Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’ne Sahadan Bir Bakış

Fonksiyon kaybından, kimliğe, sakatlıktan, engelliliğe!

TÜRKİYE’DE ENGELLİLERİ YÖNELİK MEVZUAT T.C. Anayasası 572 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Hükmünde Kararname (1997) 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (1997) 5378 sayılı Özürlüler bazı Kanunlarda ve kanun Hükmünde Kararnamelerde değişiklik Yapılması hakkında Kanun (2005)

  KANUNLARIN ÖZÜRLÜLERLE İLGİLİ HÜKÜMLERİ Eşitliği sağlamak amacıyla (Pozitif ayrımcılık ilkesi) getirilen MUAFİYETLER-TEDBİRLER EŞİTLİK İLKESİNDEN HAREKETLE GETİRİLEN DÜZENLEMELER

YASALAR UYGULAMAYA GEÇMEDİĞİNDE…

Engelli denildiği zaman ilk aklınıza gelen duyguyu söyleyebilir misiniz? Engeli olmayanlar engellileri çoğunlukla yardıma muhtaç insan olarak değerlendirmektedir. n: 167 (%)

T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı’nın (ÖZİDA) 3 kasım 2010’da açıkladığı Özürlülüğe Dayalı Ayrımcılığın Ölçülmesi Araştırması Özürlülerin yüzde 71,3'ü özürlülüğe dayalı ayrımcılıkla ilgili mevzuattan haberleri olmadığını dile getirilmektedir. %65’i tanımadıkları insanların alayına maruz kaldıklarını, %42.7’si kamu görevlilerinin kötü muamelesine maruz kaldıklarını engelliler in %46’sı, istihdam alanında %51’i, eğitim alanında %39’u, sağlık alanında %40 adalete erişimde engellilerin %51.3 toplumsal yaşama katılım alanında da ayrımcılık içeren uygulamalarla karşı karşıyakaldığını beyan etmektedir.

İDARİ UYGULAMALAR AÇISINDAN SORUNLAR KANUNLARIN ve İLİŞKİLİ MEVZUATIN EŞGÜDÜM İÇERMEMESİ ve ÇAKIŞMASI VE EKSİKLİKLER KANUNLARIN UYGULANMAMASI İdarecilerin mevzuatı bilmemesi kamu idaresinin alışkanlıkları İdarecilerin görevlerini ihmal ve önemsememeleri İdarecilerin kamu adına mali kaygıları İdarecilerin engelliye doğru bir bakış açısına sahip olmamasının getirdiği ayrımcı, dışlayıcı bakış açısı KANUNLARIN CAYDIRICI MÜEYYİDELER İÇERMEMESİ

KANUNLARIN ve İLİŞKİLİ MEVZUATIN EŞGÜDÜM İÇERMEMESİ ve ÇAKIŞMASI –EKSİKLİKLERE ÖRNEKLER 5378 sayılı kanunun geçici 2 ve 3.maddesinde kamusal mekanların ve toplu taşım araçlarının engelli erişimine uygun hale getirmesi için öngörülen 7 yıllık sürenin uzatılması 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 53. maddesi ve bu madde kapsamında yayınlanmış olan16/09/2004 tarih ve 25585 sayılı Özürlülerin Devlet Memurluğu’na Alınma Şartları ile Yapılacak Yarışma Sınavları Hakkında Yönetmelik

Kanunların ayrımcılık içermesi 2802 Sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu’nun adayların niteliklerine ilişkin 8. maddesinin (g) bendi             g) Hakimlik ve savcılık görevlerini sürekli olarak yurdun her yerinde yapmasına engel olabilecek vücut ve akıl hastalığı veya sakatlığı, alışılmışın dışında çevrenin yadırgayacağı şekilde konuşma ve organlarının hareketini kontrol zorluğu çekmek gibi özürlü durumları bulunmamak,

Mevzuatın ayrımcalık içermesi Evde bakım yardımı mevzuatı 23.10.2007 tarih ve 26679 sayılı BAKIMA MUHTAÇ ÖZÜRLÜLERİN TESBİTİ VE BAKIM HİZMETİ ESASLARININ BELİRLENMESİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK’in 4. maddesinin c. fıkrası: özürlülük sınıflandırmasına göre ağır özürlü olduğu belgelendirilenlerden; günlük hayatın alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi nedeniyle hayatını başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede düşkün olduğu, her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirleri toplamı esas alınmak suretiyle; kendilerine ait veya bakmakla yükümlü olduğu birey sayısına göre kendilerine düşen ortalama aylık gelir tutarının, bir aylık net asgari ücret tutarının 2/3'ünden daha az olduğu bakım raporu ile tespit edilenler” bakım yardımından yararlanır 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri Ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun 93. Maddesi : “Körler, felçliler veya bu gibi bedeni sakatlıkları açıkça belli olanlar, bu seçim çevresi seçmeni olan akrabalarından birinin, akrabası yoksa diğer herhangi bir seçmenin yardımı ile oylarını kullanabilirler”

İdarecilerin görevlerini ihmal ve önemsememeleri RAPORLANDIRILAN DERECE:%95 ÇALIŞAMAZ İBARESİ İŞARETLENMİŞ ÇALIŞMA GÜCÜ KAYBI YERİNE İŞGÜCÜ KAYBI İBARESİ KULLANILMIŞ VAKA1: ÇALIŞAMAZ İBARESİ OLDUĞU İÇİN ÇALIŞARAK EMEKLİLİK HAKKININ KAYBEDİLMESİ

RAPORLANDIRILAN DERECE:%86 ÇALIŞAMAZ İBARESİ İŞARETLENMİŞ ÇALIŞMA GÜCÜ KAYBI YERİNE İŞGÜCÜ KAYBI İBARESİ KULLANILMIŞ VAKA2: ÇALIŞAMAZ İBARESİ OLDUĞU İÇİN ÇALIŞARAK EMEKLİLİK HAKKININ KAYBEDİLMESİ

RAPORLANDIRILAN DERECE:%40 ÇALIŞMA GÜCÜ KAYBI YERİNE İŞGÜCÜ KAYBI İBARESİ KULLANILMIŞ VAKA 3: ÖZÜR DERECESİ %40 GÖSTERİLDİĞİ İÇİN ERKEN (1800 GÜN) EMEKLİLİK HAKKI KAYBEDİLMESİ

İdarenin Mali Kaygılarına örnek!

İdarecilerin engelliye doğru bir bakış açısına sahip olmamasının getirdiği ayrımcı, dışlayıcı bakış açısı Konservatuvarı kazanan otistik genç okula kabul edilmedi Muğla'nın Bodrum ilçesinde düzenlenen Klasik Müzik Festivali kapsamında eğitim alan öğrenciler arasında bulunan otistik Buğra Çankır, iki kez konservatuvarı kazanmasına rağmen kabul edilmedi.

Engelli kardeşi için yardım toplarken can verdi Engelli kardeşi için yardım toplarken can verdi! Konya'daki kazada hayatını kaybeden Mevlüt Kartlar'ın (83), sanayi esnafından engelli kardeşi için para topladığı sırada minibüsün altında kaldığı öğrenildi

YAPILMASI GEREKENLER… Uygulanmayan kanun, yönetmelik ve tüzükler için (bireysel olarak) idari ve yasal başvurular yapmak Yönetmelik ve tüzüklerde tespit edilen eksiklik ve yanlışlıklar için Danıştay’a iptal davaları açmak… (bireysel olarak ya da dernek olarak) Tüm mevzuatta (kanun, yönetmelik ve tüzüklerdeki)eksiklikler ve yetersizlikler için lobicilik çalışmaları yapmak. (Kamu idarelerine idari başvurular, raporlar sunma, görüşmeler yapma)

Hak Ararken Ne Yapmalıyız? -Bireysel olarak- Engelliye tanınan hakkın talebi ya da idarenin işleminin iptali için ilgili kuruma idari başvuruda bulunulur. İlgili kurum (örneğin erişim düzenlemesi, okula kayıt, bakım maaşı, vergi indirimi, rapor vs) talebe olumsuz yanıt verirse, dilekçeyle itiraz edilerek talep yinelenir (Başvuru için süre 60 gündür) Şayet itiraza (60 gün içinde) olumsuz cevap verilirse ya da 60 gün içerisinde hiçbir cevap verilmezse mahkemeye başvurulur.

Hak Ararken Ne Yapmalıyız? -dernek ve vakıflar olarak- Engelliye tanınan hakkın talebi için ilgili kuruma başvurulur. İlgili kurum (örneğin okula kayıt, bakım maaşı, vergi indirimi, rapor vs) talebe olumsuz yanıt verirse, dilekçeyle itiraz edilerek talep yinelenir (Başvuru için süre 60 gündür) Şayet itiraza (60 gün içinde) olumsuz cevap verilirse ya da 60 gün içerisinde hiçbir cevap verilmezse mahkemeye başvurulur. Bir yönetmelik ya da tüzük çıktığı andan itibaren, 60 gün içinde iptal davası açılır

KAMU İDARESİNİN ENGELLİLERİN TALEPLERİNE YANIT VERME BİÇİMİ İdari başvuruya olumlu yanıt vermek İdari başvuruya görünürde olumlu ama uygulamada red anlamına gelecek yanıt vermek Yöntem: Çalışmalar başlatılmıştır izahı Yöntem: İlerleyen dönemlerde yapılması planlanmaktadır İdari başvuruya yanıt vermemek dari başvuruya olumsuz yanıt vermek

İdari Başvurular

İdari Başvurular

Sahada sorunları yasal süreçlere taşıyan kaynaklar İdare ve yetkililerinin, özel kurum yetkililerinin engellilere yönelik alınması gereken tedbirleri zorunlu değil ihtiyari görevler olarak algılaması, lütuf olarak görmesi İdarecinin maddi hata ya da yasada muğlaklık durumlarında inisiyatif kullanmayarak, konunun mahkemeden çözülmeye havale etmesi amacıyla negatif tutum geliştirmesi İdarecinin takdir ya da yorum yapması gereken hallerde soruşturma ya da bürokratik prosedürlerden kaçınması sebebiyle konunun mahkemeden çözülmesini beklemesi sebebiyle negatif tutum geliştirmesi İdarenin mali kaygılar sebebiyle engelliye yönelik işlem ve eylemlerden kaçınması İdarenin kasıtlı olarak engellinin sorununu çözmemesi

Yasal süreçlerin içerik bakımından tipleri Yasaların uygulanması sırasındna görevlilerin, yetkililerin veya bireylerin ihmal ya da kusuru sonucu engellinin hak kaybına uğraması ya da hakka erişememesi Engelli bireyin kasıt ya da kasıt ihmal sonucu ayrımcılığa uğraması Özel hukuk alanı egelliler için zor bir alan olması sebebiyle yasal süreçlere en az yansıyan konu niteliğindedir. TCK 122 etkin bir korum a sağamakta mıdır?

Yasal süreçler…

SİRKECİ KEMERALTI ÜSTGEÇİT DAVASI (KAZANILDI)

SİRKECİ KEMERALTI ÜSTGEÇİT DAVASI Konu=Eminönü Kemeraltı Caddesi’ndeki üstgeçit, bir kamyonun çarpması sonucu hasar görmüştür. İzleyici Dernek, idareye (İstanbul Büyükşehir Belediyesi-İBB) Aralık 2001’de başvurmuş üstgeçidin, özürlü vatandaşlarımızın ihtiyaçları göz önünde bulundurularak inşa edilmesini talep etmiştir. Süreç ve sonuç: İ.B.B yetkilileri mahkemede; Üstgeçidin projesinden özürlü asansörünün orijinal projesinde bulunduğunu “Ancak ödemelerin yapıldığı ihalenin kifayet etmediğinden projede mevcut asansör imalatının” proje bütçesinin kifayet etmediğinden uygulanmamış olduğunu ifade etmişlerdir. İstanbul 1.İdari Mahkemesi’nin 29.05.2003 tarih , 2003/162 nolu gerekçeli kararında “yol ve kavşaklar da onların da ihtiyaçlarının dikkate alınması insan hakları açısından bir gereklilik olup bu ihtiyacın ikinci plana alınması yönünde oluşan işlemlerde ,bunun sonucu ortaya çıkan uygulama işleminde ve davacının başvurusuna cevap verilmeyerek oluşan ret işleminde hukuka uyarlılık bulunmamaktadır.”hükmüne oy birliliği ile vararak davayı İ.B.B aleyhine sonuçlandırmıştır.

AKSARAY-YENİBOSNA HATTI DAVASI (KAZANILDI VE BU DAVA HUKUK FAKÜLTESİNDE ÖRNEK DAVA OLARAK İŞLENMEKTEDİR.)

Y.BOSNA AKSARAY METRO DAVASI (KAZANILDI) Konu: İstanbul Aksaray-Y.Bosna Hafif Metro Hattının Özürlülerin kullanımına uygun hale getirilmesi için İBB nezdinde girişimlerde bulunmuş, Ancak idarenin konuya olumlu cevap vermemesi üzerine İBB’ye idari dava açılmıştır.. Sonuç= 6. İdare Mahkemesi, 2004/397 sayılı kararıyla İBB aleyhine davayı sonuçlandırmıştır. Davanın gerekçeli kararında İBB’nin 3030 sayılı Büyükşehir Belediyeleri Kanunu’nun yanında Avrupa İnsan Hakları sözleşmesinin 8. maddesine de aykırı davranıldığına vurgu yapılarak, “Felçli bireylerin yaşamlarını sosyal çevrede de sürdürebilmeleri uluslararası sözleşmeler, anayasa ve yasalarda öngörülen yükümlülüklerin olay tarihinde davalı idarece yerine getirilmediği açık olup, davacı derneğin bu yöndeki başvurusunun reddine ilişkin dava konusu işlemde hukuka uygunluk bulunmamıştır.” hükmüne yer verilmiştir.

İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ METROBÜS DAVASI Konu: TOHAD, 12 Haziran 2009 tarihinde İBB’ye yazılı bir başvuruda bulunarak Metrobüs hatlarının engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesini talep etmiştir. Ancak Büyükşehir belediyesi, yazılı başvuruya, bir cevap vermemiştir. TOHAD bunun üzerine, bir dava açmıştır. İBB, DAVA SAVUNMASINDA ŞU EGEREKÇELERİ SUNMUŞTUR: -Engelliler için düzenlemeleri yapacak mali kaynak yoktu. -Metorbüs hattınn paralelinde engellilerin binebileceği belediye otobüsleri var, engelliler onlara binsinler Sonuç: Söz konusu dava 25.02.2010 Tarihinde sonuçlandı. İstanbul …İdare mahkemesi, 2010 sayılı kararında metrobüs hattında engellilerin ihtiyaçlarına uygun düzenlemeleri yapmayan belediyenin bu yöndeki talepleri yerine getirmemesini hukuka ve hakkaniyet ilklerine aykırı bularak oybirliğiyle İBB aleyhine karar vermiştir.

Emeklilik Konulu Davalar Engelli M.K. ve engelli P.B. Ağır Özürlülük halleri olduğu için emeklilik başvurusunda bulunulmuş, ancak her ikisinin de başvuruları, emekli olacak derecede sakat olmadıkları gerekçesiyle reddedilmiştir. M.K. Ve P.B’nin yaptıkları başvurular da reddedilmiştir. Sonuç: Engellliler, STK’nın sağladığı destkle konuyu iş mahkemelerine intikal ettirmişlerdir. Mahkemeler, bu kişilerin sağlık kurulu raporlarında yanlışlık yapıldığını tespit etmiş, buna bağlı olarak da kişilerin lehine karar vermiştir. İdare, buna rağmen davaları temyiz etmiş ancak üst mahkemeler de engelliler lehine karar vermiştir. Bu iki dava da ortalama 4-5 yıl sürmüştür.

SÜLEYMAN AKBULUT (mahkemenin mahkemeye verilmesi Konu: Tekerlekli sandalye kullanıcısı Süleyman Akbulut, 25 Mayıs 2004 tarihinde sürmekte olan bir davaya şahit olarak katılmak için Bakırköy-Osmaniye Adliye binasında, mahkemenin yapılacağı 3. kata bulunduğu kata tekerlekli sandalyemin 4-5 kişi tarafından taşınması suretiyle çıkarılır. Bu esnada yardım istediğim kimi insanların serzeniş ve itirazlarına maruz kalarak, taşıma sırasında düşme tehlikesi atlatır. Bu sebeple 2.000 TL’lik manevi tazminat ve ilgili mahkeme binasının özürlülerin kullanımına düzenlenme talebiyle dava açar.

Murat Kefeli-Ösym Makul Uyumlulaştırma yapmama davası

Süleyman Eryiğit Oy kullanmama (Tazminat davası) Konu: Davacı, ortopedik engelli olmasına rağmen 12.06.2011 tarihinde yapılan 24. Dönem Milletvekili Genel Seçimlerinde sandık ataması yapılırken gerekli tedbirlerin alınmaması nedeniyle oyunu kullanamadığından bahisle, sandığa özürlü olarak kayd olduğu, ancak 3. kata konan sandığa ulaşamadığı, bunun da tutanakla sabit olduğu, Bağımsız Seçim İzleme Platformunun Gözlem Raporunda İzmirde yapılan gözlemde 34 oy yerinden 6 adedinin tüm seçmenlerin erişimine uygun, 28 oy verme yerinin ise engelli ve yaşlı seçmenlerin oy kullanmasına uygun olmadığının tespit edildiği ileri sürülerek 10.000,00.-TL manevi zararın verilmesini istemektedir. Karar: Olayda, davalı idarece, seçmen sandığının özürlü olan davacının ulaşarak oyunu kullanabileceği şekilde planlanarak yerleştirilmesi gerekirken, bu hususa riayet edilmeyerek seçmen olarak kayıtlı bulunduğu 2080 nolu sandığın Demirköprü Mahallesi Hasan Pınar Çalı ilköğretim Okulu'nun 3. katına konulduğu, bu nedenle davacının oyunu kullanamamasında davalı idarenin hizmet kusuru bulunduğu sonucuna varılmıştır. (5.000 TL tazminat)

SHÇEK Kanunu’nın Evde Bakım yardımına dair maddesinin Anayasa’ya aykırılık iddiasıyla açılan dava Dava Konusu: Yılmaz Aslan, (becker tipi Müsküler Distrofi tipinde Kas hastası olan) ağır derecede özürlü çocukları Erdem Arslan ve Erem Arslan 2828 sayılı Kanununun ek 7 nci maddesi hükmü kapsamında Özürlü evde bakım hizmetlerinden faydalanmaları için bir başvuruda bulunulmuştur. Ancak, hane içi kişi başına gelirn 318 YTL’den fazla olduğu (385 TL) gerekçesiyle talebi reddedilmiştir. İstem: Yönetmelik, hanede tek engelli olduğu varsayımından hareket etmektedir. Ailede birden fazla engelli çocuğun olduğu hallerde yönetmelik yorumunun farklı olması gerektiğini göz ardı etmiştir. Bu derece düşük bir fark için yönetmeliğin (sakatlık durumu, gelir miktarı vb konularda) kademeli gelir anlayışı getirmemesi sebebiyle, yönetmelikte belirtilen rakama yakın olan bir gelir diliminde olmamıza rağmen, haktan bütünüyle mahrum olmamız sonucu doğmuştur. Bu durum hukukun, hakkaniyet ve ölçülülük ilkelerine aykırı bir durum teşkil etmektedir.

ÖSS SINAVINDA A.. ÜNİVERSİTESİNCE YAPILAN AYRIMCI UYGULAMA KONULU SAVCILIK BAŞVURUSU Konu: 2009 Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sistemi (ÖSYS) Yüksek Öğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu’nda, üniversitelerin Yükseköretim Programlarının Koşul ve Açıklamaları başlıklı bölümün 134 sayfasında bulunan ve T.C. İstanbul Aydın Üniversitesi’nin giriş koşullarının anlatıldığı Bkz. 52 Fıkrasının son satırında “Özürlü öğrencilere eğitim-öğretim verecek olanağımız olmadığından; özürlü öğrencilerin tercih etmemesi gerekir” şeklinde bir ibare tespit etmiştir. İşlem: Aralarında izleyici derneğin de bulunduğu çeşitli STK’lar savcılığa konu hakkında suç duyurusunda bulunmuş, TCK 122. madde kapsamında dava açılmasını istemiştir. Söz konusu üniversite, olaydan dolayı özür dilemiş, YÖK ve ÖSYM yetkilileri olayın gözden kaçtığını, belirttiler.

SHÇEK’e Karşı Mesut Bektaş

SGK Memur alımında engellilere yönelik ayrımcılık iddialı dava Davalı Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ÖSYM tarafından yapılan ve 04/06/2010 tarihinde sonuçları ilan edilen Kamu personeli seçme sınavı (KPSS 2010/1) yerleştirme sonuçları kapsamında 07 Haziran 2010 tarihinde resmi internet sitesinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) 531 adet memur alınması işleminde KPSS’yi kazanmış adaylardan ataması yapılacaklardan engelli olmadıklarına dair bir beyan istemiştir. İzleme Şekli: Engelliler konusunda faaliyet gösteren stkların üyelerinin uyarısıyla hareket geçmesi Sonuç: Yürütmeyi durdurma talebi inceleme aşamasında

Engellilere yönelik tıbbi Deneme-deney uygulamaları sebebiyle savcılık başvurusu Prof. Dr. …’nın (Tanrının eli!) kök hücrelerini kullanarak, omurilik felcinin tedavisini geliştirdiği, bu teknikle ameliyat ettiği (Sibel Kula ve Asiye Yaşar Adlarında) 2 omurilik felçlisi hastada ameliyatın üzerinden henüz 2-3 gün geçmeden hareketlerin başladığı, Prof. …’nın bu uygulamalarının omurilik felcine çare olduğu yönünde haberler yer almıştır. Söz konusu haber üzerine konuya taraf stk, bilim kurulunu toplamış, diğer taraftan konu alanında çeşitli üniversitelerden görüş almak suretiyle, bilimsel deney aşamalarını tamamlamış, tedavi olarak kabul edilen bir uygulamanın olmadığını tespit etmiştir. Bunun üzerine söz konusu STK Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunmuştur. Sonuç:Ç Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, başvuruya konu olan (deney uygulanmış) bir omurilik felçlisinin başvurusunun kabul edilmiş olması sebebiye STK’nın başvursu hakkında takipsizlik kararı vermiştir.

İdari ve Hukuki Girişimlerin engellilere sağladıkları BAŞVURU YA DA DAVANI KENDİSİNİN ETKİ GÜCÜ BAŞVURU YA DA DAVANIN SONUCUNUNU YARATTIĞI DEĞİŞİKLİK   Kamuda mevzuatı uygulama geleneği yaratması Engeller için öngörülen (ama uygulanamayan) hakların (çoğunlukla haklarını bilmeyen) bütün engelli bireylere yaygın ve geniş ölçekte yayılmasının sağlanması Toplumun engellilik konusunda farkındalığı artar

Süleyman Akbulut Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneği Başkan 0542 891 95 33 suleymanakbulut1970@gmail.com