Doç. Dr. Kasım Karataş (Sosyal Hizmet Uzmanı ve Hukukçu) HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ SOSYAL HİZMET BÖLÜMÜ

Özürlü kimdir? 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Yasasının üçüncü maddesine göre, doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal yaşamın gereklerine uymama durumunda olup; korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan kişiler "özürlü" olarak tanımlanmıştır.

Bakıma muhtaç özürlü kimdir? 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Yasasının üçüncü maddesine göre, resmî sağlık kurulu raporu ile ağır özürlü olduğu belgelendirilenlerden, günlük hayatın alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi nedeniyle hayatını başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede düşkün olan kişiler "bakıma muhtaç özürlüler" olarak tanımlanmıştır.

Engelli sağlık raporları ne işe yarar, nasıl ve nereden alınır? Engelliler verilen haklardan yararlanabilmek için engelli sayılmak, engelli sayılmak için de engelli raporuna sahip olmak gerekir. Sağlık raporu engelli bireyin sakatlığının türünü ve derecesini gösterir. Sağlık Kurulu Raporu almak zorunludur. Bilgi almak için Sağlık Bakanlığına ya da İl Sağlık Müdürlüklerine başvurabilirsiniz.

Özürlülük bilgisinin kişinin nüfus cüzdanında yer alması zorunlu mudur? Hayır zorunlu değildir. Özürlülük bilgilerinin nüfus cüzdanına yazılması özürlünün isteğine bağlıdır.

Özürlülük bilgisinin nüfus cüzdanında yer alması için ne yapılmalıdır? Özürlü bireyler, ikamet ettikleri ilin İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğüne, Sağlık kurulu raporu aslı veya onaylı örneği, Nüfus cüzdanı aslı ve fotokopisi ile müracaat eder. Özürlülük bilgisinin yer aldığı nüfus cüzdanı herhangi bir nüfus müdürlüğünden talep edilebilir.

Özürlülük bilgisinin nüfus cüzdanında yer alması ne işe yarar? Nüfus cüzdanında özürlülüğüne ilişkin bilgi yer alan her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı, ilgili mevzuatta münhasıran özürlülere tanınan hak ve hizmetlerden yararlanır. Nüfus cüzdanlarında özürlülükle ilgili bilgiler yer almayan ve almasını istemeyen özürlüler, ilgili mevzuatla tanınan haklardan “Özürlüler İçin Sağlık Kurulu Raporu”nu ibraz ederek faydalanabilirler.

Temel eğitim engelliler için de zorunlu mu? Anayasamıza göre kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz... İlköğretim kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır (m.42).

Engellilerin eğitimi konusunda devletin sorumluluğu nedir? Özel eğitime ve korunmaya ihtiyaç duyan çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır (Milli Eğitim Temel Kanunu, m.8). Mecburi ilköğrenim çağında bulundukları halde, zihnen, bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan özürlü olan çocukların özel eğitim ve öğretim görmeleri sağlanır (İlköğretim ve Eğitim Kanunu, m.12).

Engelliler de çıraklık eğitiminden yararlanabilirler mi? Milli Eğitim Bakanlığı, özel eğitime muhtaç kişileri iş hayatında geçerliliği olan görevlere hazırlayıcı özel meslek kursları düzenler. Kursların düzenlenmesinde ve uygulanmasında bu kişilerin ilgi, ihtiyaç ve yetenekleri dikkate alınır. Kurslara katılanlar kursa devam ettikleri sürece bu Kanunun çırak ve öğrencilere verdiği haklardan yararlanırlar (Çıraklık Ve Meslek Eğitimi Kanunu, m.39).

Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitsel tanılaması nerede yapılır? Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitsel tanılaması için tüm illerde ve bazı ilçelerde rehberlik ve araştırma merkezleri (RAM) bulunmaktadır. Özürlü çocuğu olan aileler buralara başvurarak çocukları hakkında danışmanlık hizmeti alabilirler.

Özel Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezlerinden Nasıl Yararlanabilirsiniz? Her yaştan Türk vatandaşı olan engelli bireyler Rehberlik araştırma Merkezlerinden (RAM’lardan) alınacak Özel Değerlendirme Kurulu raporuna göre bu merkezlerden yararlanabilirler. Daha fazla bilgi almak için, en yakın RAM’a ya da bir özel eğitim ve rehabilitasyon merkezine başvurabilirsiniz.

Çalışmak ve işsizlikten korunmak engelliler için de bir hak mıdır? Evet, Anayasamıza ve yasalarımıza göre çalışmak ve işsizlikten korunmak engelliler için de bir insan hakkı olarak düzenlenmiştir. Her insanın yapabileceği bir iş vardır ve engelliler de uygun bir eğitim ve rehabilitasyondan geçirildikleri zaman çalışabilirler, üretime katılabilirler.

Yasalarımızda engellileri çalışma yaşamında koruyan düzenlemeler nelerdir? Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Devlet harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malul ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar. Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır (T. C. Anayasası, m. 50, 61).

Engelliler de meslek edinebilirler mi? Evet, engelliler de meslek edinebilirler. Engelli bireylerin meslek edindirici kurslara devam etmesi, diploma veya sertifika alması, durumuna ve yeteneğine uygun bir işe girmesini kolaylaştırır. Ülkemizde Türkiye İş Kurumu, Halk Eğitim Merkezleri, Çıraklık Eğitim Merkezleri, Özel Dershaneler, Belediyeler, özürlülerle ilgili bazı dernekler ve vakıflar tarafından engelliler için meslek edindirme kursları düzenlenmektedir.

Engelliler de devlet memuru olarak çalışabilirler mi? Evet, engelliler de 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununa (m.53) göre devlet memuru olarak çalışabilirler. Bir kamu kuruluşunun çalıştırdığı memurların %3’ü oranında engelli memur çalıştırma zorunluluğu vardır.

Engelliler de işçi olarak çalışabilirler mi? Evet, engelliler de kamu sektöründe veya özel sektörde İş Kanunu çerçevesinde işçi olarak çalışabilirler. 4857 Sayılı İş Kanunun 30.maddesine göre 50 ve 50’nin üzerinde işçi çalıştıran kamu işyerlerinde % 4, özel işyerlerinde %3 oranında sakat işçi çalıştırılması zorunludur.

Çalışan engellilerden daha mı az vergi kesilir? Evet. Bu da onların aynı koşullarda ve konumda çalışan diğer çalışanlardan daha fazla ücret almaları anlamına gelir.

Sosyal güvenlik kuruluşlarına bağlı olmayan engelliler sağlık güvencesi için ne yapabilirler? Hiçbir sosyal güvenlik kurumunun güvencesi altında olmayan ve sağlık giderlerini karşılayacak durumda bulunmayan Türk vatandaşlarının bu giderleri 3816 Sayılı Kanun kapsamında Devlet tarafından karşılanmaktadır. YEŞİL KART, gerekli araştırma ve incelemeler yapıldıktan sonra, il ve ilçe idare kurullarının kararı üzerine valilik ve kaymakamlıkça hak sahiplerine verilir.

Engelliler hangi vergi indirimlerinden yararlanabilirler? Gelir Vergisi Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Motorlu Taşıtlar Vergisi İstisnası Katma Değer Vergisi Gümrük Vergisi Emlak Vergisi

Seçimlerde, halkoylamalarında engelli seçmenler için kolaylaştırıcı düzenlemeler var mı? Seçmen kütüklerinin yazılımı sırasında seçmenlerin oylarını kullanmasını engelleyecek bir özrü bulunuyorsa durum ilgili foruma kaydedilir. Seçmenlerin oylarını rahatlıkla kullanabilmeleri için gerekli tedbir alınır. Gebeler, hastalar ve engelliler oy verme sırasında bekletilmez. Görme engelliler, felçliler veya bu gibi açıkça belli olan bir bedensel engeli bulunan engelliler o seçim çevresi seçmeni bir akrabası, akrabası yoksa diğer herhangi bir seçmen yardımı ile oyunu kullanabilir (298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun, m.36, 74, 90, 93).

Engelliler bazı kamu hizmetlerinden indirimli ya da ücretsiz yararlanabilirler mi? Özürlülerin hangi hak ve indirimlerden faydalanacakları, ilgili kurum, kuruluş veya yerel yönetimler tarafından belirlenir. Bu konuda zorunlu genel bir hak ve indirim söz konusu değildir. Bazı kamu kurumlarının özürlülere sağladığı kolaylıklardan örnekler aşağıda belirtilmiştir: Bu indirimler ve/veya oranları zaman zaman ilgili kurumlar tarafından değiştirilebilir. Belediyeler Devlet Demir Yolları THY Milli Parklar Devlet Tiyatroları müzelerden spor müsabakaları Turkcell ve Vodofone

Sakatlık maaşından kimler, nasıl yararlanabilirler? Herhangi bir sosyal güvencesi ve geliri olmayan engelliler 2022 sayılı kanun çerçevesinde üç aylık dönemler halinde sakatlık derecelerine göre faklı miktarlarda sakatlık maaşı alabilirler. Başvuru formu (Kaymakamlığa bağlı mal müdürlüklerinden alınacak) Malullük ve sakatlık aylığı bağlanacaklar için özürlü raporu vermeye yetkili hastaneden alınacak Sağlık Kurulu Raporu 3 Adet belgelik fotoğraf Müracaatın uygun olarak kabul edilmesinden sonra ödeme 3 aylık dönemler halinde peşin olarak Mahalli Maliye Teşkilatlarından alınır. 2022 sayılı Yasaya göre maaş alanlar devlet hastanelerinden ücretsiz olarak yararlanabilirler.

Vakıflar Genel Müdürlüğünün verdiği muhtaçlık maaşından nasıl yararlanabilirim? Herhangi bir sosyal sigorta kurumuna bağlı olmayan ve 2022 sayılı Yasaya göre sakatlık maaşı almayan engelliler aşağıdaki belgeleri tamamlamak suretiyle Vakıflar Genel Müdürlüğüne başvurarak aylık bağlanmasını sağlayabilirler.

Engelliler İhtiyaç Duydukları Araç-Gereç ve Cihazları Ücretsiz Olarak Temin Edebilirler mi? Sakatlıkları nedeniyle özel araç–gereç ve cihazlara ihtiyacı olan engelliler, bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı iseler ihtiyaç duydukları araç-gereç ve cihazları bağlı bulundukları sosyal güvenlik kuruluşundan ücretsiz olarak sağlayabilirler.

Ağır derecedeki engelliler bakım hizmeti alabilirler mi? Sosyal güvenlik kurumlarına tabi olmayan, bakıma muhtaç engellilerden ailesini kaybetmiş olanlar ile ailesi ekonomik veya sosyal yoksunluk içerisinde bulunanlara bakım hizmeti resmi veya özel bakım kurumlarında ya da ikametlerinde verilmektedir. Bakıma muhtaç özürlülere sunulacak bakım hizmetinin karşılığı olarak her ay için kişi başına belirlenecek tutar, iki aylık net asgari ücretten fazla olamayacak; Kurumca bakılamayanların bakım ücreti, bu amaçla Kurum bütçesine konulacak ödenekten karşılanacaktır

Engelliler kullanmakta oldukları konutlarda proje tadilatı yaptırabilirler mi? Evet Kat Mülkiyeti Yasasında yapılan değişiklikle engellilerin kullanmakta olduğu konutlarda durumlarına uygun proje tadilatı yaptırmaları kolaylaştırılmıştır

Motorlu taşıt sahibi engelliler için park kolaylıkları var mı? Karayolları Trafik Kanununda yapılan değişiklikle engellilere ayrılmış park yerlerine park etme yasağı ile ilgili cezalar iki misline çıkarılmıştır.

Engelliler de spor yapabilirler mi? Engelliler de gerekli eğitimi alarak sporun çeşitli dallarıyla uğraşabilirler. Her engel grubunun başarıyla yaptıkları spor dalları vardır: Örneğin görme engelliler futbol, golbol, yüzme, atletizm, güreş, showdoown, doğa yürüyüşleri, izcilik, binicilik, satranç vb. spor dallarında başarılı olabilmektedirler. Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanununda yapılan değişiklikle spor tesislerinde engellilerin durumuna uygun tadilatın yapılması, eğitim programlarının belirlenmesi sağlanarak engellilerin spor etkinliklerinin önündeki engellerin kaldırılması öngörülmektedir.

Yasalarımızda engelliler ayrımcılığa karşı korunuyor mu? Özürlüler Hakkında Kanunla engellilere yönelik ayrımcılık yasaklanmış ve cezai yaptırıma bağlanmıştır. Türk Ceza Kanununa göre (Ayrımcılık” başlıklı m. 122). “dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve özürlülük vb” nedenlerle ayrımcılık yapılması halinde 6 aydan 1 yıla kadar hapis cezası veya adli para cezası öngörülmektedir. Demek oluyor ki özürlülere herhangi bir alanda ayrımcılık uygulayan kişi ve kuruluşlar (bu kuruluşların yöneticileri) ceza tehdidi altındadırlar.

Korunması, yardım edilmesi, bakılması ve yetiştirilmesi gereken özürlülerin tespiti ve incelenmesini kim yapar? Korunması, yardım edilmesi, bakılması ve yetiştirilmesi gereken özürlülerin tespiti ve incelenmesi il sosyal hizmet müdürlüklerinin sorumluluğundadır. Bu kişilerin bildirilmesinde; mahalli mülki amirler, sağlık kuruluşları, köy muhtarları ile genel kolluk kuvvetleri ve belediye zabıta memurları görevlidirler. Diğer kamu kurum ve kuruluşları, vatandaşlar ile özürlülerin aileleri ve yakınları da bildirime yardımcı olabilirler. Özürlülerin tespiti ve gerekli tedbirlerin alınması amacıyla il müdürlükleri, ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapar, gerektiğinde işbirliği protokolü ile çalışmaları yürütür. Bildirimi yapılan özürlü hakkında sosyal çalışmacı tarafından düzenlenen sosyal inceleme raporu sonucuna göre gerekli işlem yapılır (BRY, m. 5-7).

Merkezlere Kabul Edilecek Özürlülerde Aranacak Özellikler nelerdir? Merkeze kabul edilecek özürlülerde genel olarak aranan özellikler şunlardır: Bulaşıcı bir hastalığı olmamak, ruh sağlığı yerinde olmak (görme, işitme, ortopedik özürlüler için), sürekli tedavi gerektiren ağır bir hastalığı bulunmamak, rehabilitasyon programını engelleyici nitelikte ikinci bir özrü olmamak (bakım merkezleri hariç), uyuşturucu madde veya alkol bağımlısı olmamak. Ayrıca her özür grubu için bakım ve rehabilitasyon merkezlerine kabulde dikkate alınan kim özel ölçütler de bulunmaktadır (BRY, m. 31).

TEŞEKKÜRLER