Konaklama İşletmelerinde Finansal Yönetim

Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi tamamladığınızda, • Konaklama işletmelerinde çalışma sermayesinin ne olduğunu, nasıl hesaplandığını ve çalışma sermayesinin eksik veya fazla olmasının ne anlama geldiğini kavrayabileceksiniz. • Çalışma sermayesinin çeşitlerini öğreneceksiniz. • Çalışma sermayesine yönelik finansman politikalarını ve bunların önemini kavrayacaksınız.

Çalışma (İşletme) Sermayesi Kavramı ve Özellikleri İşletme sermayesi olarak da adlandırılan çalışma sermayesi işletmelerde finans yönetiminin en önemli konularından biridir. Çalışma sermayesi, bir konaklama işletmesinin faaliyetine başlayabilmesi ve söz konusu faaliyetlerini sürdürebilmesi için kullanılan ve kısa sürede paraya dönüşebilme özelliğine sahip varlıkları ile buna ilişkin harcamalardır. Başka bir deyişle çalışma sermayesi, konaklama işletmesinin faaliyetini süreklilik yönü ile ilgili bulunmaktadır. Konaklama işletmeleri turizm sektöründe yer almaları nedeniyle faaliyetlerine başladıktan sonra kesintisiz olarak hizmet verebilmek ve buna ilişkin giderlerini yapabilmek için belirli tutarlardan kaynaklara gereksinim duymaktadırlar. Bu kaynak, işletmenin çalışma sermayesidir. İşletmelerin bilançolarında yer alan dönen varlıklar toplamına “Brüt Çalışma Sermayesi” denilmektedir. Dönen varlıklar bir işletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşebilecek varlıklarını ifade eder.

Ülkemizde uygulanmakta olan Tek Düzen Hesap Planı çerçevesinde işletmelerin bilançolarının aktif kısmında yer alan dönen varlıklar aşağıda yer almaktadır: • Hazır Değerler – Kasa – Bankalar • Menkul Kıymetler – Hisse Senetleri vb. • Ticari Alacaklar – Alıcılar – Alacak Senetleri • Diğer Alacaklar • Stoklar • Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları • Diğer Dönen Varlıklar

İşletmelerin brüt işletme sermayesi hesaplanırken, bilançonun aktifinde yer alan karşılık hesapların (şüpheli alacaklar karşılığı, değeri düşen mallar karşılığı gibi) göz önüne alınması gerekir. Bu tutarların brüt tutardan indirilmesi gerekir.24 Dönen varlıkların toplamından oluşan brüt çalışma sermayesinden başka bir de “Net Çalışma Sermayesi” den söz etmek gerekir. Net Çalışma Sermayesi, dönen varlıklar toplamından başka bir deyişle brüt çalışma sermayesinden, kısa vadeli yabancı kaynakların indirilmesi sonucunda bulunan bir değerdir. Bu değer, bir işletmenin borç ödeme kabiliyetini göstermekte olup; işletmelere borç verenler çalışma sermayesinin belli bir seviyede tutulmasını isterler. İşletmelerin bilançolarının pasif kısmında yer alan kısa vadeli yabancı kaynaklar ise aşağıda sayılan bazı hesaplardan oluşmaktadır: • Mali Borçlar, • Ticari Borçlar, • Diğer Borçlar, • Verilen Avanslar, • Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler.

İşletmelerde genel olarak dönen değerlerin toplam tutarı kısa vadeli borçlardan daha fazladır. İşletmelerin bilançolarında yer alan dönen varlıklar ile kısa vadeli yabancı kaynakların karşılaştırılması sonucunda çalışma sermayesi ile ilgili bazı sonuçlara ulaşmak mümkün bulunmaktadır. Buna göre bir işletmenin bilançosunda, Dönen Varlıklar > Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar -> Net Çalışma Sermayesi Fazlalığı Dönen Varlıklar < Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar -> Net Çalışma Sermayesi Eksikliği (Açığı) bulunmaktadır. Net çalışma sermayesinin fazla olmasının olası nedenleri aşağıda sayılmaktadır: 1. İşletmenin dönen varlıklarının olması gereken miktarın üzerinde olması, 2. İşletmenin kısa vadeli borçlarının (kaynaklarının) düşük miktarlarda olması, 3. İşletmede gereğinden fazla stok bulunması, 4. İşletmenin borçlarının vadelerinde değişiklikler yapılması, 5. İşletmede bulunan sabit (duran) varlıkların satılması.

Yukarıda belirtilen ve buna benzer durumların gerçekleşmesi dönen varlıkları oluşturan kalemlerde artış ya da tersi olarak kısa vadeli yabancı kaynaklarda azalışlar yaratmak suretiyle, işletmenin net çalışma sermayesinde fazlalıklar ortaya çıkarmaktadır. İşletmede net çalışma sermayesi noksanlığı olmasının nedenleri ise aşağıda sayılmıştır: 1. İşletmeye sabit varlıklar alınması, 2. İşletmenin harcamalarında (giderlerinde) artışlar meydana gelmesi, 3. Konaklama işletmelerinde kullanılan girdilerin fiyatlarında oluşan artışlar, 4. İşletmenin iş hacminin artması, 5. Alacakların vadelerinde tahsil edilememesi, 6. Olağandışı durumların yaşanması (salgın hastalıklar, doğal afetler, ekonomik krizler vb.), 7. Sermayenin azalması

Yukarıda sayılan ve bunlara benzer nedenler yüzünden işletmelerin dönen varlıklarında azalış veya kısa vadeli yabancı kaynaklarındaki artışlar sonucunda net çalışma sermayesinde yetersizlikler (noksanlık) oluşabilmektedir. Net işletme sermayelerinde oluşabilecek fazlalık veya noksanlıkların giderilmesi yönünde işletmeler tarafından alınacak önlemler bulunmaktadır. Bu gibi durumlarda işletmelerin satış fiyatları, alacakların tahsilâtı, sabit varlıkların değerlendirilmesi ve borçların yönetimine yönelik politikaların gözden geçirilmesi yararlı sonuçların elde edilmesini sağlayacaktır. Finansman yönetiminde uygulanacak politikaların belirlenmesinde, konaklama işletmesinin içinde bulunduğu turizm sektörünün genel durumunun da göz önüne alınması gerekmektedir. Turizmi etkileyecek gelişmelerin yaşanması, konaklama işletmelerinde çalışma sermayesinin yönetimi ile yakın bir bağlantısı bulunmaktadır. İşletmelerin çalışma seviyelerinin en uygun seviye bulunması, işletmenin kârlılık ve riski üzerinde son derecede etkilidir. İşletmenin faaliyetlerini sürdürebilmesi için sahip olması gereken çalışma sermayesinin tutarı, işletmenin büyüklüğü ve bağlı olduğu oteller (bağımsız olması veya bir otel grubuna (zincirini) dâhil olması) çeşidine göre de değişebilmektedir.

“X” Konaklama işletmesinin aşağıda yer alan verileri doğrultusunda brüt ve net çalışma sermayesi tutarlarını hesaplayınız. Kasa: 50.000. Bankalar: 10.000. Kısa Vadeli Borçlar: 45.000. Uzun Vadeli Borçlar: 25.000. Özsermaye: 105.000. Çözüm: “X” konaklama işletmesinin dönen varlıkları, kasa ve bankaların toplamından oluşmaktadır. Buna göre; Dönen Varlıklar = Kasa + Bankalar Dönen Varlıklar = 50.000 + 10.000 Dönen Varlıklar = 60.000.- TL’dir. Brüt Çalışma Sermayesi = 60.000. Net Çalışma Sermayesi = Dönen Varlıklar –Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Net Çalışma Sermayesi = 60.000 (–) 45.000 Net Çalışma Sermayesi = 15.000.- TL

Konaklama İşletmelerinde Çalışma Sermayesinin Önemi “X” işletmesinin verileri doğrultusunda, bu işletmenin net çalışma sermayesinin seviyesini (yeterli, eksik veya fazla olarak) belirleyiniz. Çözüm: “X” işletmesinin dönen varlıklar toplamı (60.000.-TL) -, kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamından (45.000.-TL) büyük olduğu için, net çalışma sermayesinin fazla olduğu söylemek mümkündür. Konaklama İşletmelerinde Çalışma Sermayesinin Önemi Konaklama işletmelerinde en uygun işletme sermayesi tutarının belirlenmesi noktasında diğer işletmeler ile çok önemli bir farklılık bulunmaktadır. Bununla birlikte konaklama işletmelerinde sabit (duran) varlıkların işletmenin toplam varlıkları içinde önemli bir paya sahip olması özelliğinin de dikkate alınması gerekmektedir. Öte yandan konaklama işletmelerinde mevsimsel olarak farklı özellikler görülmesi kaçınılmazdır. Konaklama işletmelerinin kapasitelerinin ve iş hacimlerinin büyük olması durumunda, kredi (borç) elde etme olanakları daha fazla iken, aile işletmeleri şeklinde daha düşük ölçekli olan işletmeler, bu gibi konularda sıkıntılar yaşayabilmektedirler. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde para piyasasının yeterli olmaması yüzünden kısa vadeli fonların elde edilmesi şartları daha sınırlı olmaktadır.

Turizmin emek–yoğun bir sektör olması nedeniyle, konaklama işletmelerinin çalışma sermayesini etkileyen unsurlardan bir diğeri ise bu sektörde yer alan işletmelerin yapmış oldukları harcamalar (masraf=giderler)dir. İşletmelerde çalışan personele yapılan ödemeler önemli bir paya sahip bulunmaktadır. Konaklama işletmesi şehir otellerinde olduğu gibi sürekli ve tüm yıl boyunca faaliyette bulunabileceği gibi, sadece sezon (kış veya yaz mevsimi olarak) itibariyle faaliyette bulunabilir. Ancak konaklama işletmelerinin faaliyetleri ister mevsimsel ister sürekli olsun, her durumda gerçekleştirmeleri gereken sabit giderleri bulunmaktadır. Bunun dışında sezon otellerinde faaliyetlerinin özellikleri itibariyle dönemsel olarak, artış veya azalışların yaşanması ise kaçınılmazdır. Turizm sektörü, dolayısıyla konaklama işletmeleri dış faktörlerden oldukça kolay etkilenen bir yapıya sahiptir. Bu da emek yoğun çalışılan konaklama işletmelerinde işletme sermayesini önemini arttırmaktadır. Çünkü ister sezonluk ister yıllık olarak açık olsun tüm konaklama işletmelerinde sabit bir maliyet bulunmaktadır. Ayrıca konaklama işletmelerinde satılan ürünün stoklanamaması oda satışı gerçekleştirilemediği takdirde maliyeti arttırmaktadır. Değişen koşullar altında işletme sermayesine olan ihtiyacın da artmasıyla işletme sermayesi ihtiyacını doğru tahmin edemeyen işletmelerin büyük sıkıntı yaşaması kaçılmaz olmaktadır.Bu ve benzer özellikleri nedeniyle konaklama işletmelerinde çalışma sermayesinin yönetimi daha fazla önem kazanmaktadır.

Çalışma Sermayesini Etkileyen Faktörler ve Çeşitleri Çalışma sermayesi süreci, işletmenin gereksinim duyduğu nakitlerin sağlanması ile başlamakta olup, bunların konaklama işletmesinin faaliyetini sürdürebilmesi için gereken girdi ve malzemelerin satın alınması ve elde edilen konaklama gelirlerinin tahsil edilmesi suretiyle tekrar nakde dönüştürülmesinden oluşmaktadır. İşletmelerin çalışma sermayelerini etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Bu faktörlerden birincisi, işletmenin faaliyet konusudur. İşletmeler esas olarak hizmet ve üretim işletmeleri olarak gruplandırılmaktadır. Konaklama işletmeleri ise bulundukları sektör itibariyle hizmet işletmesi olarak tanımlanmaktadır. Hizmet işletmeleri üretim işletmelerine göre daha fazla çalışma sermayesine ihtiyaç duyarlar.

İkinci faktör, konaklama işletmesinin büyüklüğüdür İkinci faktör, konaklama işletmesinin büyüklüğüdür. Buna göre oteller zincirinde yer alan beş yıldızlı bir otel ile daha düşük kapasitesi olan bir otelin çalışma sermayesi ihtiyacı daha farklı olacaktır. Kapasitesi büyük olan oteller diğerlerine göre piyasalardan daha kolay bir şekilde yabancı kaynak elde edebilmekte ayrıca mevcut sermayeleri ve yapıları sayesinde birçok avantaja sahip bulunmaktadırlar. Üçüncü faktör ise işletmenin elde etmiş olduğu gelirleri ne kadar düzenli ise çalışma sermayesi gereksinimini de o derecede azalacaktır. Dolayısıyla elde ettiği gelirleri mevsimsel olarak değişebilen konaklama işletmelerinin çalışma sermayesi ihtiyacı, düzenli gelir elde eden işletmelerden daha fazla olacaktır. Çalışma sermayesi çeşitlerini ise üç grup halinde incelenebilir. Bunlar, 1. Sürekli (sabit) Çalışma Sermayesi, 2. Değişken Çalışma Sermayesi, 3. Olağanüstü Çalışma Sermayesi’dir.

Sürekli (Sabit) Çalışma Sermayesi, işletmenin faaliyetini tam kapasitesi ile hiçbir aksaklığa yer vermeksizin gerçekleştirmesini sağlayacak çalışma sermayesi (dönen varlıklar toplamı)dir. Sürekli (sabit) çalışma sermayesi ile işletmenin faaliyet hacmi arasında doğrudan bir bağlantı bulunmaktadır. Buna göre konaklama işletmesinin faaliyet hacmi yükseldikçe (veya azaldıkça) sürekli (sabit) çalışma sermayesi gereksinimi de yükselecek veya azalacaktır. Değişken Çalışma Sermayesi ise işletmenin ihtiyaç duyduğu sürekli çalışma sermayesinden ayrı olarak, mevsimsel değişiklikler sonucu gereksinim duydukları çalışma sermayesi tutarıdır.

Bazı konaklama işletmelerinde sezon dönemlerinde iş hacminin artması, sezon dışında kalan dönemlerde ise iş hacimlerinin azalmaları nedeniyle bu işletmelerde değişken çalışma sermayesi önem kazanmaktadır. Buna göre mevsimsel olarak faaliyette bulunan işletmelerinin sürekli çalışma sermayelerinin dışında değişken çalışma sermayelerinin bulunduğu gerçeği, finans yöneticileri tarafından dikkate alınmalıdır. Olağanüstü Çalışma Sermayesi işletmelerin normal şartlar altında gerçekleşme olasılığı olmayan durumlar sonucunda karşılaşılan sorunların giderilmesi için kullanılan sermayedir. Konaklama işletmeleri için olağanüstü çalışma sermayesi gerektiren şartlar olarak ulusal veya uluslararası düzeyde yaşanan afetler, hastalıklar, terör, iç savaşlar vb. olaylar sayılabilir.

Çalışma Sermayesinin Özellikleri İşletmelerin bilançolarının aktif yapısını oluşturan varlıklar, dönen ve duran varlıklar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İşletmenin faaliyetleri bir bütün olarak ele alınmakla birlikte bu varlıklar farklı bazı özellikler göstermektedir: 1. Çalışma sermayesini oluşturan dönen varlıklar, kalemler halinde bölünebilirler. Başka bir deyişle bu unsurlar artırılabilir veya azaltılabilir. Buna karşılık sabit (duran) varlıklar bir bütün olarak oluşturmaktadır. Yani sabit bir varlık (örneğin bir otel arsası) alınabilir veya alınamaz, bölünerek alınması söz konusu değildir. 2. Çalışma sermayesini oluşturan dönen varlıklar, duran varlıklara göre daha hızlı olarak nakde çevrilebilirler (likidite özelliği). 3. Çalışma sermayesine ilişkin kalemlerin hareket hızı, duran varlıklara göre daha fazladır.

Kaynakça Doç. Dr. Selda Aydın , Konaklama İşletmelerinde Finansal Yönetim , Ankara 2011, s. 1-192