Bölüm 27 Para ve Enflasyon

Phillips Eğrisi Keynezyen iktisat: IS-LM analizi tam istihdama kadar fiyatlar verili kabul edilir. 1950’lerde tam istihdama ulaşılmadan enflasyon gözlemlenmeye başlamıştır →Keynezyen teoride sıkıntı. Bu sıkıntıyı aşmak amacıyla→ Avusturalyalı A.W.Phillips 1958 yılında işsizlik oranı ile nominal ücretler arasındaki ilişkiye bakmıştır. Araştırma 1861-1957 İngiltere verisine dayanmaktadır.

Orijinal Phillips Eğrisi Emek talebi arttıkça ücretler artacaktır. İstihdamda gerileme olmaması için ücret artışı ne seviyede olmalıdır? Verimlilik artışı kadar (işveren karlılığı değişmez) bir ücret artışı istihdamı olduğu seviyede koruyacaktır. Orijinal Phillips eğrisi hedeflenen işsizlik oranı için ne oranda ücret artışı gerçekleştirilebileceğini göstermektedir

Değiştirilmiş Phillips Eğrisi Sonraları Samuelson, Solow, Lipsey gibi iktisatçılar Phillips’in ücretler ve istihdam arasında kurduğu bu ilişkiyi değiştirerek enflasyon ve istihdam arasında istikrarlı bir ilişkinin varolduğunu öne sürmüşlerdir.

Değiştirilmiş Phillips Eğrisi Çok geçmeden Phillips eğrisinde belirtilen ilişkinin uzun vadeli olmadığı, hedef işsizlik oranını gerçekleştirmek için her geçen yıl daha fazla enflasyon yaratmak gerektiği ortaya çıkmıştı. Phillips eğrisi sağa doğru kaymaktadır. Friedman: Keynezyen politikalar para arzının genişletilmesini gerektirmektedir. Genişleyen para arzı uzun vadede işsizliği azaltmaksızın enflasyon yaratmaktadır.

Beklentilerle Genişletilmiş Phillips Eğrisi Phelps ve Friedman: Uyarlayıcı Beklentiler 1) A noktasında para arzı genişletiliyor. İşveren karı arttığı için üretimi genişletiyor, işsizlik geriliyor. Çalışanlar enflasyon yüzde 3 seviyesinde kalacağı beklentisi ile ücret artışı talep etmiyor→B 2) Üretici kesimin alım gücü düşüyor. İşçiler daha yüksek ücret talep ediyor P1→P2 ve işsizlik eski seviyeye tırmanıyor. →C 3) C noktasında işsizlik başlangıç (A) seviyesinde olmasına rağmen enflasyon artmıştır. Uzun dönem Phillps eğrisi dik: NAIRU (Enflasyonu hızlandırmayan işsizlik oranı)

Beklentilerle Genişletilmiş Phillips Eğrisi Monetaristler→ Uyarlayıcı beklentiler: İşçiler enflasyonu kısa vadede algılayamıyor. Uzun vadede para politikası etkisiz. Yeni Klasikler→ Rasyonel beklentiler: Ancak beklenmedik fiyat artışları kısa vadede istihdamı arttırabilir.

Para ve Enflasyon: Kanıtlar “Enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir olgudur.” (M. Friedman) Keynezyen ve Monetarist iktisatçılar tarafından genel olarak kabul görmüştür. Keynezyenler: AD kayması sadece parasal genişleme ile olmaz ama sürekliliği parasaldır. Kanıt Yüksek ve kalıcı enflasyon yaşayan ülkelerde para arzı artışı çok daha yüksek – yüksek korelasyon. Ters nedensellik → P↑→M↑ olabilir ya da herhangi bir dışsal faktör her ikisini de hızlandırabilir. Bu olasılığı ortadan kaldırmanın tek yolu M ↑ egzojen olduğu örnekler bulmak.

Alman Hiperenflasyonu: 1921-1923 Hiperenflasyon: Aylık %50’nin üzerinde enflasyon. I.Dünya Savaşı sonrası Almanya: Savaş tazminatı ve yeniden inşa harcamaları sonucu bütçe açığı devletin borçlanma kapasitesinin çok üzerindedir. Tek yol para basma. 1923 yılında Fransızların Ruhr bölgesini işgal eden işçilerin ücretlerini karşılamak için para basma yoluna gidiliyor. Aynı yıl enflasyon %1m.’a ulaşıyor. Fiyat artışı Fransızların Ruhr bölgesini işgaline neden olamaz. Ters nedensellik söz konusu değil.

Alman Hiperenflasyonu: 1921–23

Sürekli Genişleyen Ms Monetarist ve Keynesian Görüş 1. Sürekli M , AD’yi sağa kaydırır AD1→AD2 → AD3... 2. Y > Yn, ücretler (W) , AS sola kayar AS1 → AS2 → AS3... 3. P sürekli artar, P1 → P2 → P3, ve enflasyon ortaya çıkar .

Enflasyona İlişkin Görüşler Monetaristler Enflasyon: Sürekli ve hızlı fiyat artışı. AD’nin yer değiştirmesinin ve enflasyonun tek nedeni para arzının genişlemesidir. Keynezyenler Monetaristlerin aksine AD para arzındaki genişleme dışında nedenlerle de yer değiştirir (örneğin G) ama sürekli enflasyonun tek nedeninin parasal genişleme olduğu konusunda hem fikirdirler. Takip eden grafiklerde görüldüğü gibi: 1. Kamu harcamalarının arttırılması bir kerelik fiyat artış yaratabilir ama parasal genişleme ile desteklenmediği takdirde enflasyon yaratmaz 2. Arz şoku da tek başına sürekli enflasyona neden olamaz.

Devlet Harcamalarında Bir Kerelik Artış Enflasyon Yaratır mı? G  1. AD sağa kayar→ AD2 2. Y > Yn, Ücretler ↑ AS azalır →AS2 3. P  →P2, ama artış tek seferliktir ve devam etmez. Sürekli kamu açığı olduğunda para arzı artışı zorunlu olur, bu durumda enflasyon ortaya çıkar→parasal

Arz Şoku Tek Başına Enflasyon Yaratır mı? Negatif Arz Şoku Örn. Petrol Krizi Üretim maliyetleri arttığı için üretim daralır. 1. AS sola → AS2 2. Y < Yn, ücretler , AS tekrar →AS1 3. P sabit. Sonuç: Emeğin üretimde payı azalır, enflasyon yaratmaz.

Enflasyonist Para Politikasının Kökenleri Hükümetler neden enflasyona yola açıyor? Yüksek istihdam hedefleri dolayısıyla uygulanan aktivist politikalar: Maliyet enflasyonu, talep enflasyonu

Maliyet Enflasyonu Hükümet istihdamı Yn’de korumayı hedeflemektedir. 1. Enflasyonist bekleyişlerle işçiler ücretlerinin yükseltilmesini talep ederek (ya da negatif arz şoku) maliyetleri yükseltir,AS1→AS2 2. İstihdam hedeflenen seviyenin altına düştüğü için, Y < Yn, hükümet kamu harcamalarını arttırır AD1 →AD2 3. Artan P karşısında işçiler tekrar ücretlerinin arttırılmasını talep eder ve AS2→AS3, buna karşılık istihdamı korumak isteyen hükümet tekrar kamu harcamalarını arttırır ve denge fiyatlar 2, 3, 4, noktaları üzerinde yukarı kayar. 4. P sürekli  ve  ortaya çıkar. - AD’de sürekli artış ancak parasal genişlemeyle mümkün olabilir.

Talep Enflasyonu Hükümet doğal istihdamın üzerinde yüksek istihdam hedeflemektedir, YT > Yn 1. Y = Yn < YT, hükümet kamu harcamalarını arttırır, AD1→ AD2 2. Y = YT > Yn, Doğal işsizlik oranı aşıldığı için ücretler artar AS1→ AS2 3. Y = Yn < YT için hükümet tekrar kamu harcamalarını arttırır. 2, 3,4 noktalarında P sürekli  ve enflasyon  ortaya çıkar. - Genişlemeci maliye politikalarının sınırları vardır genişlemeci para politikası olmadan AD artışı sürekli olamaz.

Maliyet-Talep Enflasyonu Bu iki tür enflasyonu parasal genişleme oranına bakarak ayırt etmek mümkün değildir.İşsizlik oranına bakılabilir. Talep enflasyonu işsizlik doğal işsizlik seviyesinden düşük olduğu, maliyet enflasyonu ise yüksek olduğunda ortaya çıkar. Bu yaklaşımın sorunları: - Yn tanımı muğlak - Talep enflasyonu enflasyonist beklentiler yoluyla maliyet enflasyonunu tetikleyebilir.

Bütçe Açıkları ve Enflasyon Bütçe açığı borçlanma yerine para basılarak finanse edilirse enflasyona neden olabilir. Tahvil arzı ile çekilen para borç ödemede kullanıldığından parasal taban ve para arzı etkilenmez. Dolayısıyla enflasyon ancak fiyat artışı kalıcı ve tahviller yerine para basılarak finanse edildiği durumda ortaya çıkar. Birçok ülke ABD kadar rahat-fazla tahvil çıkaramaz (FED tahvilleri en çok talep edilen ve en güvenli yatırım aracı). Diğer ülkelerde tahvil arzındaki artış faizleri yükseltir. Faizleri düşürmek için tahvillerin geri alımı para arzını arttırır ve enflasyon artar. Barro: Ricardo denkliğinden yola çıkarak→ Faiz oranlarındaki artışı engellemek için kamunun tahvilleri geri almasına lüzum yok. Toplum artan bütçe açıkları karşısında vergilerin arttırılacağını öngörerek tasarrufu arttıracaktır. Artan tasarruf tahvil talebini artıracak, faiz oranının artmasını engelleyecektir.

Bütçe Açıkları ve Faiz Oranları Barro’nun yaklaşımı grafikte sergilenmektedir. Bütçe açığı artınca tahvil arzı artar faizler yükselir, vergilerin artacağını öngören bireyler tasarruf amacıyla tahvil talebini arttırır ve faizler tekrar gerileyerek i1 seviyesine döner.

Enflasyon ve Parasal Büyüme 1. 1980’e kadar para arzı ve enflasyon arasında sıkı bir ilişki vardır. 1974-75 ve 1979-80 döneminde enflasyonun para arzındaki büyümenin çok üstünde olması petrol fiyatlarındaki sert artıştan kaynaklanmaktadır. 2. 1980’den sonra paranın dolaşım hızındaki sert dalgalanmalar nedeniyle aralarındaki bağlantı azalmıştır.

Kamu Borcu / GSYİH 1. 1960–80 döneminde Kamu Borcu/GSYİH oranı düşmüştür 2. Bütçe açığı para basmanın ve enflasyonun temel nedeni olamaz.

İşsizlik ve Doğal İşsizlik Oranı 1960-80 döneminde istihdam hedefi ve enflasyon 1965-73: U < Un → talep enflasyonu 1974-80: U > Un → maliyet enflasyonu 1980 sonrası: U > Un ve enflasyon gerilemektedir → Volcker’in anti-enflasyonist politikaları sonucu.

Beklentiler ve Aktivist-Aktivist Olmayan Politika Tartışmaları Bir arz şoku ile ekonominin tam istihdam dengesinin altına gerilediği durumda: Yüksek istihdama ulaşmayı amaçlayan uyumcu politikaya dair beklentiler işçilerin ücret taleplerini arttırmaktadır. Hükümetin anti-enflasyonist politika izleyeceği beklentisi oluştuğunda ücretlerde artış talebi oluşmayacak, ücretler düşerek AS eski seviyesine gelecektir.

Aktivist- Aktivist Olmayan Politika Tercihi 1' dengesinden hareket. Monetaristler: Eksik istihdamda ücretler düşerek AS1→AS2,piyasa kendiliğinden doğal istihdama gelir Yn. Keynezyenler: AS yavaş hareket eder. AD daha hızlı (1 yıl kadar sürede etkisi görülür). Monetaristler: Aktivist politika izlendiği takdirde AD↑ daha yavaş AS ↑’dan. Dolayısıyla önce AS1→AS2. Daha sonra AD1→AD2. İstihdam doğal istihdam seviyesinin üzerinde olduğu için P↑. AS2→AS1, 2'→2