BİLİMSEL SÖYLEM VE ÖZELLİKLERİ 1. ULUSAL  SOSYAL BİLİMLERDE SÜRELİ YAYINCILIK KURULTAYI 02-03 Kasım 2006 (Doç. Dr. Leylâ Subaşı Uzun) Ankara Üniversitesi DTCF Dilbilim Bölümü Öğretim Üyesi

METİN/ SÖYLEM/ SÖYLEM TOPLULUĞU ÜÇLEMESİ Her metin, belirli bir söylemin temsilcisidir. Söylem, metinlerin “iletişimsel işlevlerini tanımlayan” ve metnin bu işlevlere uygun biçimde “yapılandırılmasını güdüleyen” bir toplumsal işlemcidir. Söylemleri oluşturan “itici güç” söylem topluluklarıdır. Söylem topluluklarının metinlerin iletişimsel işlevlerine yönelik beklentileri, metin yapısına, söylem türünü belirginleştiren “özel amaçlı düzenlemeler” biçiminde yansır.

BU NEDENLE, İyi düzenlenmiş bir metin, hem metin merkezli yapılandırma (tutarlı ve bağdaşık olma) hem de kullanıcı merkezli (kabuledilir, amaçlı, durumsal, bilgisel ve metinlerarası olma) yapılandırma sergiler.

YİNE AYNI NEDENLE, Bir söylem topluluğunun üyesi olan ya da üyesi olma çabasını gösteren her araştırmacı için, metinleştirme sürecinde söylem türünü belirginleştiren “özel amaçlı düzenlemeler yapma edimi bir “özdenetim” gerektirir. Söylem topluluklarının saygınlığı, devamlılığı ve kurumlaşması kaynağını bu özdenetimden almaktadır.

“BİLİMSEL SÖYLEM TOPLULUĞU”NUN ÜYESİ OLAN HER BİREY, Bilim düzleminde ortak bir ikincil kültüre sahiptir. Bu durum, bilimsel araştırma sürecini, birincil kültür dizgesinden bağımsız “özerk” bir dizgeye dönüştürür. Bu nedenle, araştırma sürecinin normları ortaktır. Ve yine bu nedenle, bilimsel söylem iletişimin “evrensel” düzlemidir.

“BİLİMSEL SÖYLEM TOPLULUĞU”NUN ÜYESİ OLAN HER BİREY, Bilişsel öğrenme sürecini içselleştirmiştir. Çünkü, araştırma sürecinde bilimsel yöntemi kullanma yetkinliği bu içselleştirme ile doğrudan bir etkileşim içindedir. Çünkü, bilimsel yöntem, bilişsel öğrenmede işleyen benzerlik ya da farklılıkların farkına varma, durumu kavrama, anlatılanları kavrama, içgörü kazanma vb. süreçleri içerir.

“BİLİMSEL SÖYLEM TOPLULUĞU”NUN BİLİMSEL METİNLERE YÖNELİK “BEKLENTİLERİ” NELERDİR? Metnin düzanlamlı ve tek anlamlı olması, başka bir deyişle çoğul okumaya, çokanlamlılığa ve bulanıklığa yol açmaması

Özelleşmiş alt beklentilere örnekler: Metnin konusunun, sorusunun, amacının ve kuramsal çerçevesinin yüzey yapıda açık seçik dile getirilmesi Metindeki düşünsel düzenlemeye yön veren kavramların açık sözel düzenlemelerle tanımlanması Metnin gerekçelendirme yapısına yönelik düzenlemelerin ve önermeler arasındaki mantıksal bağların sözel öğelerle, örneğin bağlaçların kullanılması yoluyla eklemlenmesi

Metnin geçerli ve güvenilir olması (I) Özelleşmiş alt beklentilere örnekler: Bilgiyi “nesnel” olarak sunma stratejilerinin yetkin biçimde kullanılması Metnin açık ve ulaşılabilir bir gerekçelendirme düzenlemesi içermesi Gerekçelendirme stratejilerinin kullanılması Nedenleme sözbilimsel yapısının kurulması İknâ edimsözünün mantıksal yapılanışının metinde yansıtılması Önermelerin bilgisellik değerlerini (genel geçer bilgi, iddia, bulgu, vargı) ve bilgi kaynaklarını ( birinci el, ikinci el, üçüncü el vb.)

Metnin geçerli ve güvenilir olması (II) Metinlerarası ilişkileri kurma (kaynaklardan elde edilen bilgiyi işlevsel amaçlara yönelik olarak kullanma) Artalan bilgisi oluşturmak ve yapılan çalışmaya alanda yer açmak üzere Çalışmanın kuramsal çerçevesini belirginleştirmek üzere Çalışmanın savunusunu belirginleştirmek üzere Çalışmaların bulgu ve vargılarının geçerlilik alanı genişletmek üzere

Metnin çizgisel olarak izlenebilir olması Özelleşmiş alt beklentilere örnekler: Metin bölümlerinin “işlevleri” açısından belirginleştirilmesi Örneklerin, tanımların, bulguların ve vargıların sunuluşunda sözbilimsel içerikli hiyerarşik aşamalandırma yapma Örnek sunuşundaki aşamalar (Örneğin veriliş nedenini belirtme-Örneği verme-örneği değerlendirme) Tanım sunuşundaki aşamalar (Tanımı verme-Tanım hakkında bilgi verme) Bulgu sunuşundaki aşamalar (Bulguya götüren çözümlemeyi verme-bulguyu verme-bulgu hakkında bilgi verme) Vargı sunuşundaki aşamalar (Vargıyı gerekçelendirecek bulguyu hatırlatma-bu bulguyu vargının gerekçelendirmesinde kullanma-vargıyı verme) Metnin işlevsel bölümlerini ve anlamsal parçalarını, yüzey yapıda eklemleme ve bu eklemlemeyi etiketleme

BİLİMSEL METNE YÖNELİK BEKLENTİLERİN ÜSTMETİNSEL DÜZENLEMELERE YANSIYIŞI

Metne yönelik boyut Bilimsel metnin “alıcısının” metni işlemlerken kullandığı “işlevsel bir anahtar” rolü yüklenir. İknâ edimsözünün mantıksal yapısının metinde yansıtılmasında araç durumundadır.

TEMEL ÖĞELERİ: Mantıksal bağlayıcılar (fakat/ den dolayı...) Çerçeve belirleyiciler (sonuç olarak/ yinelersek...) Metiniçi belirleyiciler (2. Tablo’da/ aşağıda...) Tanıtlayıcılar (X’e göre/ Y (1990)...) Açımlayıcılar (yani/ bir başka deyişle...)

Kişilerarası etkileşime yönelik boyut Yazar-okur ilişkisinin oluşturulmasına yardımcı olur ve okuma sırasında ortaya çıkabilecek reddedişlere karşı metinsel bir önlem oluşturur.

TEMEL ÖĞELERİ: Kaçınma (belki de/ olabilir/ olası görünmekte...) Vurgulayıcılar (...dığı açıktır/ açıkça ortaya koymaktadır...) Tutum belirleyiciler (önemlidir/ gereklidir/ Bu çalışmada, .... iddia edilmektedir...) İlişki belirleyiciler (görülebilir/ bkz....) Kişi belirleyiciler (ben/biz/ benim/ bizim)

BİLİMSEL SÖYLEM VE ÖZELLİKLERİ 1. ULUSAL  SOSYAL BİLİMLERDE SÜRELİ YAYINCILIK KURULTAYI 02-03 Kasım 2006 (Doç. Dr. Leylâ Subaşı Uzun) Ankara Üniversitesi DTCF Dilbilim Bölümü Öğretim Üyesi