DESTAN NEDİR? Destan bir ulusun yaşamını yakından ilgilendiren savaş, göç, yıkım , felaket , yangın … gibi tarih ve toplum olaylarının çerçevesi içinde yiğitlik ve olağanüstülük üzerine kurulmuş çok uzun bir manzum öyküdür. Destan , insanoğlunun çok eski dönemlerde ortaya koyduğu ilk sanat ürünlerinden biridir.

Destanlar , ortaya çıkışlarına göre iki türlüdür: Doğal Destan , Yapma Destan Doğal Destan: Çok eski dönemlerde ulus vicdanında derin izler bırakan bir tarih ya da toplum olayının , yine o devirlerde ulusal bir ozan ya da çeşitli saz ozanları tarafından söylenen biçimine doğal destan denir.

DOĞAL DESTANIN ÖZELLİKLERİ Anonim bir özellik taşır. Çoğu manzumdur; nazım ve nesir karışık olanına az rastlanır. Nazım biçimi ve uyak , destanı yaratan halkın geleneğine bağlıdır. Gerçek ve gerçekdışı olaylar iç içedir. Destan kişileri beden ve karakter özellikleri bakımından hem olağan hem de olağanüstü özellikler taşır.

Destanlarda anlatılan olayların zamanı aşağı yukarı bellidir. Destanlar çok uzun manzum öykülerdir.Kırgızlara ait Manas destanı 400 bin dizeden oluşur. Destanlarda daha çok kahramanlık, yiğitlik, dostluk , aşk , ölüm , yurt sevgisi konuları işlenir.

DÜNYA EDEBİYATININ EN ÜNLÜ DOĞAL DESTANLARI İLYADA VE ODYSSEİA( Homeros) :Yunanlıların Toroia Savaşına gidiş dönüşlerini anlatır.( YUNAN DESTANI) ŞEHNAME ( FİRDEVSİ ) İran – Turan mücadelelerini , İran’ın kahramanı Rüstem’in yiğitliklerini , Büyük İskender’in İran’ı işgalini anlatır. ( İRAN EDEBİYATI)

KALEVELA (LÖNROT) : Doğaya karşı savaşan Finlilerin erdemlerini , bilgeliklerini anlatır. ( FİN EDEBİYATI) MAHABHARATA ( HİNT EDEBİYATI) RAMAYANA ( HİNT EDEBİYATI ) İGOR : 12.YY da Kıpçak Türkleriyle Rusların yaptıkları savaşı anlatır. ( RUS EDEBİYATI) OĞUZ KAĞAN : Hunların Orta Asya’ da Türk birliğini nasıl kurduğunu anlatır . ( TÜRK EDEBİYATI) Bunlardan başka Sümerlerin GILGAMIŞ , JAPONLARIN ŞİNTO ADLI DESTANLARI DA ÜNLÜDÜR.

YAPMA DESTANLAR Yeni ve yakın çağlarda , herhangi bir tarih olayının bir ozan tarafından destan kurallarına uygun olarak yazılmış biçimine yapma destan denir. Bunlar sanatsal amaçlı destanlardır.Bilinen bir sanatçının ortaya koyduğu destanlardır.

DÜNYACA ÜNLÜ YAPMA DESTANLAR KAYBOLMUŞ CENNET: Ademle Havva’nın cennetten yeryüzüne inişleri anlatılmıştır.(J. MİLTON – İNGLZ EDEB.) KURTARILMIŞ KUDÜS: I. Haçlı seferinde Kudüs’ün alınışı anlatılır. ( T.TASSO- İTALYAN EDEB.) İLAHİ KOMEDYA : Öteki dünyaya Dante’nin yaptığı 7 günlük gezi anlatılır.( DANTE- İTALYA EDEB.) Üç ŞEHİTLER DESTANI: Kurtuluş Savaşından bazı kesitler anlatılır .( F.H. DAĞLARCA- TÜRK EDEB.)

İSLAMİYETİN KABULÜNDEN ÖNCEKİ TÜRK DESTANLAR SAKA TÜRKLERİ: ALP ER TUNGA DESTANI:Sakaların yiğit komutanı Alp Er Tunga ‘nın İranlılarla yaptığı savaş anlatılır.Destanda Alp Er Tunga’nın kahramanlıkları , başarıları ve ölümünden duyulan acı anlatılır. ŞU DESTANI: Saka Türklerinin hükümdarı Şu’nun Makedonya hükümdarı İskender ile mücadelesi anlatılır.Bu destanla ilgili bilgileri Divanü Lügat’it Türk ‘ten alırız.

HUN DESTANI OĞUZ KAĞAN DESTANI : Bu destanda Hun hükümdarı Mete Han’ın Orta Asya ‘da Türk birliğini kurması anlatılır. Oğuz Kağan destanının Uygur yazısıyla yazılmış bir kopyası Paristedir.

GÖKTÜRK DESTANLARI BOZKURT DESTANI : Göktürklerin dişi bir kurttan nasıl türediklerini ve çoğaldıkları anlatılır.Bu destanla ilgili bilgiler Çin kaynaklarından alınmıştır. ERGENEKON DESTANI : Göktürklerin Ergenekon denilen bir yere sığınmaları , orada 400 yıl oturup çoğalmaları , sonrada demir bir dağı delerek oradan çıkmaları ve devlet kurmaları anlatılır.

UYGUR TÜRKLERİ DESTANLARI TÜREYİŞ DESTANI : Uygurların bir kurttan nasıl türeyerek çoğaldıkları anlatılır. GÖÇ DESTANI: Bu destanda , Uygurların Kırgız baskılarına dayanamayarak Doğu Türkistan’a göç edişleri anlatılmıştır.

İSLAMİYET SONRASI TÜRK DESTANLARI SATUK BUĞRA HAN DESTANI : İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra’nın Müslüman olmayanlarla mücadelesi anlatılır. MANAS DESTANI: 11 ve 12. YY Kırgız Türkleri arasında oluşmaya başlayan bu destan geniş coğrafyalara yayılmıştır.Manas adlı bir yiğidin kafirlerle mücadelesi anlatılır.Dünyanın en uzun destanıdır.400 bin mısradan oluşur. KÖROĞLU DESTANI : Köroğlunun asıl adı Ruşendir.

BATTAL GAZİ DESTANI: Bu destan 8 ve 9 BATTAL GAZİ DESTANI: Bu destan 8 ve 9. yy da Müslüman Türk ve Arapların Anadolu’ya yaptıkları akınları ve Bizanslılarla çarpışmalarını anlatır. Bunlardan başka CENGİZ HAN DESTANI,TİMUR DESTANI, DANİŞMANT GAZİ DESTANI, GENÇ OSMAN DESTANI… gibi destanlarda İslamiyatin kabulünden sonra ortaya çıkan destanlardır.