Sağlık Bakanlığı için Ölüm Nedeni İstatistiklerinin Önemi Rasim Ceyhan Strateji Geliştirme Başkanlığı İstatistik ve Analiz Daire Başkanlığı Sağlık İstatistikleri Şubesi

Dünyada Ölüm Nedeni İstatistiklerinin Durumu Ölüm istatistikleri 17. yy’da, ölüm nedeni istatistikleri ise 18. yy’da derlenmeye başlamıştır. (Ülkemizde 1931 yılında) Dünya Nüfusunun ¼’ü ölüm istatistiklerini Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’ne rapor etmektedir (115 ülke). WHO tarafından “ideal sivil kayıt (doğum ve ölüm kayıtları) sistemi”nin 115 ülkeden sadece 29’unda işlediği ifade edilmektedir. Bu da dünya nüfusunun %13’ünden azını temsil etmektedir.

Dünyada Ölüm Nedeni İstatistiklerinin Durumu WHO’ya gönderilen ölüm nedeni istatistiklerinden sadece dünya nüfusunun %12’sini temsil eden kısmı “iyi kalitede”, %17’sini temsil eden kısmı “orta kalitede”, %5’ini temsil eden kısmı da “düşük kalitede” olduğu ifade edilmiştir. Dünya nüfusunun %66’sı için veri bulunmamaktadır.

Dünyada Ölüm Nedeni İstatistiklerinin Durumu 1990’lardan sonra Nüfus ve Sağlık Araştırmaları ile birçok ülke “bebek ve çocuk ölümleri”ne ait veriler elde edebilmiştir. Ancak, yetişkin ölümleri konusunda durum biraz daha kötüdür.

2003 yılında Dünyadaki mevcut durum (Kaynak: WHO)

Ölüm Nedeni İstatistikleri niçin önemlidir Düzenli ve güvenilir “ölüm nedeni istatistikleri” sağlık planlaması ve önceliklerin belirlenmesi için hayati bir kaynak teşkil etmektedir. Bir ülkede ölüm nedeni istatistiklerinin bulunmaması her yönetim düzeyinde önemli bir endişe kaynağı oluşturmaktadır.

Ölüm Nedeni İstatistikleri niçin önemlidir Milenyum Kalkınma Hedefleri (Millennium Development Goals)’nin 2’si ölümle (mortality) ilgilidir. İnsani Kalkınma Endeksi (Human Development Index)’nin 3 unsurundan 1’i ölümün ölçümü ile ilgilidir. (HDI 2007 – 2008 sıralamasında ülkemiz 84. olmuştur.) Sağlık programlarının planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi; sağlık problemlerinin boyutu ve doğası ile ilgili ulusal ve uluslararası düzeylerde geçerli, kıyaslanabilir ve tam zamanlı bilgiyi gerekli kılar. Küresel düzeyde sağlığın gelişmesi de geçerli istatistiklerin elde edilebilirliği ile mümkün olacaktır.

Ölüm Nedeni İstatistikleri niçin önemlidir WHO’ya göre ölüm nedeni ve onun halk sağlığı alanındaki rolü için demograflarla hekimlerin işbirliği esastır ve bu işbirliği verimli sonuçlar doğurur. WHO tarafından “ölüm nedenleri sınıflaması”nın gelişmiş ülkelerde zor bir çalışma, gelişmekte olan ülkelerde ise daha zor bir çalışma olduğu ifade edilmektedir.

Ölüm Nedeni İstatistikleri niçin önemlidir Bir ülkede farklı bölgelerde, yaşa, hastalık nedenine ve cinsiyete göre ölüm nedenlerini bilmek; Hastalıklara yönelik halk sağlığı programlarının değerlendirmesini Ayrıca, deprem, salgın, v.b. acil durumlarda hızlı bir durum değerlendirmesi yapmak için esastır.

Kimler ölüm nedeni istatistiklerine ihtiyaç duyar Ulusal (kamu ve özel kuruluşlar ve kişiler) ve uluslararası kuruluşlar (WHO, EU (Eurostat) Yerel halk sağlığı yöneticileri Epidemiyolog ve sağlık hizmetleri araştırıcıları Kurumsal yönetici ve klinik şefleri Hekimler ve adli personel

Amaç Tıbbi sertifikasyonla birlikte ölüm ve ölüm nedeni istatistikleri konusunda doğru ve tam zamanlı veriye sahip olmak. Bu nedenle ölüm nedeni istatistikleri için ülkede tam işleyen bir “idari kayıt” sistemi oluşturmak. Bu kayıt sistemi ile yaş, cinsiyet, ikamet ve nedene ait değişkenleri derlemek. WHO, ülkelerde bu tür bir kayıt sisteminin güçlendirilmesi ve ölüm nedeni istatistiklerinin üretilmesini “acil” bir ihtiyaç olarak belirtmektedir.

Sağlık Bakanlığı’nın Ölüm Nedeni İstatistikleri Çalışmaları UNFPA, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü ve diğer ortaklarla birlikte 5 yılda bir Nüfus ve Sağlık Araştırması 2005 yılında Ulusal Anne Ölümleri Çalışması 2003 Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Çalışması

Sağlık Bakanlığı’nın Ölüm Nedeni İstatistikleri Çalışmaları 1993 yılından beri hastanelerde ölenler düzenli olarak yayımlanmaktadır. 2005 yılı 1 Temmuz’a kadar ICD-8, bu tarihten itibaren ICD-10’a göre derlenmektedir. 2006 yılında hastane ölümleri ICD-10’a göre yayımlanmıştır. Hastane ölümleri WHO, OECD ve Eurostat’a gönderilmektedir.

Mevcut Problemler Hastane ölümleri toplam ölümlerin 1/5’ini teşkil etmektedir. Cinsiyet ve hastalık bazında verilebilmekte, ancak yaş ve ikamet edilen yer (il ve ilçe) bazında verilememektedir. Ölümlerin rapor edilmesi ve ölüm nedenlerinin kodlanması WHO ve Eurostat standartlarına göre yapılmamaktadır.

Mevcut Problemler Uluslararası kıyaslanabilirliği yoktur. Ölümlerin bildirimi ve ICD-10’a göre kodlanması konularında kalite problemi vardır. Bu nedenle, Bakanlığın politika belirleme ve program geliştirmede hastane ölümlerini kullanması sakıncalı görülmektedir.

Yapılması Gerekenler Ölümler hem sayısal olarak, hem de ölüm nedenleri açısından tüm ülkeyi kapsamalıdır. Ölüm nedeni istatistikleri TÜİK tarafından uluslararası standartlarla uyumlu üretilecektir. Bunun için ihtiyaç duyulan veriler Ölüm Formu ile derlenecektir. Ölüm formunun doldurulması ve TÜİK’e gönderilmesi aşamasında Bakanlığımızın rolü çok önemlidir.

Yapılması Gerekenler Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamında veri toplamaya yönelik yapılan altyapı çalışmaları yapılacak çalışmaya önemli katkı sağlayacaktır. Minimum Sağlık Veri Seti, Ulusal Sağlık Veri Sözlüğü ve Sağlık Göstergeleri Sözlüğü v.b. çalışmalar bugüne kadar derlenemeyen değişkenlerin derlenmesine imkan verecektir.

Sonuç Bakanlığımız TÜİK’in AB’ye uyum kapsamında yürüttüğü Türkiye İstatistik Sisteminin Geliştirilmesi Projeleri (USST1 ve USST2) çerçevesinde yürüttüğü tüm çalışmalara katılım sağlamaktadır. Bu konuda TÜİK’in yapacağı tüm çalışmalara gerekli desteği sağlayacaktır.

Hedef Ülkemize ait ölüm nedeni istatistiklerinin hem Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün hem de Avrupa Birliği İstatistik Genel Müdürlüğü (Eurostat)’nün belirlediği standartlarda üretmektir.