısmı illerin yüzölçümüne,  Yüzde 10’luk kısmı illerin köy sayısına,  Yüzde 15’lik kısmı illerin kırsal alan nüfusuna,  Yüzde 15’lik kısmı illerin gelişmişlik endeksine, göre İller Bankası tarafından dağıtılır.

İlgi ve sabrınız için çok teşekkürler