ÜNİTE 1: TARİH BİLİMİNE GİRİŞ VE GENEL KAVRAMLAR G.Hüseyin GÜLEN 02.04.2017 ÜNİTE 1: TARİH BİLİMİNE GİRİŞ VE GENEL KAVRAMLAR Tarih’in Tanımı Ve Konusu Tarihi Olayların Özellikleri Geçmişte yaşamış insan topluluklarının tüm faaliyetlerini (siyasi, dini, kültürel, ekonomik vb.) yer ve zaman göstererek neden-sonuç ilişkisi içerisinde belgelere dayalı olarak araştıran sosyal bilimdir. Tarihin Konusu; İnsan topluluklarının tüm faaliyetleri ve ilişkileri (sosyal, siyasal dini, kültürel, ekonomik vb.) doğrultusun da gerçekleşen olay ve olgulardır. Tarihi olaylar tekrarlanamaz. Tarihi olaylar belli bir yer ve zamanda gerçekleşmiştir. Tarih, kesintisiz bir süreçtir. Bu nedenle tarihi olaylar arasında neden-sonuç ilşkisi vardır. Deney ve gözlem metodu kullanılamaz. Tarihi olaylar açıklanmasında kurallar, kesinlik ifade eden metotlar kullanılamaz. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com Olay Ve Olgu Kavramı Tarih Biliminin Yöntemi: Olay: İnsanı ilgilendiren sosyal, siyasal dini, kültürel, ekonomik vb. alanda ortaya çıkan kısa süre içinde olup biten gelişmelerdir. Örnek: Savaşlar (İstanbul’un Fethi, Malazgirt Savaşı vb.)Göçler (Kavimler Göçü vs.) Olgu: Olayların birleşmesiyle, uzun süre içinde gerçekleşen, benzer özellikler gösteren herkes tarafından kabul gören tarihi olayların bir bütünüdür. Örnek: İstanbul’un Türkleşmesi, Anadolu’nun Türkleşmesi, Türklerin İslamiyet'i kabulü vb. Tarih araştırmaları, ilgili kaynak ve belgelere başvurularak yapılır. Kaynak Arama (Belge Bulma) Kaynakların Sınıflandırılması (Tasnif) Kaynakları çözümleme, analiz etme (Tahlil) Kaynakları eleştirme (Tenkit) Bilgileri birleştirip değerlendirme yapma (Terkip-Sentez) http://www.ghgulen.com

Tarih Biliminin Kaynakları: Tarihin Sınıflandırılması: Kaynak; tarih hakkında bilgi veren, tarihi aydınlatan, tarihe tanıklık eden her türlü malzemeye kaynak (belge – vesika) adı verilir. Yazılı Kaynaklar: Ferman, berat, antlaşma, mektup, mühür, para, gazete, seyahatname vs. Yazısız Kaynak: Heykel, Abide, lahit, mezar taşları (Balbal gibi), madalya, arma, ev eşyası, giysiler, takılar. Sözlü Kaynak: Şiirler, hikâyeler, destanlar, atasözleri vs. Çizili Kaynak: Plan, harita vs. Sesli Kaynak: Ses kasetleri, plaklar vs. Görüntülü Kaynak: Fotoğraf, resim, tablo, film, video vs. Tarih araştırmalarının ve öğreniminin kolaylaştırılması için, tarih; zamana, mekâna ve konuya göre sınıflandırılmıştır. Zamana Göre: Tarihin yıl, asır, çağ ve dönem gibi zaman birimlerine göre sınıflandırılmasıdır. Örnek: İlkçağ Tarihi, XII. Yüzyıl Türk Tarihi, Sokullu Mehmet Dönemi vb. Mekâna Göre: Tarihi olayların gerçekleştiği coğrafi bölgelere göre sınıflandırılmasıdır. Örnek: Orta Asya Türk Tarihi, Türkiye Tarihi, Mezopotamya Tarihi vb. Konuya Göre: İnsanların faaliyet alanlarına göre sınıflandırmadır. Örnek: Din Tarihi, Hukuk Tarihi, Tıp Tarihi, Siyasi Tarih, Sosyal Tarih vb. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com

Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com Tarih Çeşitleri: Yazılış Şekillerine Göre Tarih Çeşitleri: Hikâyeci (Rivayetçi) Tarih: Olaylar hakkındaki bütün bilgiler kronolojik olarak anlatılır. Efsane türünden bilgiler verilir. İlk temsilcisi Heredot’tur. Öğretici (Pragmatik) Tarih: Olayları ve kahramanları ön plana çıkararak bunların ders alınabilecek yönlerini gösterir. Bununla ulusal birliği ve toplum ahlakını geliştirmek amaçlanmıştır. İlk temsilcisi Antik yunan tarihçisi Tukidides’tir. Kronik Tarih: Olaylar kronolojik sıraya göre, neden-sonuç ilişkisine önem verilmeden yazılır. Hititlerdeki Anallar (yıllıklar) gibi. Bilimsel (Araştırmacı/Neden-Nasılcı) Tarih: Olayların sebep ve sonuçlarını neden ve nasıl sorularını sorarak inceler. Tarihi araştırma ve geliştirme yöntemlerinden yararlanır. Sorgulayıcı yapısıyla günümüz modern tarihçiliğidir. Kapsamına Göre Tarih Çeşitleri: Genel Tarih: Bütün insan topluluklarını ve milletlerinin tarihini genel olarak inceler. Örnek: Dünya Tarihi vb. Özel Tarih: Sadece bir milletin veya devletin tarihini inceler. Örnek: Türk Tarihi, Osmanlı Tarihi vb. Konusuna Göre Tarih Çeşitleri: Siyasi Tarih: Milletler arası ve devletler arası ilişkilerin siyasi neden ve sonuçlarını inceler. Örnek: II. Dünya Savaşı, Lozan Antlaşması Kültür ve Uygarlık Tarihi: İnsanların kültür ve uygarlık alanındaki gelişmelerini, birbirlerine etkilerini ve bıraktıkları eserleri inceler. Örnek: Türk Kültür tarihi, Mısır Uygarlığı vb. Bilim Tarihi: Bilimlerin ortaya çıkışından günümüze kadar olan gelişimini inceler. Örnek: Tıp Tarihi, Felsefe Tarihi vb. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com

Tarihe Yardımcı Bilimler: Nümizmatik: Eski paraları inceler. Böylece araştırma konusu olan uygarlık hakkında bazı önemli bilgilere ulaşılır. Etnografya: Bir milletin kültürünü, örf ve adetlerini inceler. İki ya da daha fazla kültür arasında karşılaştırmalar yapmak ise Etnoloji’nin alanıdır. Antropoloji: Geçmişte yaşamış insanların kafatası ve kemiklerini inceleyerek insan ırklarını sınıflandırır. Sigilografi: Mühürleri inceler. Onomatoloji: Yer Adlarını inceler. Antroponomi: Şahıs adları bilimi Geneonoloji: (Şecere/Soy Kütüğü): İnsanların soylarını inceler. İktisat: Tarihi olaylardaki ekonomik nedenleri, araştırılan dönemin ekonomik yapısını inceler. Psikoloji: Tarihi olayların kahramanlarının ruhi durumunu inceler. Sosyoloji: Toplumsal yapıyı, toplumların bütün faaliyetlerini inceler. Kronoloji: Zaman bilimidir. Olayların gerçekleştiği zamanı belirler, tarihi olayların oluş sırasına göre incelenmesini sağlar. Neden- Sonuç ilişkisi kurulmasına sağlar. Coğrafya: Medeniyetlerin geliştiği ve tarihi olayların gerçekleştiği yerler hakkında bilgi verir. Arkeoloji: Toprak ya da su altında kalmış olan eserlerin gün yüzüne çıkarılması ve incelenmesini sağlar. Paleografya: Eski uygarlıkların kullanmış oldukları yazıları, alfabeleri inceler. Epigrafya: Kitabeler, Anıtlar ve mezarlar üzerindeki yazıtları inceler. Filoloji: Dil bilimidir. Toplumların kullandığı dilleri ve aralarındaki ilişkileri inceler. Diplomatik: Devletlerarası yazışmaları, antlaşmaları inceler. Arkeometri: Tarih öncesi dönemlere ait bulguların dönemlerini saptar. Bunu yaparken kimyanın karbon 14 metodundan yararlanır. Heraldik: Tarihte kullanılmış olan armaları inceler. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com

Türklerin Kullandığı Takvimler: Takvim Bilgisi: Türklerin Kullandığı Takvimler: Takvim; zamanı günlere, haftalara, aylara ve yıllara bölerek ölçmeye yarar. Takvimler ay ve güneşin hareketlerine göre iki şekilde düzenlenmiştir. Ay Yılı: Ay’ın dünya etrafında 12 defa dönme süresi esas alınmıştır. Bir yıl 354 gündür. Güneş Yılı: Dünyanın güneş etrafındaki bir defalık dönme süresi esas alınmıştır. Bir yıl 365 gün 6 saattir. Tarihte takvimi ilk kez Sümerler kullanmıştır. Tarihte Ay yılı esaslı ilk takvimi Sümerler, Güneş yılı esaslı ilk takvimi Mısırlılar kullanmıştır. Toplumlar takvimlere başlangıç olarak kendilerini derinden etkileyen olayları seçmişlerdir. Örnek: Müslümanlar Hicri Takvimin başlangıcını Hz. Muhammet’in Hicreti’ni, Hrısitiyanlar, Miladi Takvim için Hz. İsa’nın doğumunu başlangıç almıştır. 12 Hayvanlı Türk Takvimi (Güneş Yılı): Türkler İslamiyet'ten önce kullanmışlardır. 12 Yıllık daimi bir devirden meydana gelmektedir Yıllar hayvan adları ile anılmıştır. 1. yıl: Sıçkan (fare), 2. yıl: Ud (sığır-öküz), 3. yıl: Bars (pars), 4. yıl: Dabışkan (tavşan), 5. yıl: Nuh (Lu)( ejderha)(timsah), 6. yıl: İlan (yılan), 7. yıl: Yunt (at), 8. yıl: Koy (koyun), 9. yıl: Biçit (maymun), 10.yıl: Tabuk (tavuk), 11.yıl: İt (köpek), 12.yıl: Tonbuz (domuz) Hicri Takvim (Ay Yılı): Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göçünü başlangıç alır (622). Hz. Ömer döneminde meydana getirilmiştir. Türkler İslamiyeti kabul etmeleriyle birlikte bu takvimi kullanmaya başlamıştır. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com

Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com Celali Takvimi (Güneş Yılı): Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah tarafından Ömer Hayyam’a hazırlatılmıştır. Başlangıcı 1079 yılıdır. Rumi Takvim (Güneş Yılı): Osmanlı Devleti’nin batı ile ilişkilerini kolaylaştırmak mali işleri düzene koyak amacı ile oluşturulmuştur (1790). Miladi Takvim (Güneş Yılı): Türkiye Cumhuriyeti’nin 26 Aralık 1925’te çıkarılan yasayla 1 Ocak 1926’dan itibaren kullandığı takvimdir. Başlangıcı Hz. İsa’nın doğumu olarak kabul edilir. Papa XIII. Gregorius tarafından geliştirildiği için Gregoryen Takvimi de denilmektedir. Bu takvimin temelini Mısırlılar atmış daha sonra Yunanlılar, İyonyalılar ve Romalılar tarafından geliştirilmiştir. 079 1 + 1. Yüzyıl 1453 1 + 15. Yüzyıl M.Ö 3250 1 + M.Ö 33.YY MİLATTAN SONRA 25 50 75 99 1. Çeyrek 2. Çeyrek 3. Çeyrek 4. Çeyrek Yarı 2. Yarı M.S 1. Yüzyıl Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com MİLATTAN ÖNCE 99 75 50 25 1. Çeyrek 2. Çeyrek 3. Çeyrek 4. Çeyrek Yarı 2. Yarı M.Ö 1. Yüzyıl Yüzyıl Kavramı: Bir tarihin hangi yüzyılda olduğunu bulmak için o tarihin yüzler basamağına 1 eklenir ve yüzyılı bulunmuş olur.

Tarihin Devirlere Ayrılması: Taş-Bakır (Kalkolitik) Dönem Tarih araştırmalarını ve öğrenimini kolaylaştırmak için tarih devirlere bölünmüştür. Tarih Yazının icadı ile başlar. Yazının bulunmasından önceki dönemlere tarih öncesi devirler, kullanılmaya başlamasından sonraki dönemlere ise tarihi devirler denir. Bu ayrım yapılırken tarihi devirlerde; toplumları derinden etkileyen olaylar esas alınmıştır. Tarih öncesi dönemlerde ise; insanların kullandıkları araç ve gereçlerin özellikleri esas alınmıştır. I: Tarih Öncesi Devirler M.Ö. 3500’ler Yazının İcadı Tarih Öncesi Devirler Taş Devri Maden Devri Geçiş Devri Taş-Bakır (Kalkolitik) Dönem Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com Tarihi devirlere geçmek yazının kullanılmasına bağlı olduğu için her toplumun tarihi devirlere geçmesi aynı zamanda değildir. Eski Taş Devri(Paleolitik) Orta Taş Devri (Mezolitik) Yeni Taş Devri (Neolitik) Bakır Devri Tunç Devri Demir Devri M.Ö. 3500’ler I II Yazının İcadı Tarih Öncesi Devirler Tarihi Devirler

Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com Genel Özellikleri: Tüketici insan yapısı mevcuttur. Avladıkları hayvanların resimlerini duvarlara çizerek ilk sanat eserlerini vermişlerdir. Taştan, ağaçtan, hayvan kemiklerinden çeşitli silahlar yapmışlardır. Dönemin sonlarına doğru ateş bulunmuştur. (doğaya egemen olunmaya başlanılmıştır.) Orta Taş Devri (Mezolitik): Buzulların erimeye başlamasıyla iklim şartları yaşamaya elverişli hale gelmeye başlamıştır. Avcılık ve toplayıcılık yaşam tarzı sürdürülmüştür. Yeni Taş Devri (Neolitik): Cilalıtaş devri olarakta adlandırılır. Havaların ısınmasıyla insanlar akarsu ve göl kenarlarına evler yapmaya başlamış ilk köy yaşantısına geçilmiş. Tarımsal üretim başlamıştır. Üretici insan yapısı ortaya çıkmıştır. Orak, Saban, el değirmenleri gibi aletler yapılmıştır. Kullanılan araç-gereçler geliştirilmiştir. Hayvanlar evcilleştirilmiştir. Yazının kullanılmadığı dönemdir. Bu dönemlere ait bilgilerimiz arkeolojik kanıtlara dayanmaktadır. Tarih öncesi dönemin süresi hakkında kesin bir kanıt yoktur. İnsan toplulukları arasındaki etkileşim zayıftır. Bütün toplumlar tarih öncesi dönemi aynı sırayla takip etmemişlerdir. Tarihsel sırayı yaşayan tek toplum Mısırlılardır. (Coğrafi etki) Bu devirlere, insanların kullandıkları araç-gereçleri yoğun olarak yaptıkları malzemenin adları verilmiştir. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com Taş Devri Eski Taş Devri (Paleolitik): Yontmataş devri olarakta adlandırılır. İnsanlar küçük gruplar olarak mağaralarda göçebe yaşamışlardır. Avcılık ve toplayıcılıkla geçinmişlerdir. Avcılıkla erkeler toplayıcılıkla kadınlar uğraşmışlar bu cinsiyete göre iş bölümünü ortaya çıkarmıştır.

Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com Ateşin kullanılması ile beraber toprak kaplar yapılmıştır. Bitki lifleri dokunarak elbiseler yapılmıştır. Demir Devri: Demirin kullanılmasıyla daha dayanıklı aletler yapılmaya başlanmıştır. Demir kullanımı medeniyetin gelişimini hızlandırmış, toplumlar arası etkileşim artmıştır. İmparatorluklar bu dönemde ortaya çıkmıştır. Yazının kullanılmasıyla dönem sona ermiştir Maden Devri Bakır Devri: Maden çağının ilk aşamasıdır. Ateşin kullanılması ile insanlar doğada yoğun olarak bulunan ve işlemesi kolay olan bakır madeninin işlemişlerdir. Tunç Devri: Bakır ile kalay karıştırılarak tunç madeni elde edilmiştir. Bakıra oranla daha sert olan bu maden tarım ve savaş alanında gelişmeleri hızlandırmıştır. İlk şehir devletleri bu dönemde ortaya çıkmıştır. II: Tarihi Devirler İlkçağ Ortaçağ Yeniçağ Yakınçağ Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com M.Ö 3500 375 1453 1789 Milat Fransız İhtilali Kavimler Göçü İstanbul’un Fethi Yazının İcadı Tarihi dönemlerinin devirlere ayrılmasında, toplumları evrensel olarak etkileyen, önemli siyasi ve ya sosyal olaylar belirleyici olmuştur.

Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com İlkçağ (M.Ö 3500 – 375): Yazının bulunması ile başlar. Kavimler Göçüne kadar sürer. Toplumsal sınıf farklılıkları vardır. Site, Polis, Nom gibi adlar verilen şehir devletleri yaygındır. İlk imparatorluklar bu dönemde kurulmuştur. Kolonicilik bu dönemde ortaya çıkmıştır. Çok tanrılı inançlar yaygındır. Musevilik ve Hristiyanlık dinleri bu dönemde ortaya çıkmıştır. Yazı ve kâğıdın kullanılması kültür alış verişini hızlandırmıştır. Ortaçağ (476 – 1453): Kavimler Göçünden İstanbul’un Fethine kadar geçen dönemdir. Avrupa’da feodalite rejimi hâkim olmuştur. Avrupaya skolastik felsefe egemen olmuştur Doğu’da güçlü imparatorluklar kurulmuştur. İslamiyet ortaya çıkmıştır. Avrupa da sosyal sınıf farklıları belirgindir. Haçlı seferleri bu dönemde gerçekleşmiştir. Batı dünyası geri kalmış, doğu dünyası refah içindedir. Yeniçağ (1453- 1789): İstanbul’un Fethinden Fransız İhtilaline kadar geçen dönemdir. Avrupa’da feodalite güç kaybetti, merkezi krallıklar güçlendi. Coğrafi keşifler ile Avrupa zenginleşti. Sömürgecilik anlayışı yayıldı. Rönesans ve Reform hareketleri ile Avrupa’daki kilisenin gücü azaldı. Yakınçağ (1789 – Günümüz): Fransız İhtilalinden günümüze kadar geçen dönemdir. Eşitlik ve insan hakları düşüncesi yaygınlaştı. İmparatorluklar parçalandı. Ulusal devletler kuruldu. Demokrasi fikri gelişti. Sanayi İnkılâbı ile sömürgecilik yaygınlaştı. Batı kültürü üstün duruma geldi Kapitalizm, Sosyalizm ve liberalizm gibi sosyal-ekonomik sistemler doğdu. I. ve II. Dünya Savaşları gerçekleşti. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com

Ünite Bitti. Soru Bankasındaki ünite sorularını çözelim!

1996-ÖSS Tanım: Tarih, insan topluluklarının yaşayışlarını, uğraşlarını, birbirleriyle olan ilişkilerini, yer ve zaman göstererek neden - sonuç ilişkileri içerisinde inceleyen bir bilimdir. Durum: İslamiyet’in hızlı yayılmasında diğerdin ve inançlara karşı gösterilen hoşgörünün payı büyüktür. Avrupa'da ve Asya'da ezilmiş ve horlanmış insanlar Müslümanları kurtarıcı olarak karşıladılar. Yukarıda verilen durumda tarihin tanımında yer alan öğelerden hangisine değinilmemiştir?   A) İnsan ilişkileri B) Neden – sonuç ilişkileri C) Yer D) İnsan topluluklarının yaşayışları E) Zaman

1990-ÖSS Aşağıdakilerden hangisinin oluş zamanı diğerlerine göre daha belirgindir?   A) Türkiye Şubat ayının 28'inde NATO'ya girmiştir. B) Atatürk, XIX. ve XX. yüzyıllarda yaşamıştır. C) Kars Antlaşması Ekim ayının birinci yarısında imzalanmıştır. D) Yazı, günümüzden yaklaşık beşbin yıl önce bulunmuştur. E) Türkiye 1932 yılında Milletler Cemiyeti'ne üye olmuştur.

1998-ÖSS   Aşağıdakilerden hangisi tarihi olayların araştırılmasında başvurulan yollardan biri olamaz? A) Kronoloji ve coğrafyadan yararlanma B) Kaynak taraması yapma C) Buluntuları inceleme D) Deney yapma E) Olaylar arasında ilişki kurma

1982-ÖSS   Birbirini izleyen iki tarihsel olaydan birinin, ötekinin nedeni sayılıp sayılmayacağını ortaya çıkarmak için neye bakılmalıdır? Sonrakinin nedenlerinin öncekinin sonuçları arasında olup olmadığına İki olayda da aynı kişilerin etkin olup olmadığına İki olayın da aynı yerde geçip geçmediğine İki olayın konuları arasında bir benzerlik olup olmadığına Olayların sonuçları arasındaki benzerliğe

1997-ÖSS M.Ö tarihleri Milat Takviminin başlangıcından geriye doğru gittikçe, M.S tarihleri ise Milat Takviminin başlangıcından günümüze doğru geldikçe sayısal değer olarak artar.   Bu bilgiye dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine varılabilir? M.Ö iki tarihten sayısal değeri büyük olan küçük olandan daha eski bir tarihi gösterir. M.Ö iki tarihin arasındaki süreyi bulmak için bu iki tarihi toplamak gerekir M.Ö bir tarih ile M S bir tarih arasındaki süre, bunlardan sayısal değeri küçük olanın sayısal değeri büyük olandan çıkarılmasıyla bulunur. M.S iki tarihin arasındaki süreyi bulmak için bu iki tarihi toplamak gerekir M.S iki| tarihten sayısal değeri küçük olan büyük olandan daha yakın bir tarihi gösterir.

2013 - LYS İnsanların, toprağı işleyerek tarımsal üretime geçtikleri, ilk yerleşim yerlerini kurdukları, yiyecek ve içecekleri korumak için kilden çanak çömlek yaptıkları çağ, aşağıdakilerden hangisidir? Orta Taş (Mezolotik) Çağı Eski Taş (Paleolitik) Çağı Yeni Taş (Neolitik) Çağı Bakır Çağı Demir Çağı