BADEM

Tablo 1 : Badem Besin Değerleri Badem ilk olarak İran ,Türkiye ,Suriye ,Filistin’de yetiştirilmiş buralardan Yunanistan, Kuzey Afrika , İtalya, Kuzey Amerika’ya götürülmüş. 1940 yılından sonra Kaliforniya’da badem yetiştiriciliğinde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Dünyada badem üretimi 41,0 bin ton ve ABD %41,3 ile Türkiye ise %2,37 paya sahiptir. Dünyanın ‘iç badem ’ talebinin Uzakdoğu pazarının da devreye girmesi ile her yıl yaklaşık %15 oranında arttığı tahmin edilmektedir.Ülkemizde iç bademlerin kalitesi düşük olduğundan yılda 2000 ton ithalatımız vardır.Yüksek talep nedeni ile kaliteli iç bademlerin satış fiyatı çok yüksektir.Bu yüzden iç ve dış pazarın isteklerine, dünyanın geçerli rekabet koşullarına uygun iç badem üretimi iyi bir yatırım.Türkiye’nin uygun bölgelerinde kurulacak modern bahçeler sayesinde pazar talebi rahatlıkla karşılanabilir. Yenilen 100 gr. Badem Ceviz Antep fıstığı Fındık Sığır eti Protein 19.0 14.8 19.3 12.6 13.6 Yağ 54.0 64.0 53.7 62.4 41.0 Karbonhidrat% 20.0 15.8 16.7 - Ca(mg) 234 99 131.0 209.0 8.0 P 500 380 337 124 Fe % 5 3.1 7.30 3.4 2 K 770 450 972 704 355 Kalori 598 651 594 634 428 Vit. B6 0.92 0.90 140 0,90 3.30 Tablo 1 : Badem Besin Değerleri

Niçin Badem Yetiştirilmeli? Bademin Faydaları Sinirleri güçlendirir Göğüs hastalıklarında yararlı Beden ve zihin yorgunluğuna Kalp krizi riskini %50 azaltır Balgam söktürücü,yumuşatıcı Hazımsızlığa iyi gelir Hamilelerin sütünü artırır ve bebek gelişimine yardımcı olur Böbrek, idrar yolları ve cinsel organlardaki iltihapları iyileştirir. Niçin Badem Yetiştirilmeli? Taşlı ,çakıllı,bitki besin maddesince zayıf topraklarda yetişir. Kireçli topraklarda yetişebilir. Hastalık ve zararlılara dayanıklıdır. Pahalı meyve olması yönüyle çok ekonomik Susuzluğa dayanımının iyi olması Erken meyveye yatar Hububatta süne zararlısına karşı biyolojik mücadele çok önemlidir. Depolanması ve koruması kolaydır. Uzun ömürlü bir bitkidir.50 yıl yaşar ve verim verir.

İyi bir badem çeşidinde bulunması gereken nitelikler. Ülkemizde Karadeniz’in kıyı kesimleri ve Anadolu’nun yüksek kesimleri hariç diğer tüm bölgelerimizde yetiştirilebilir. İlkbahar genç donlarının görüldüğü yerlerde özellikle geç çiçeklenen çeşitlerle modern kapama bahçeler kurulduğunda üretici gelirinde önemli artışlar olur. Ağaçlandırma konularında şerit ağaçlandırılmasında ve erozyonla kontrol amaçlı yapılan çalışmalarda en ideal meyve BADEM. Yapısında reçine olmaması yangına karşı avantajdır İyi bir badem çeşidinde bulunması gereken nitelikler. Ağacın gelişmesi kuvvetli olmalı, Ağaçlar bol miktarda çiçek açmalı, Diğer çeşitlerde döllenebilmeli, Bol ve kararlı ürün vermeli, Çiçeklenme geç olmalıdır, Kolay hasat edilebilmeli, Rüzgarın etkisiyle kolayca dökülmemeli, Yeşil kabuğun kavlaması kolay olmalı, İkiz badem oranı düşük olmalı, İç randımanı ve iç badem kalitesi yüksek olmalı, Çeşitli hastalık ve zararlara dayanımı iyi olmalıdır.

Badem Çeşitleri Teksas Nonparelle Ferragnes Drake Ferraduel Ne plus ultra Picantili TEKSAS : Kaliforniya'da (A.B.D.) yetiştiricilik açısından Nonpareil'dan sonra gelir. Ağacı çok kuvvetli, dış şartlara dayanıklı ve verimliliği yüksektir. Kabuğu yumuşak, iç badem kalitesi ortadır. İç randımanı %45-50, çift badem oranı ise %15-30'dur. 2. NONPARELLE : Kaliforniya'da (ABD) mevcut çeşitlerin en iyisi olarak kabul edilir. Ağacı kuvvetli ve verimlidir. Çabuğu ince, iç badem kalitesi yüksektir. İç randımanı % 60-70, çift badem oranı ise % 5-10'dur. Tozlayıcıları Ne plus Ultra ve Teksas çeşitleridir.

3. FERRAGNES : Fransa orjinli bir çeşittir. Dallanma seyrektir. Çabuk meyveye yatar. Bol ve kararlı ürün verir. Kabuklar serttir. İç randıman %35-40 'dır. Çift badem oranı %2-3' tür. Tozlayıcısı Cristomorto'dur. 4. DRAKE : Orta geççi bir çeşittir. Sert kabukludur. Diğer çeşitlere göre polen miktarı oldukça fazladır. Tozlayıcısı Nonpareil‘ dir. 5. FERRADUEL : Fransız orijinlidir. Bir “Cristomorto X Ai” melezlemesinden elde edilmiştir, Ağacın habitusu çok yayvan gelişmesi orta kuvvettedir. Çok geç çiçeklenen bir çeşittir. Ağaçlar çok erken meyveye yatar. Verimi iyi ve süreklidir. Ferragnes ile aynı zamanda hasat edilir. Tozlayıcısı Ferragnes ve Texas dır. 6. NE PLUS ULTRA : Kabuğu yumuşak ve açık renkli olduğundan kabuklu tüketimde tercih edilen bir çeşittir. İç bademi iri kalitesi orta, iç randımanı % 55–58 çift badem oranı % 15–20 dir. Ağacı orta kuvvette verimliliği orta erken çiçeklenir. Tozlayıcısı Nonpareil ve texas dır. 7. PİCANTİLİ : A.B.D orjinlidir. Diş badem grubunda yer alır. İç randımanı %55'dir. İkiz meyve oranı %30'dur. İri meyve yapar. Geç çiçek açar. İlkbahar geç donlarının etkin olduğu ekolojilerde rahatlıkla yetişebilir. Tozlayıcısı Yaltınski'dir.

BADEM DİKİMİ İÇİN ÖNEMLİ BİLGİLER: İKLİM Meyvelerin olgunlaşabilmesi için yazın oldukça yüksek sıcaklığa gereksinim vardır. Bademin gövde ve dalları oldukça düşük sıcaklık değerlerine dayanabilmektedir. Badem kış dinlenme ihtiyacı az olan bir meyve türüdür. Çeşitlere göre 420-940 saatlik bir sürenin gerekli olduğu yapılan araştırmalarda ortaya çıkmıştır.Bademin sıcaklık yönünden en kritik devresi ağaçların çiçekte bulunduğu veya körpe çağla devresidir.Badem üretimini etkileyen önemli faktör ,o bölgenin ilkbahar donları yönünden durumudur. Kış dinlenme devresinde gövde -28oC ile -30 oC Kapalı çiçek tomurcuğu -18oC Çiçeklenme başında -3 oC ile -4oC Çiçeklenme sonunda -1,5 oC Körpe çağla döneminde -1,0 oC ile – 0,5 oC de zarar görür. Bu yüzden üretici ülkeler geç çiçek açan tiplerin seçimine büyük önem vermektedirler. BADEM DİKİMİ İÇİN ÖNEMLİ BİLGİLER: Badem ağacı özellikle Şubat sonu - Mart ayı içersinde don riski olan bölgelere dikilmemelidir. Rakım önemli değildir deniz seviyesinden 700 metre yükseklikte bölgelere dikilebilir. Toprak analizi yapılmalıdır. Toprak derin işlenmelidir. Sertifikalı adına doğru fidanlar dikilmelidir. Dölleyicileri ile birlikte dikilmelidir. Ör: Texas – Nonpareil. 5 m X 5 m ,6 m X 6 m ve ya 6 m X7 m aralıkla dikilmelidir. Dikim hazırlıkları doğru yapılmalıdır. Ör: dikim çukurlarının açılması , gübre verilmesi. Çıplak köklü dikim yapılacaksa Kasım - Mart aylarında dikilmelidir. Tüplü dikilecekse her mevsim dikilir.

İYİ BİR BADEM NASIL YETİŞTİRİLİR. Dikimi : Badem ağacı özellikle Şubat sonu - Mart ayı içersinde don riski olan bölgelere dikilmemelidir. Rakım önemli değildir deniz seviyesinden 700 metre yükseklikte bölgelere dikilebilir. Toprak analizi yapılmalıdır. Toprak derin işlenmelidir. Sertifikalı adına doğru fidanlar dikilmelidir. Dölleyicileri ile birlikte dikilmelidir. Ör: Texas – Nonpareil. 5 m X 5 m ,6 m X 6 m ve ya 6 m X7 m aralıkla dikilmelidir. Dikim hazırlıkları doğru yapılmalıdır. Ör: dikim çukurlarının açılması , gübre verilmesi. Çıplak köklü dikim yapılacaksa Kasım - Mart aylarında dikilmelidir. Tüplü dikilecekse her mevsim dikilir. Toprak Seçimi : Süzek, hafif, derin alluvial toprağı sever. Kumlu ve kireçli alanlarda yetişir. Kökleri 3 – 3,5 mt. derine iner. Çok su tutan toprak tercih edilmez. Toprak İşleme : Sonbaharda bahçenin derin sürülmesi, ilkbaharda ise yabancı otların tohuma kalkmasından önce sürülmesinde fayda vardır. Kurak bölgelerde sulamanın yapılamadığı badem bahçelerinde mümkün olduğunca yaz sürümlerinden kaçınılmalıdır. Genellikle üreticiler toprak işlemesini, bilhassa yaz sürümlerini, yabancı otlarla mücadele amacıyla yapmaktadır. Badem bahçelerinde, sonbahar ve ilkbahar haricinde, toprak sürümlerinden kaçınılmalıdır. Sürüm sırasında toprak işleme aletlerinin bitkinin kök sistemine zarar vermemesi için azami dikkat gerekmektedir. Kurak bölgelerde toprak işlemeden sonra mutlaka tapan çekilerek buharlaşma ile toprak kaybı minimum düzeye indirilmelidir. Bademliklerde mutlaka aşırı yağış ve sulamalardan sonra oluşacak birikintiyi önlemek için drenaj konusuna dikkat edilmelidir. Gübreleme : Ağaçların gübre ihtiyaçları; bahçe toprağının besin elementleri yönünden durumuna, ağaçların yaşına ve sulanıp sulanmadığına, vb. göre değişir. Badem ağaçlarının azota daha fazla ihtiyacı vardır. Tam verim döneminde yetişkin bir ağaca 700– 900 gr civarında saf azot verilmesi gerekmektedir. Badem için önemli bir diğer makro besin elementi potasyumdur. Yapılacak analizlere göre eksiklik tespit edildiğinde yetişkin bir ağaca 5–12 kg arasında potasyum sülfat verilebilir. Bor noksanlığı, badem için çok önemlidir. Bor’un noksan olması durumunda, yeşil çağla üzerinde yapışkan bir sıvı oluşumu ile iç meyvede de buruşukluk meydana gelir. Söz konusu gübrelerin ağaçlara zamanında ve ihtiyacı karşılayacak oranda verilmesi gerekmektedir. Gübrelemeden önce mutlaka toprak ve yaprak analizlerinin yapılmasına dikkat edilmelidir. Toprak analizleri, bahçeyi temsil edebilecek miktarda ve tekniğine uygun şekilde toprak alınıp yaprak örneği ile beraber tahlile gönderilmelidir. Badem alanlarına organik madde ve besin takviyesi yapılmalı ayrıca, toprak yapısının iyileştirilmesi için de ahır gübresi verilmelidir. 3-4 yılda bir iyi yanmış ahır gübresinin verilmesi büyük yarar sağlayacaktır.

Sulama : Badem, kurağa dayanıklı bir meyve olmasına rağmen, sulama ile verimi artmaktadır. Su ağacın gelişimine, meyvenin iç oluşumuna ve meyve gözünün teşekkülüne olumlu etkide bulunur. Sulama imkânı mevcutsa salma sulama, damlama sulama gibi sulama teknikleri kullanılabilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, salma sulamalardan sonra bahçede oluşacak olan kaymak tabakasının kırılmasıdır. Genç tesislerde sıra üzerlerine yapılan malçlama ile hem yabancı ot kontrolü hem de sulama sayısının azaltılması amaçlanır. Damlama sulama esnasında gübreyi damla su ile vermek mümkün olup böylece su tüketiminden ve işgücünden tasarruf sağlanır. Ayrıca, mini spring ve diğer modern sulama tekniklerini de seçmek mümkündür. Budama : Badem bahçeleri kurulurken ağaçlara verilecek şekillere de dikkat edilmelidir. Badem için en uygun terbiye sistemi. Değiştirilmiş doruk dallı. Sistemdir. İlk 2–3 yıl terbiye sisteminin oluşturulması tamamlanmalıdır. İleriki yıllarda ürün budamasının yapılması büyük önem taşır. Bademde kalın dal kesiminden kaçınmak gerekmektedir ancak, ağaç üzerindeki 0,5-3 cm kalınlığındaki dallardan çıkarma işlemi de yapılmalıdır. Gelişme döneminde bitkiler üzerindeki ince dallardan alınabilir. Bu, kışın bitki üzerinden aşırı dal çıkarmanın önüne geçer. Kalın dal çıkarılması gerekiyorsa, mutlaka aşı macunu ile kesik yüzey kapatılmalıdır. Budama sonucunda oluşan artıkların toplanıp uzaklaştırılması gerekir. Yabancı Ot Kontrolü : Sulama ve gübreleme olanaklarırın artması sonucu meyve bahçelerinde yabancı otlar sorun olmaya başlamıştır. Yabancı otlar, bitkinin su ve besinine ortak olduğu gibi hasatı da güçleştirmektedir. Badem bahçelerinde rastlanılan yabancı otlar sulama, toprak işleme, rüzgâr, hayvan otlatma ve yanmamış ahır gübresi kullanılması gibi yollarla taşınır. Yabancı otlarla mücadelede yapılması gereken kültürel ve kimyasal işlemler şunlardır: Kültürel İşlemler " Çapalama, biçme ve sürme yapılmalıdır. Çok yıllık yabancı otlarda ise toprağın birkaç işlenmesi gerekmektedir. Kimyasal Mücadele " Tek yıllık yabancı otlara karşı ilaçlama çıkış öncesi ve ilkbaharda toprak nemliyken yapılmalıdır. Yabancı otlar çıktıktan sonra ise 4-6 yapraklı dönemde ilaçlama yapılmalıdır. Yeni tesis edilen badem bahçelerinde ilk 2-3 yıl boyunca yabancı ot kontrolü için ilaçlama yapılmalıdır.

İhracat : Badem ihracatının, daha çok Almanya İtalya, Fransa, Hollanda ve Belçika gibi AB ülkeleri ile diğer Avrupa ülkelerine olmuştur. İhracat, önceki yıllarda acı iç badem iken son yıllarda tatlı iç badem şeklinde olmuştur. Yıllar Kabuklu Badem İhcaratı İç Badem İhracatı İhraç Değeri ($) Acı (kg) Tatlı (kg) 1998 250 - 14.408 207.426 481.351 1999 17.500 87.667 197.589 685.460 2000 386 146.353 260.650 837.465 2001 17.000 222.870 453.163 1.304.411 Türkiye önceki yıllarda badem ithalatı yapmazken son yıllarda hızla artan oranlarda badem ithal eden ülke durumuna gelmiştir. ABD,İran ,Yunanistan gibi ülkelerden yapmaktayız.