GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE MEKAN ÖLÇEĞİNDE DOĞAL TAŞ KULLANIMINDAKİ FARKLI YAKLAŞIMLAR Yrd.Doç. Yeşim GÜRANİ Yrd.Doç. Tülay CANBOLAT Çukurova Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi İç Mimarlık Bölümü ygurani@cu.edu.tr ozdemir.tulay@gmail.com Doğal Yaşam Doğal Taş Sempozyumu 29-30 Mart 2012 İstanbul

1.Gİrİş Doğal taş, tarih öncesi çağlardan bu yana kullanılan en eski inşaat malzemeleri arasındadır. Doğadan çıkarılan bu organik malzeme dayanıklı, sert, taşıyıcı niteliği ve yalıtım sağlaması sebebi ile insanoğlunun tercihi olmuştur. Doğal taş malzeme geçmişte doğada bulunduğu şekilde ya da kabaca yontularak mekanda konstrüktif amaçlı kullanılırken zaman içerisinde teknolojinin gelişimiyle farklı biçimler kazandırılarak mekanda farklı amaçlı kullanılmaya başlanmıştır. http://www.bespolka.com/bespolka%20web%20site/South%20America%2001-02/Ecuador/Ecuador01_Inga5_Door_3880_Web.jpg

Doğal taş ile tanımlanmış çevrelerde kullanılan taşın özelliği gereği bu malzeme kullanıcının yaşamı için gerekli fiziksel ortamı sağlamaktadır. Bu malzemenin bir araya gelişindeki detaylar tasarım dili oluşturmakta ve inşa edildiği bölgenin yöresel mimari karakterini belirlemektedir. Doğanın içinden gelen bu malzeme sağlıklı ve çevreci özelliği ile insanoğlu için yaşanılır bir çevre olarak kabul görmüştür.

Doğal taşlar, oluşumları sonucu farklı yapıları nedeni ile farklı özelliklere sahiptir. Yapıdaki kullanım yeri ve amacı bu farklı özelliklere bağlıdır. Örneğin; birim hacim ağırlığı, ağırlıkça su emme yüzdesi, dona dayanıklılığı, aşınma ve darbelere direnci deneylerle ölçülerek taşıyıcı, yüzey elemanı ya da dolgu malzemesi olarak kullanım amacını belirlemektedir [1]. Taşın bu özelliklerinin dışında mineral bileşimi, yapısı, dokusu ve rengi de mekan ölçeğinde nasıl ve nerede kullanılacağı konusunda tasarımcıyı yönlendirir. http://bunnyvista.wordpress.com/category/building-materials/stone/

Çoğu kayaç nitelikleri minerallerin fiziksel ve kimyasal özelliklerine bağlıdır. Fazla miktarda minerallerden meydana gelen taşlar ve daha iyi mineral bileşenleri, bulunduğu mekanda fark edilir bir görüntü sergiler. Taş yapısı; kayaçtaki mineral parçalarının mekanda konumunu belirlemektedir. Taş dokusu, taşın büyüklük ve şekil ve bir araya geliş biçimini anlatmaktadır. İç mekan ya da yapının dış yüzeyinde renk birliği, renk kararlılığı sağlamak adına kullanılan taşın rengini belirlemek tasarımcı açısından önemli bir karardır [2]. Taşın rengi mekana kimlik kazandırmada etkili olmaktadır. Tarsus’ta geleneksel dokuda yer alan konutlar http://galeri2.arkitera.com/main.php?g2_itemId=58238 http://www.justtheplanet.com/safaris/the-new-safari/little-kulala-sossusvlei-namibia/ http://eclecticrevisited.com/2011/07/26/keeping-cool-in-a-stone-house/raised-dining-room-stone-house-decorating-ideas-european-house-different-style-natural-decor/

2. Doğal Taş Malzemenin Mekan Ölçeğinde Kullanım Biçimleri 2. 1 2. Doğal Taş Malzemenin Mekan Ölçeğinde Kullanım Biçimleri 2.1. Doğal Taş Malzemenin Konstrüktif Amaçlı Kullanımı Geçmişte inşa edilen yapılarda inşaat teknolojisi ve yakın çevreden taş malzemenin kolay temin edilebilir olması nedeniyle taş malzemenin kullanımı rasyonel bir çözümdü. Yığma yapım tekniğinde yapının alt bölümlerinde ağır malzemeler, üstlerde ise daha hafif malzemeler kullanılır. Geçmişte olduğu gibi günümüz de de taş duvarların yüzey niteliği, kaba yonu ya da kesme taş olması ve derzlerin çizgisel düzende ya da serbest düzene sahip olması yapının mimari karakterini etkilemektedir.

Yapıda Konstrüktif Amaçlı Kullanılan Doğal Taş Tarsus’ta geleneksel konut örnekleri Yöresel mimariyi belirleyen taş duvar örme biçimi ve taşın üzerine yapılan süslemeler ortak tasarım dili oluşturur. Özellikle geleneksel mimarimizde birçok yörede kullanılan taş malzeme iklim etkeni gözetildiğinde doğal yalıtım malzemesidir. Aynı zamanda tekrar kullanılabilme özelliği ile sürdürülebilir tasarım kriterlerine uygundur.

2. Doğal Taş Malzemenin Mekan Ölçeğinde Kullanım Biçimleri 2. 2 2. Doğal Taş Malzemenin Mekan Ölçeğinde Kullanım Biçimleri 2.2. Doğal Taş Malzemenin Kaplama Olarak Kullanımı http://www.stone-ideas.com/wordpress/wp-content/gallery/casa_carrara1/casa_carrara2.jpg Doğal taşın konstrüktif amaçlı kullanımından doğan olumsuzluklara bir çözüm olarak, taş işleme teknolojisinin gelişimi ile blok halinde taş malzeme ince kesitli hale getirilerek yapı cephelerinde ya da iç mekanda kullanılabilmektedir. Bu malzemeler; yüzeyde taşın doğal yapısını karşılayan dokuyu elde etme, estetik kaygılar nedeni ile kaplamada yer alabilir. Taşın ince kesite getirilmesi için gerçekleştirilen işlemlerde taşın cinsi, mekan içindeki yeri ve mekanın işlevi etkili olmaktadır.

Yapıda Kaplama Olarak Kullanılan Doğal Taş Yapılarda kaplama amaçlı genellikle yüzeyleri düzeltilerek parlatılmış mermer, granit gibi doğal taş ürünleri kullanılmaktadır. Özel işlemlerle yüzeyi pürüzlü hale getirilmiş yüzey kaplamaları ve döşeme uygulamaları da son zamanlarda yaygınlaşmıştır. http://www.getitcut.com/top-50-contemporary-bathroom-design-ideas/amazing-bathroom-ideas_012/ http://www.bjoku.com/natural-contemporary-house-design-by-glr-architects/stone-wall-and-marble-floor-contemporary-house-design/

Dikmeler mermer, raflar ahşap malzemeden modüler kitaplık. Testi Fratelli Tasarım: Philippe Nigro Dikmeler mermer, raflar ahşap malzemeden modüler kitaplık. Mermerin rijitliği ince kesiti sayesinde hafiflik kazandırılmış. http://bhousedesain.com/interior-design/marble-%e2%80%93-rock-material-in-house-interior-design.html http://stonehead.kz/marmomacc/ mutfak tezgahında kullanılan mermerin doğal dokusu ve biçimi kütleselliği çağrıştırmakta iken mekana hakim beyaz renk hafiflik sağlamaktadır.

Yapıda Kaplama Olarak Kullanılan Doğal Taş Tasarım: Cindy Rendely Architexture, North Toronto Yüzeyi cilalanmış sert mermer zeminde aşınmalara karşı dayanıklı olduğu için tercih edilir. Aynı zamanda cilalı yüzeyler mekana prestijli bir görünüm sağlar. Mermer, iç mekanda hijyenik nedenler ve ısıya, suya, neme olan geçirimsizliğinden dolayı ıslak hacimlerde kullanılır. Bu tür olumlu özelliklerine karşın aside dayanıksızdır. Mermer yüzeyinde katman çizgileri mekanın doğal görünümünü destekler http://furniture.trendzona.com/bathroom-design/bathroom-with-marble-walls.html http://archnewhome.com/contemporary-house-design/contemporary-ravine-with-beige-natural-stone-house-by-cindy-rendely-architexture

İsviçre’de Brione Evi, tasarımcı: Markus Wespi, 2005, Yapıda geleneksel taş duvar sistemi ile betonarme strüktür bir arada kullanılmıştır. Farklı taş dokularının bir arada kullanıldığı örneklerde taşın boyut ve örgü sistemi yüzeylerin yatay ve dikey konumda olmasına göre belirlenmiştir. Dikey yüzeylerde serbest formda taşlar harçla bir araya getirilirken, zeminde farklı büyüklüklerdeki dikdörtgen şekilli taşlar aynı malzemenin faklı biçimlenişi ile mekanda çeşitlilik yaratılmıştır. Taşın açık renk tonlarında seçilmesi ve mimarideki doğal aydınlatma çözümlemeleri ile iç mekanda ferahlık hissi uyandırmaktadır. http://www.homedsgn.com/2012/02/17/brione-house-by-wespi-jerome-de-meuron-architetti/

Mekanın yüzeylerinde kullanılacak plak halindeki doğal taş (mermer, traverten v.b.) kaplamaların uygulama şekli, atmosfer şartlarına dayanıklılığı (yağmur, kar, toz, v.b.), sertliği, işlenebilmesi, homojen olması, renk ve dokusu yapının mimari karakteri, bulunduğu iklim, yapı konstrüksiyonuna bağlı olarak belirlenir. Granit, mermer, traverten gibi doğal taşların cilalı yüzeyi mekana ihtişam katar, mekanın cazibesini artırır. http://www.stone-ideas.com/2012/02/13/design-cooking-in-a-noble-ambiance-1/

Taş malzemenin geri dönüştürülmesi http://desmena.com/?p=2494 Tasarım: Ramin Mehdizadeh, İran, 2010 Taş ocağından çıkarılan çeşitli renk ve dokuya sahip taşlar, düzgün kesilerek yapılarda kullanılıyor, şekillendirme sırasında ortaya çıkan küçük taş parçaları bu yapının cephe kaplaması için kullanılıyor. Bu uygulama, bir çeşit geri dönüştürülmüş taş malzeme olarak kabul ediliyor.

Meksika, Baja California Sur’da bir konut. 2. Doğal Taş Malzemenin Mekan Ölçeğinde Kullanım Biçimleri 2.3. Yapıda Dolgu- İzolasyon Amaçlı Kullanılan Doğal Taş Meksika, Baja California Sur’da bir konut. Yaşam alanını güneş ışığından koruyan gabyon duvar. http://plusmood .com/2012/02/casa-gavion-colectivo-mx/ www.collectivomx.com.mx Bölge sıcak iklime sahip olduğundan yaşam alanında nefes alan bir duvar(gabyon duvar) oluşturularak doğal hava sirkülasyonu sağlanmıştır.

Yapıda İzolasyon Amaçlı Kullanılan Doğal Taş http://www.andiarchitec.com/luxury-home-design-mashrabiya-by-senan-abdelqader- in-jerusalem-palestine/ İsrail’de Mashrabiya Evi, Tasarımcı: Senan Abdelqader. Taş malzeme boşluklu düzenlendiğinde yapıyı saran kabuk hafif görünmekte ve iç mekanda termal konfor sağlamaktadır. Taşın ağırlığı ile dikey strüktrün hafifliği tezat oluşturmaktadır

Taş malzemenin mekandaki ifadesi, Tarsus’ta geleneksel doku içerisinde yer alan konut. Ahşap konstrüksiyon arasında dolgu malzemesi doğal taş Taş malzemenin mekandaki ifadesi, mevcut olan rijit karakterinden sıyrılıp, mekana tanım getirmekte ve ahşap gibi diğer doğal malzemelerle bir arada kullanılarak doğal bir görüntü elde edilmektedir http://dornob.com/this-house-rocks-hilltop-house-cut-into-steep-stone-slope/?ref=search Pachacamac hill Evi, Peru, Tasarım: Longhi Architects, 2007 Taş malzeme duvar yüzeyinde tasarlanan nişler içerisinde doku ifadesi estetik amaçlı uygulanmıştır.

3.Sonuç Taş malzemenin doğadan gelen bir malzeme olması, önceleri doğada var olduğu şekliyle alınıp üst üste konularak bir örgü sistemi oluşturulması kullanım kolaylığını beraberinde getirmiştir. İnsanoğlunun yakınındaki malzemeyi kullanması onun alışılagelmiş bir davranışıdır. Teknolojideki ilerlemeler taşın var olan sert yapısına bağlı kalmadan mekan içerisinde farklı biçimde kullanım olanağını artırmıştır. Tasarımcıya ve mekanın kullanıcısına sunduğu bu tür olanaklar taş malzemenin dinamizmini artırmış ve hem iç mekanda hem yapı kabuğunda plastik bir öğe olarak yer almıştır.

3.Sonuç Yapı inşa teknikleri ve konstrüktif uygulamalar aynı zamanda estetik açıdan değerlendirilmiş taş malzemenin doku ifadeleri tasarım problemi olarak görülmeye başlanmıştır. Taş yapısal özelliklerinin yanında doku özellikleri ile de iç mekanda ve yapı kabuğunda tercih edilen bir malzemedir. Mekanın kimliğini anlatmada bir yöntem olarak kullanılan doku taş malzemenin işlenerek mekana anlam kazandırmasına yardımcı olur. Taş malzemenin yalın ifadesi diğer malzemelerle birleştiğinde (beton, ahşap, çelik gibi) tasarımcının yetkinliğine bağlı olarak mekanın niteliğini başka bir boyuta taşımaktadır.

3.Sonuç Doğal taş, ister yapı konstrüksiyonunda yer alsın, ister kaplama malzemesi olarak kullanılsın yapıda bulunma sebebi sadece bir zorunluluk değil aynı zamanda doğadan gelen, sağlıklı, ekolojik, ısı konforu sağlayan ve estetik niteliğe sahip bir malzemedir. Taş malzeme bu nedenlerden dolayı mimaride güncelliğini daima korumuş ve yaşam mekanlarında hak ettiği ilgiyi görmüştür.

Kaynaklar  [1] Eriç, Murat. 2002, “Yapı Fiziği ve Malzemesi”, Literatür Yayıncılık, 2. Basım, s.188, İstanbul. [2] Winkler, Erhard.M., 1997, “Stone in Architecture Properties, Durability”, Springer, s:2, USA. [3] Eriç, Murat. 2002, “Yapı Fiziği ve Malzemesi”, Literatür Yayıncılık, 2. Basım, s.193, İstanbul. [4] Weston, Richard. 2003, “Materials, Form and Architecture”,Laurence King Publishing, S: 160, China [5] Uysal, Ö., Akçakoca, H., Topal, İ., 2003, “Bazı Doğal Taşların Tekno-Mekanik Özellikleri ve Uygun Kullanım Alanlarının Belirlenmesi”, Türkiye IV. Mermer Sempozyumu, (Mersem 2003) Bildiriler Kitabı, s.343-351, 18-19 Aralık, Afyon. [6]Koçu, Nazım. Dereli, Mustafa. “Yapıların Dış Cephelerinde Uygulanan Doğal Taş Kaplama Malzemeleri Ve Sorunlarının Araştırılması” Selçuk Üniv. Müh.Mim.Fak. Mimarlık Bölümü, Konya. [7] http://archinhome.com/interior-design/terrace-mountain-house-with-natural-stone-interior-and-exterior/#more-6520 [8] http://www.luxinteriordesigns.com/2011/04/modern-small-apartment-interior-design.html [9] http://www.moderndesigninterior.com/2011_02_01_archive.html [10] Weston, Richard. 2003, “Materials, Form and Architecture”,Laurence King Publishing, S: 195, China [11] Farrelly, Lorraine., 2011. “Mimarlığın Temelleri” Literatür Yayınları Akademik Temeller Dizisi: 01, Çev. Neslihan Şık, S: 68, [12] http://plusmood .com/2012/02/casa-gavion-colectivo-mx/ [13] www.collectivomx.com.mx [14] http://www.greenprophet.com/2011/10/the-mashrabiya-house-palestine/ [15] http://www.andiarchitec.com/wp-content/uploads/2011/10/masharabiya-house-design-2.jpg [16] http://modresdes.blogspot.com/2011/02/herbst-architects-timms-bach.html [17] Deplazes, Andrea (Ed.). 2005, “Constructing Architecture Materials Processes Structures A Handbook”, Birkhauser-Publishers for Architecture, Germany [18] http://bunnyvista.wordpress.com/category/building-materials/stone/ [19 ] http://galeri2.arkitera.com/main.php?g2_itemId=58238 [20] http://www.justtheplanet.com/safaris/the-new-safari/little-kulala-sossusvlei-namibia/ [21] http://eclecticrevisited.com/2011/07/26/keeping-cool-in-a-stone-house/raised-dining-room-stone-house-decorating-ideas-european-house-different-style-natural-decor/ [22] http://desmena.com/?p=2494 [23] http://dornob.com/this-house-rocks-hilltop-house-cut-into-steep-stone-slope/?ref=search [24] http://archnewhome.com/contemporary-house-design/contemporary-ravine-with-beige-natural-stone-house-by-cindy-rendely-architexture [25] http://furniture.trendzona.com/bathroom-design/bathroom-with-marble-walls.html [26] http://bhousedesain.com/interior-design/marble-%e2%80%93-rock-material-in-house-interior-design.html [27] http://www.getitcut.com/top-50-contemporary-bathroom-design-ideas/amazing-bathroom-ideas_012/ [28] http://www.bjoku.com/natural-contemporary-house-design-by-glr-architects/stone-wall-and-marble-floor-contemporary-house-design/ [29] http://www.stone-ideas.com/wordpress/wp-content/gallery/casa_carrara1/casa_carrara2.jpg

İlginiz için teşekkürlerimizi sunuyoruz Yrd.Doç. Yeşim GÜRANİ Yrd.Doç. Tülay CANBOLAT Çukurova Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi İç Mimarlık Bölümü ygurani@cu.edu.tr ozdemir.tulay@gmail.com Doğal Yaşam Doğal Taş Sempozyumu 29-30 Mart 2012 İstanbul