SAĞLIK HUKUKU VE MEVZUATI Sağlık Çalışanlarının Hukuki Sorumluluklar Özel Körfez Marmara Hastanesi Eğitim Komitesi

Hukuk sözlük anlamıyla, "Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünü“ olarak tanımlanır.

SAĞLIK HUKUKU Sağlık personelinde sorumluluk bilincinin varlığını ortaya koymaya çalışan, bu bilinç içinde hizmetin varlığı, sunumu ve hasta hakları ile hukuk bilimi öğretisinde kişilerin maddi ve manevi değerlerini koruyan, kişilik haklarının birlikte ele alınmasını sağlayan bir tıp bilimi, olarak kabul edilmelidir.

SAĞLIK MEVZUATI Sağlık hizmetlerinin nasıl örgütleneceğini, nasıl yürütüleceğini, nasıl finanse edileceğini, hizmetlerde yetkinin kimde bulunduğunu, görev ile sorumluluğun ne olduğunu belirtir.

Sağlık Bakanlığı 3 Mayıs 1920 tarihinde, 3 sayılı “Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti Yasası” ile kurulmuştur. 3 Mayıs 1920’de yapılan ilk Bakanlar Kurulu toplantısına Dr. Adnan Adıvar ilk sağlık bakanı olarak katılmıştır. 10 Mart 1921’de bakanlıktan ayrılan Dr. Adnan Adıvar’ın yerine Dr. Refik Saydam bakan olmuştur. Refik Saydam döneminde koruyucu ve tedavi edici hekimlik hizmetlerinin birbirinden ayrı ele alınması ilkesi benimsenmiştir

SAĞLIK MEVZUATI 1928 yılı 1219 sayılı Tababet Ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun 1930 yılı 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 1933 yılı Hususi Hastaneler Kanunu 1953 yılı Eczacılar Ve Eczaneler Hakkında Kanun 1954 yılı 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu 1960 Tıbbi Deontoloji Tüzüğü 1961 yılı 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun

SAĞLIK MEVZUATI 1979 yılı Organ Ve Doku Alınması, Saklanması Ve Nakli Hakkında Kanun 1982 yılı Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği 1983 yılı Kan Ve Kan Ürünleri Kanunu 1987 yılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu 1998 yılı Hasta Hakları Yönetmeliği 2000 yılı Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği 2004 yılı 5258 Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun

Sağlık Mesleklerinin Uygulanması ile ilgili Yasa ve Tüzükler:

1928 yılında çıkarılan 1219 sayılı yasa Tababet Ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun; Bu kanunla hekimler, diş hekimleri, ebeler, sünnetçiler, hasta bakıcılar ve hemşireler ile ilgili hükümler vardır. Anılan meslekleri uygulamak için gerekli koşullar bu kanunda belirtilmiştir. Halk hekimi –mutatabbip- diye anılan diplomasız kişilerin, insanlara sağlık hizmetinde bulunmaları yasaklanmıştır. Bu kanuna göre Türkiye’de sadece T.C. uyruklu hekimler mesleklerini uygulayabilir ve mahkemelerde bilirkişilik yapabilirler. Bir kişinin sağlık durumu hakkında da ancak T.C. uyruklu bir tabip rapor verebilir. Yabancı tabip çalıştırılması ve yabancı ülkelerden alınan diplomaların geçerli olabilmesi için bazı koşullar ileri sürülür.

Bu kanuna dayalı olarak çıkarılan “Tababet Uzmanlık Tüzüğü”ünde uzmanlık dalları ve nasıl uzman olunacağına dair hükümler vardır. 1960 yılında “Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi” yürürlüğe girmiştir. 1943 yılında 4459 sayılı Köy Ebeleri ve Köy Sağlık Memurları Teşkilatı Yapılmasına Dair Kanun 1954 yılında Hemşirelik Kanunu çıkarılmıştır.

1930 yılı 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanunun ile birlikte ‘‘sağlık mevzuatının anayasası’’ durumunda Sağlığı Koruma genel yasası Madde 1 ;Ülkenin sağlık koşullarını düzeltmek ve halkın sağlığına zara veren etkenlerle savaşmak, gelecek kuşakların sağlıklı yetişmesini ve halkın tıbbi ve toplumsal yardıma kavuşmasını sağlamak genel devlet görevlerindendir

Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun (1961 yılında kabul edilen 224 sayılı yasa): Herkes her çeşit sağlık hizmetinden ücretsiz veya kendisine yapılan hizmetin bir kısmına iştirak suretiyle eşit şekilde yararlanacaktır. İlk basamak tedavi hekimliği örgütlenecektir. Kamu sektöründe çalışan hekimler serbest meslek icra edemeyecekler, mukavele (sözleşme) ile istihdam edileceklerdir.

Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun (1961 yılında kabul edilen 224 sayılı yasa): Sözleşme ile istihdam hükmü 1966 yılında çıkarılan Personel Kanunu ile kaldırılmıştır. 1981 yılında kabul edilen 2368 sayılı kanun tüm kamu sektöründe çalışan hekimlere muayenehane açma hakkı vermiştir. Kanunun verdiği haklardan yararlanmak isteyen hastalar acil durum hariç – önce sağlık ocağına başvuracak, sağlık ocağı hekimi gerekli görürse hastayı hastaneye gönderecektir.

Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun (1961 yılında kabul edilen 224 sayılı yasa): Hastane uzmanları sağlık ocağı personelinin sürekli eğitimini sağlayacaktır. Toplum katılımı sağlanacaktır. Sağlık ocağı düzeyinde koruyucu hekimlik ile ilk basamak tedavi hekimliği entegre edilmiş ve bir ekip hizmeti olarak örgütlenmiştir. Hastalara ilaç ve tedavi araçları, bütçenin elverdiği oranda parasız verilecektir.

663 Sayılı SAĞLIK BAKANLIĞI VE BAĞLI KURULUŞLARININ TEŞKİLAT VE GÖREVLERİ HAKKINDA KHK 2 Kasım 2011

Düzenlemeler Yabancı hekim ve hemşire; “Türkiye Cumhuriyeti dahilinde tababet icra ve her hangi surette olursa olsun hasta tedavi edebilmek için tıp fakültesinden diploma sahibi olmak şarttır.” “Türk hekimlerinin” ibaresi “hekimlerin” olarak değiştirilmiştir. İkamet mecburiyeti: Bakanlık, kamu ve özel bütün sağlık kuruluşlarında çalışmakta olan sağlık personeli için görevli olduğu kuruluşun bulunduğu yerleşim yeri sınırları içinde ikamet etme mecburiyeti Gönüllü sağlık hizmeti ve sağlık gözlemciliği: Sağlık hizmeti sunmaya yetkili gerçek ve tüzel kişilerce sosyal dayanışma ve yardımlaşma amacıyla gönüllü ve ücretsiz olarak sağlık hizmeti verilebilir.

Son dönemde kamu hizmet sunumuna etkin olarak sokulmaya çalışılan kamu özel ortaklığı yurt içi ve yurt dışındaki işlerde temel model olarak kabul edilmiştir. Taşra teşkilatı; İllerde kurulan il sağlık müdürlükleri ile ihtiyaca göre ilçelerde kurulan ilçe sağlık müdürlüklerinden oluşur. Geçici görevlendirme: Görevlendirme geçici ancak süresi bir yıl. Serbest sağlık bölgesi

Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu; Bakanlık politika ve hedeflerine ve Türkiye Sağlık Hizmetleri Kurumunun düzenlemelerine uygun olarak, ülke genelindeki ağız ve diş sağlığı merkezleri, Devlet hastaneleri ile eğitim ve araştırma hastanelerinin açılması, işletilmesi, faaliyetlerinin izlenmesi, değerlendirilmesi ve denetlenmesi, bu hastanelerde her türlü koruyucu, teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinin verilmesini sağlamakla görevlidir. Kamu Hastaneler Birliği ; Kurum tarafından, kaynakların etkin ve verimli kullanılması amacıyla Kuruma bağlı ikinci ve üçüncü basamak sağlık kurumları, il düzeyinde Kamu Hastaneleri Birlikleri kurularak işletilir. Hizmetin büyüklüğü göz önünde bulundurulmak suretiyle aynı ilde birden fazla birlik kurulabilir.

SAĞLIK PERSONELİNİN HUKUKİ SORUMLULUKLARI

Hukuki Sorumluluklar 1. Ceza Sorumluluğu 2. Tazminat Sorumluluğu 3. İdari Sorumluluk 4. Mesleki Sorumluluk

Ceza Sorumluluğu 1. Kasta Dayalı Sorumluluk Bilerek ve isteyerek adam öldürme veya müessir fiil (yaralama, sakatlama) 2.Taksire Dayalı Sorumluluk: Mesleki ödev ve yükümlülüklere aykırı olarak; dikkatsizlik, tedbirsizlik, meslek ve sanatta acemilik yoluyla ölüm veya yaralama gibi istenmeyen bir sonuca sebep olma

Olası Kast Olası kast, suç sayılan sonucun gerçekleşmesi ihtimali öngörüldüğü halde, gerçekleşmemesi için özel çaba gösterilmeden, umursamaz bir şekilde “bir şey olmaz” deyip davranılmasıdır (YTCK.m.21/II). Örnek: Üzerinde deney yapılan kişinin ölmesi, eziyet edilmek istenen kişinin ölmesi…

İzin Verilen Risk - Komplikasyon Sağlık çalışanları, görevlerinin gerektirdiği bilgi ve donanımla ve azami dikkat ve özen içinde tıbbi müdahalede bulundukları halde, hastalığın kötüleşmesine engel olamazlarsa, bundan sorumlu tutulamazlar.

Yeni Türk Ceza Kanunu İnsan sağlığı önemsenmekte ve sağlık hakkını istismara yönelik haller, ağır yaptırımlara bağlanmaktadır. Akıl hastası, alkol, uyuşturucu ve madde bağımlısı suçluların yüksek güvenlikli sağlık kurumlarında gözetim ve tedavi altında tutulması ve tedavi sürelerinin cezalarına sayılması kabul edilmiştir. Dilekçe hakkının kullanılmasını engelleme: 6 aya kadar hapis (m.121)

Yeni Türk Ceza Kanunu Gebe kadınlar, çocuklar ve savunmasız hastalar üzerinde işlenecek suçlar, çoğu yerde ağırlatıcı sebep olarak öngörülmüş, bazen de ayrı bir suç sayılmıştır. Yetkili hakim ve savcı kararı olmaksızın, kişiyi genital muayeneye gönderen veya bu muayeneyi yapan için üç aydan bir yıla kadar hapis (m.287) Bulaşıcı hastalıklar müstesna. Olanaklar elverdiği ölçüde, isteyen kadınlara kadın hekim tarafından muayene hakkı tanınmıştır (CMK.77).

Bilirkişinin Gerçeğe Aykırı Görüş Bildirmesi (YTCK.276) YTCK.276: Bilirkişinin gerçeğe aykırı görüş bildirmesi: 1-3 yıl hapis TCK.253 (Asılsız bir sebeple bilirkişilikten kaçınma): 6 aya kadar hapis + hapis süresi kadar meslek ve sanatın tatili)

Yeni Türk Ceza Kanunu mad.280 Özellikleri Sadece şahıslar aleyhine işlenen cürümler değil, her türlü suç belirtisinin bildirilmesi aranmıştır. TCK.530: “suç işlendiğini fark ettiklerinde” YTCK.280: “suç belirtisi ile karşılaştığında” Hastanın kovuşturmasını gerektirecek suçların bildirilmemesi –haklı- istisnasına yer verilmemiştir. “Önce müdahale sonra bildirim” ilkesine yer verilmemiştir. Ceza ağırlaştırılmıştır: (Hafif para cezası yerine 1 yıla kadar hapis)

Tanıklıktan Çekinme (CMK.46) Hekimler, diş hekimleri, eczacılar, ebeler ve bunların yardımcıları ile diğer sağlık çalışanları, bu sıfatları nedeniyle hasta ve hasta yakınları hakkında öğrendikleri bilgiler nedeniyle tanıklıktan kaçınma hakkına sahiptir. Hastanın rızası olursa sağlık çalışanı tanıklıktan kaçınamaz.

Bilirkişilikten Kaçınma (CMK.71) Bir işi meslek edinenler ve bu mesleği yapmaya resmen (ruhsatla) yetkili olanlar bilirkişilik görevinden kaçınamazlar. Yasal bir sebep olmaksızın bilirkişilik görevinden kaçınan hekimler, neden oldukları giderlere ve 3 ayı geçmemek üzere disiplin hapsine mahkum edilirler. Kişi, bilirkişilik görevinin gereğini yerine getirdiğinde derhâl serbest bırakılır.

Moleküler Genetik İncelemeler (CMK.78 vd.) Soybağının belirlenmesi (nesebin teşhisi) veya elde edilen bulgunun şüpheli veya sanığa ya da mağdura ait olup olmadığının tespiti için zorunlu olması hâlinde, sadece hakim kararı ile moleküler genetik incelemeler yapılabilir. İncelemeyi yapan hekim-bilirkişi, yetkisiz 3. kişilerin bilgi edinmesini önlemekle yükümlüdür. İncelenecek bulgu, bilirkişiye ilgilinin adı-soyadı, adresi, doğum tarihi bildirilmeksizin verilir. İnceleme sonuçları, kişisel veri niteliğinde olup, başka bir amaçla kullanılamaz. Genetik inceleme bilgileri, kovuşturmaya yer olmadığı kararı veya hükmün kesinleşmesi üzerine en geç 10 gün içinde Cumhuriyet savcısının huzurunda yok edilir ve bu husus dosyasında muhafaza edilmek üzere tutanağa geçirilir.

Adli Muayene (CMK.86) Ölüm zamanı ve ölüm nedenini belirlemek amacıyla yapılan adli muayene, C. savcısı huzurunda hekim tarafından yapılır. Yeni doğanın cesedi üzerinde adlî muayene veya otopside, doğum sırasında veya doğumdan sonra yaşam bulgularının varlığı ve olağan süresinde doğup doğmadığı ve rahim dışında yaşama kabiliyeti araştırılır. Zehirlenme şüphesi olan hâllerde inceleme için gerekli görülürse bir hekimin katılımı da sağlanır.

Otopsi (CMK.87) Otopsi, Cumhuriyet savcısının huzurunda biri adlî tıp, diğeri patoloji uzmanı veya diğer dallardan birisinin mensubu veya biri pratisyen iki hekim tarafından yapılır. Ölümünden hemen önceki hastalığında öleni tedavi etmiş olan hekime otopsi yapma görevi verilemez. Sadece, bu hekimin otopsi sırasında hazır bulunması ve hastalığın seyri hakkında bilgi vermesi istenebilir. İnceleme ve otopsi işlemlerinde, cesedin görüntüleri kayda alınır.

Suçları İhbar Yükümlülüğü Cürmü haber vermekte zühul (TCK.530) Hekim, cerrah, ebe ve sair sağlık çalışanlarının, şahıslar aleyhinde bir suç işlendiğini fark ettiklerinde, gerekli tıbbi müdahale ve yardımı yaptıktan sonra durumu adliye veya zabıtaya bildirmemesi veya bildirmekte gecikmesi. Hafif para cezası Hastanın kovuşturmasını gerektiren bir suçun ihbarı yapılmaz. Sağlık çalışanlarının suçu bildirmemesi (YTCK.280): Görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşan memurun bunu yetkili makamlara bildirmemesi ya da bildirimde gecikmesi.1 yıla kadar hapis

Meslek Sırrının İfşası Meslek sırrını ifşa (TCK.198): 3 aya kadar hapis Resmi görevi veya sıfatı ya da meslek ve sanatı gereği ifşasında zarar görülen bir sırra vakıf olup ta meşru bir sebebe dayalı olmaksızın ifşa etmek Özel hayatın gizliliğini ihlal (YCK.134): 6 ay-2 yıl hapis Gizliliğin görüntü veya ses kaydı yapılarak ihlali (En az 1 yıl hapis) .Özel hayata ilişkin görüntü veya sesleri ifşa etmek (1-3 yıl hapis) Fiilin basın ve yayın yoluyla işlenmesi (½ ceza artırımı) Genel ağırlatıcı sebepler (YTCK.137): ½ ceza artırımı a. Memurun yetkisini kötüye kullanması ile Belli bir meslek ve sanatın sağladığı kolaylıktan yararlanarak Hekimler için 9 ay-3 yıl hapis

Çocuk Düşürme Rıza dışı bir kadının çocuğunu düşürme: 5-10 yıl hapis (m.99/I). Rıza dışı çocuk düşürme kadının ruh ve beden sağlığına zarar verirse, 6-12 yıl hapis, kadın ölürse, 15-20 yıl hapis (m.99/III) Rızaya dayalı olsa bile, tıbbi zorunluluk bulunmaksızın, gebelik süresi 10 haftadan fazla bir kadının çocuğunu düşürme: 2-4 yıl hapis (m.99/II) Gebelik süresi 10 haftadan fazla bir kadının çocuğunu bizzat düşürmesi veya düşürtülmesine rıza göstermesi: 1 yıla kadar hapis (m.99/II,100)

Çocuk Düşürme Gebelik süresi 10 haftadan fazla bir kadının rızası ile çocuğunu düşürtürken ona bir zarar verilirse 3-6 yıl hapis, kadın ölürse 4-8 yıl hapis (m.99/IV) Gebelik süresi 10 haftayı doldurmamış bir kadının rızası ile çocuğunu düşürten kimsenin yetkisiz olması halinde 2-4 yıl hapis (m.99/IV) Suç mağduru kadının 20 haftadan fazla olmayan gebeliğine son verme suç değildir. Bir erkek veya kadının rıza dışı kısırlaştırılması: 3-6 ay hapis Rızaya dayalı kısırlaştırmanın yetkisiz kişilerce yapılması: 1-3 yıl hapis

Kasten Öldürme ve Yaralama Kasten adam öldürme: Müebbet hapis (24-30 yıl ağır hapis) Kendini savunamayacak durumdaki kişilere, gebe kadınlara ve çocuklara yönelik olursa: Ağırlaştırılmış müebbet hapis Taksirle Ölüme Sebebiyet (m.85): 3 - 6 yıl hapis (TCK.m.455: 2 - 5 yıl hapis). Kasten Yaralama (m.86): Kasten başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, 1-3 yıl kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Memuriyet görevini kötüye kullanarak veya kendini savunamayacak durumda olanlara (hastalara) karşı kasten yaralama 2-5 yıl hapis

Ağırlaşmış (Kasdi) Yaralama (Yeni TCK) 1. Bir Kat Ceza Artırımına Yol Açan Ağırlaşmış Yaralama Duyu organ zaafiyeti Konuşma zorluğu Yüzde iz bırakma Yaşam tehlikesi oluşturma Gebenin erken doğumuna yol açma

Ağırlaşmış (Kasdi) Yaralama (Yeni TCK) 2. İki Kat Ceza Artırımına Yol Açan Ağırlaşmış Yaralama İyileşmesiz durum (bitkisel hayata) neden olma Duyu organ kaybı Konuşma ve çocuk yapma yeteneği kaybı Yüzde kalıcı bozulma Gebenin çocuk düşürmesine yol açma Kemik kırılmasına yol açacak şekilde yaralama: 1-6 yıl hapis Yaralama sonucunda ölüm meydana gelmesi: (8-12, 12-16 yıl hapis)

Taksirle Yaralama Taksirle yaralama suçunun takibi mağdurun şikayetine bağlıdır, re’sen yapılamaz. Taksirli suçlardan dolayı hükmedilen hapis cezası uzun süreli (1 yıldan fazla) de olsa para cezasına çevrilebilir. Bilinçli taksir: Kişinin tahmin etmekle birlikte istemediği bir sonucun gerçekleşmesidir (YTCK.m.22/3) Bu halde ceza 1/3 – 1/2 oranında artırılır. Bilinçli taksir para cezasına çevrilmez

Kasten Öldürmenin İhmali Davranışla İşlenmesi (Yeni TCK.m.83) Kanuna ve sözleşmeye dayalı bir yükümlülüğü yerine getirmeyerek ölüme sebebiyet veren kişiye verilecek kasten adam öldürme cezasından indirim yapılır. Örnek 1: Yaşı, hastalığı veya yaralanması dolayısıyla ya da başka herhangi bir nedenle kendini idare edemeyecek durumda olan kimseye yardım etmemek ya da durumu derhâl ilgili makamlara bildirmemek (YTCK.m.98/I) Örnek 2: Akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihmali (YTCK.175)

MESLEKİ TAKSİR Tıp mesleğinin icrasında uyulması gereken kurallara uygun davranmamak, “ayıp”lı ifa. * Yanlış teşhis veya tedavi * Tedavide gecikmek * Gerekli olmayan cerrahi müdahale yapmak * Tehlikeli veya elverişsiz anestezi kullanmak * Gerektiğinde acil tedbirlere başvurmamak Örnek; “Davacının çocuğunun sol el 4. parmağındaki siğilin tedavisi için (...) Devlet Hastanesine müracaatı üzerine, siğilin çıkarılması amacıyla enjekte edilmesi gereken ve doktor tarafından reçeteye yazılan "Mercaine" isimli ilaç yerine "İL 33" isimli ilacın görevli hemşire tarafından enjekte edilmesi sonucu kangren olan sol el 4. parmağının kesilmesi”

TAKSİR TÜRLERİ Tedbirsizlik: İlaç komplikasyonu ve yan etkilerinin göz ardı edilmesi; Tedavi öncesi gerekli tetkiklerin yapılmamış olması; c) Ameliyat öncesi ameliyathanenin denetlenmemesi; d) Malzemenin sterilize edilmemesi; e) Hastaya yeterli bilgi verilmemiş olması; f) Operasyon sırasında hastanın vücudunda bazı cihazların unutulması g) Kurşun yarasına sahip hastanın vücudunda kurşun kalıp kalmadığı araştırılmaksızın, yarası temizlenerek eve gönderilmesi ve ertesi gün ağırlaşan hastanın vücudunda kalan kurşuna bağlı iç kanamadan ölmesi

TAKSİR TÜRLERİ Dikkatsizlik: Tıbbi müdahale sırasında gerekli hijyenik şartlara uymamak Operasyon sırasında önemli bir siniri ya da arteri kesmek Hareketsiz kalması gereken hastayı hareket ettirmek Ameliyat esnasında dikkati dağıtacak ölçüde şakalaşmak Radyoloji hekiminin çinko filtreyi röntgen cihazının içerisine yerleştirmemesi Guatr ameliyatı sırasında baş atardamarın, tiroit arteri yerine yanlışlıkla boğulması

TAKSİR TÜRLERİ Meslek ve sanatta acemilik: Tıptaki yenilik ve gelişmelerden, ilaç ve tedavi yöntemlerinden habersiz olmak, mesleği “gereği gibi” yapmamak Örnek: Düşük yapan hastaya muhtemel riskleri düşünülmeden ve gerekli süre yatakta müşahede altında tutulmadan sağlık kurumları dışında acemice ve dikkatsizce kürtaj yapılması Cerrahın becerisini göstermek üzere, yeni ve denenmemiş bir yöntemi uygularken hastanın ölmesi.

TAKSİR TÜRLERİ Emir ve talimatlara, düzenleyici işlemlere ve meslek kuralları ve yükümlülüklere uymamak: Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi”, Hasta Hakları Yönetmeliği, Hasta Hakları Yönergesi Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Örnek: İntihar fikrine sahip ruhi bunalımlı hastayı uzman hastahane personelinden olmayan kimselerin denetimine bırakmak ve gerekli koruyucu tedbirinin alınmaması sebebiyle, hastanın tedavi edildiği odanın penceresinden atlayarak ölmesi

SAĞLIK MESLEK KURALLARI “Tabip, vazife ve ihtisası ne olursa olsun gerekli bakımın sağlanmadığı acil vakalarda mücbir sebep olmadıkça, ilk yardımda bulunur” (Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, m.3/I). “Tabip, meslek ve sanatının icrası vesilesiyle muttali olduğu sırları, kanuni mecburiyet olmadıkça ifşa edemez” (Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, m.4/I).

SAĞLIK MESLEK KURALLARI Ambulans Yönetmeliği m.14/II: “Hekimler, ambulans servisince hastaya uygulanan tıbbi işlemlerden ve kayıtların düzenli tutulmasından ve dosyaya işlenmesinden ve kullanılan aletlerin sterilizasyonu ve dezenfeksiyonundan sorumludur”. Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği m.194: “Kurumda huzur ve sükunu bozacak ve hastaları rahatsız edecek şekilde bağırmak, gürültü etmek ve hasta odaları ile izin verilen yerler dışında sigara veya alkol içmek ya da bulundurmak yasaktır”.

SAĞLIK MESLEK KURALLARI Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği m.132: “Hemşireler, …hastaların hal ve hatırlarını sorar, derecelerini alır, nabız ve teneffüslerini sayar, moral gücünü olumlaştırıcı gerekli ortamı ve güveni sağlar, hastaları muayene ve tedaviye hazırlarlar”. “Hastalara iyi muamele etmek, onların dertlerini dinlemek, teselliye muhtaç ve ameliyat heyecanı içinde olanları teselli ve teskin etmek; sağlık eğitimi konusunda bilgi vermek hemşirelerin esaslı görevleridir” “Kendisi yemek yiyemeyecek durumda olan hastaların bizzat yemeğini yedirirler. Banyo yapacakları, yardımcı hizmetli ile banyoya gönderirler, gidemeyenlerin yataklarında temizliğini yaptırırlar”

Hizmet Kusuru ve Devletin Sorumluluğu Memur statüsü içinde, kamu hukuku kurallarına göre görev yapan sağlık çalışanlarının, görevleri nedeniyle, sağlık hizmetinden yararlanan üçüncü kişilere verebileceği zararlar, öncelikle çalıştığı kamu kurumundan karşılanır (AY.m.129/5, 657- m.13).

Kişisel Kusur – Hizmet Kusuru Memurun, görev sırasında olsa bile, görevi ile ilgili olmaksızın, hizmetle bağdaşmayan ve hizmetin gereği olmayan (keyfi) bir davranışla (kişisel kusuru ile) bir zarar vermişse, kural olarak yönetimin sorumluluğu da söz konusu olmaz. Devlet Memurları Kanunu (m.13), hizmet kusuru ile üçüncü kişilere zarar veren memur aleyhine dava açılmasını önlemiş ve kamu kurumu aleyhine açılan tazminat davasının aleyhte sonuçlanması halinde dahi memura rücu edilmesini kabul etmemiştir.

Hizmet Kusuru Genelgesi Sağlık Bakanlığı-18 Ocak 2005 Yanlış teşhis ve tedavi, Ameliyat öncesi ve sonrası gelişen komplikasyonlar, Doğum esnasında ve sonrasında gelişen komplikasyonlar, Hastane idaresinden kaynaklanan problemler, Hatalı enjeksiyon, Hatalı laboratuar tetkikleri, Poliklinik ve sevk işlemlerinde yanlış yönlendirmeler, Acil servis hizmetlerinin yetersizliği,

Borçlar Kanunu ve SAĞLIK Hastanın Ölümü Halinde Tazminat Borçlar Kanunu m.45 “Bir adam öldüğü taktirde zarar ve ziyan, özellikle gömme giderlerini de kapsar. Ölüm derhal meydana gelmemişse, zarar ve ziyan tedavi giderlerini ve çalışamamaktan doğan zararı kapsar. Ölüm neticesi olarak diğer kimseler ölenin yardımından yoksun kaldıkları taktirde, onların bu zararını da tazmin etmek gerekir” Cenaze giderleri Tedavi giderleri İş kaybı zararı Destekten yoksunluk Tazminatı Manevi tazminat

Mesleki Sorumluluk Meslek Odalarının Uygulayabileceği Disiplin Cezaları 1. Uyarma 2. Para Cezası Geçici Meslekten Alıkoyma: Oda bölgesinde 15 günden altı aya kadar meslek uygulamasından alıkonulmasıdır. Meslekten geçici olarak alıkonma cezası alanlar, bu süre dolmadan Türkiye'nin hiçbir yerinde muayenehane açamaz herhangi bir yolla mesleğini uygulayamaz, resmi kurum ve kuruluşlarda da mesleğini yürütemez. Oda Bölgesinde Çalışmanın Yasaklanması: Üç defa meslekten alıkonma cezası alanlar, oda bölgesi içinde sürekli olarak meslek uygulamasından alıkonurlar.

Geçici Meslekten Alıkoyma Cezasını Gerektiren Fiiller 1.Hastaya ait sırların yasal zorunluluk dışında açıklanması, 2.Hastalar arasında cinsiyet, milliyet, din ve mezhep, ahlaki ve siyasi düşünce ve sosyal statü nedeniyle farklı davranmak, 3.Maddi veya başkaca çıkar için gerçek dışı rapor veya belge verilmesi, 4. Birden fazla muayenehane açılması,

Geçici Meslekten Alıkoyma Cezasını Gerektiren Fiiller 5.Acil hastaların gerekli tıbbi tedavilerini ya da sevklerini geciktirmek, 6.Mesleğini insan onuruna yakışmayacak amaçlara alet etmek, işkence yapmak, işkenceye katılmak, işkence ile ilgili bilgileri saklamak, 7. Bilimselliği kanıtlanmamış yöntemlerle tanı ve tedavi yapmak 8. Mesleki yetersizlik nedeniyle yanlış tanı ve tedavide bulunarak hastaya zarar vermek.

İDARİ SORUMLULUK Sağlık kamu hizmetinin yürütülmesi amacıyla, mevzuatla emredilen ödevleri/görevleri gereği gibi yerine getirmeyen ve yasakları çiğneyen sağlık çalışanları, disiplin soruşturmasına maruz kalabilir ve kusurlarının derecesine göre aşağıdaki cezalara maruz kalabilirler 657-124/II: 1. uyarma, 2. kınama, 3. aylıktan kesme, 4. kademe ilerlemesinin durdurulması 5. devlet memurluğundan çıkarma

SAĞLIK UYGULAMALARINDA MALPRAKTİS

Malpraktis, son 30 yılda tüm dünyada tartışılan, etik, hukuki, tıbbi, eğitimsel ve yönetimsel yönleriyle çok yönlü, çok boyutlu bir konudur. Türkiye’de de son 10 yıl içinde konu çeşitli boyutlarda tartışılmaya başlanmıştır.

Davalar artıyor İdari makamlara ve tabip odalarına yapılan başvurular artıyor Medyada haberler artıyor Neden ? Sağlık Hizmetlerinde teknoloji gelişti Sağlık Hizmetlerinde beklentiler gelişti Sağlık Hizmetlerinde haklar perspektifi gelişti * ABD, yılda 98 bin ölüm(Kalp h, Ca, CVO ve KOAHdan sonra ölüm nedeni olarak beşinci sırada)

Malpraktis=Tıbbı Hata İlk bilinmesi gereken, tıbbı yanlış uygulama ile tıbbi bakım ve tedavi sırasında görülen ve sağlık personelinin gerekli özeni ve tedbiri göstermesine rağmen oluşan “Komplikasyon” ya da “İzin verilen risk" in ayrılmasıdır; burada tıbbın kabul ettiği normal risk ve sapmalar çerçevesinde kötü sonuçlar meydana gelmiştir. "Mal" eki Fransızcadan gelen ve kötü, yanlış, yetersiz, bozuk anlamındadır; malfonksiyon, malnutrisyon gibi... "malpraktis" tıbbı uygulamalarındaki bir olumsuzluğu yansıtır.

Malpraktis, teşhis, tedavi, bakım ve bakım sonrası dönemde sağlık profesyonellerinin sorumluluğunda gelişen, hastanın hayatı ve sağlık durumuna direkt etki eden, istenmeyen olaylardır. Kısacası, bir işi profesyonel olarak yapan kişilerin hatalı uygulamaları, bilgi, beceri ve özen eksiklikleri veya ihmalleri sonucu hizmet alanın zarar görmesi durumudur. JCAHO Tanım: “Çoğunlukla halka sağlık hizmeti verilen merkezlerde bir profesyonelin uygun ve etik olmayan bir davranışta bulunması, mesleki uygulamalarda yetersiz ve ihmalkâr davranmasıdır”

Malpraktis Kapsamına Giren Hatalar Bulguların atlanması; Tetkiklerin eksik irdelenmesi sonucu teşhiste oluşan hatalar; Girişimsel, ilaç ya da operasyon ile tedavi sırasındaki yanlış ilaç uygulaması; Yanlış taraf ameliyatı gibi uygulamalar sonucu hastada oluşan yan etki ve komplikasyonlara bağlı hatalar; Yatak başı bakımda hastanın düşmesi vb. kazalar; Hastanın yeterli beslenememesi; cihaz desteğinin hatalı kesilmesi ve benzeri sebeplere bağlı oluşan hatalar; Hastanın taburcu olması sırasında yeterli bilgilendirilmemesi Taburcu olduktan sonra bakımına destek olunmamasına bağlı oluşan hatalar vb. şeklinde genellenebilir.

Tıbbi Uygulamada Hata Kaynakları 1. Dikkatsizlik: Bir tıbbi girişim sırasında yapılmaması gerekeni yapmaktır. Örneğin; oksijen yerine karbondioksit vermek, kan grubu kontrolü yapılmadan transfüzyon yapmak vb. 2. Tedbirsizlik: “Önlenebilir bir tehlikeyi önlemede yetersiz kalmak, geç kalmak, unutmak” olarak tanımlanır. Örneğin; alerjisi olduğu bilinen bir hastaya alerjiye neden olan ilacı kullanmak veya test dozunda da olsa anafilaktik reaksiyon beklenen hasta için gerekli araç-gereci hazır bulundurmamak.

3. Meslekte acemilik-yetersizlik: Meslek ve sanatın esaslarını ve optimal klasik bilgilerini bilmemek, temel beceriden yoksun olmak. Örneğin; hatalı entübasyon, fıtık ameliyatında femoral damar yaralamak, hatalı ilaç girişiminde bulunmak vb. 4. Özen eksikliği: Evrensel tıp değerlerini uygulamamak. Örneğin; kanamalı, hipovolemik şoka eğilimli hastayı bekletmek, yakın izlem gerektiren hastayı gerekli sıklıkla izlememek, eksik araştırma sonucu tanı hatasına neden olmak.

5. Emir ve yönetmeliklere uymamak: Kanun, tüzük, yönetmelik ve yetkili mülki amirin verdiği emirlere uymamak. Örneğin; acil hastaya bakmamak, bilimsel tedavi dışında bir tedaviyi uygulamak, işkenceye göz yummak veya yardım etmek,iicap nöbetine çağırıldığında gelmemek gibi.

Hemşirelik Mesleği ile İlgili Tıbbi Hataların Sınıflandırılması Bakım standartlarını uygulama/izleme yetersizliği, İzlem ve iletişim yetersizliği, Kayıt tutma yetersizliği, Değerlendirme yetersizliği, Hasta güvenliği ve koruyuculuğu ile ilgili girişimlerin yetersizliği vb. şeklinde sıralanabilir.

Tıbbi Hataların Mesleğe Göre Sınıflandırılması Gazetelerde yer alan malpraktis ile ilgili haberlere dayalı bir araştırmaya göre*, tıbbi hataları yapan kişilerin %65.2’lik dilimini hekimler, %12.2’sini hemşireler, %9.9’unu hekim ve hemşireler beraber, %2.3’ünü laboratuvar görevlileri oluşturmuştur.* *ERTEM,G., OKSEL,E., AKBIYIK, A..;Hatalı Tıbbi Uygulamalar ile İlgili Retrospektif Bir İnceleme-Dirim Tıp Gazetesi 2009; yıl: 84 sayı: 1 Bu oranlar Kuruma Göre; %38.4 özel hastaneler, %31 devlet hastaneleri ve %16.9 üniversite hastaneleri olarak sınıflanmaktadır.

Tıbbi Hataların Olumsuz Sonuçları Toplumun sağlık çalışanlarına karşı güveninin azalmasına, Hatayı yapan kişinin ve hataya maruz kalanın ruhsal yönden olumsuz etkilenmesine yol açarken, Gerek ülke bütçesinde gerekse hatayı uygulayan ve hataya maruz kalan bireylerin bütçesinde önemli kayıplara neden olmaktadır.* * Hataya maruz kalanların %65’inin hastanede kalma sürelerinin uzamış,%35’inin ise maliyet olarak kayıp yaşamış.

Malpraktise Neden Olan Faktörler Bireysel Faktörler; Tıbbi bilgi yeterliliği (Tıp eğitimi ve Sürekli Tıp Eğitiminin kalitesi), Beceri (kişinin yeteneği, deneyimi ), Karar verebilme yeteneği (meslek-kişi uyumu), Kendini yenileme ve değerlendirme(otokontrol), Çevreyle iletişimde başarı (başta bilgi ve sorumluluk olmak üzere paylaşım yeteneği), Karakter (ahlak,vicdan) gibi sorumluluklarının yanı sıra,

Sistemsel Faktörler; Tıp eğitiminin niteliği, Sürekli Tıp Eğitimi(Eğitim Sistemi), Altyapı yeterliliği,Fiziki koşulların uygunluğu (Sağlık Sistemi), Nitelikli insan gücü(Eğitim ve Ekonomik Sistemler), Ekipman/araç-gereç durumu(Sağlık Sistemi), Hukuki işleyişteki nitelik, Zaman ve saydamlık(Hukuk sistemi, Adli Yargı, Adli Tıp,Yüksek Sağlık Şurası, Tabip Odası Onur Kurulları)gibi kurumsal sorumlukları vardır.

Malpraktisle Mücadele Yöntemleri . Sağlık eğitim sisteminin geliştirilmesi 2. Hemşirelik eğitiminde branşlaşmanın olması 3. Mezuniyet sonrası sürekli eğitim programlarının olması 4. Kayıtların çok düzenli olarak tutulması ve saklanması 5. Yapılan her işlemin hastaya detaylı olarak anlatılması 6. Hastanın ortaya çıkabilecek komplikasyonlar konusunda uyarılması ve onamının alınması 7. Hastaya anlatılanların kayda geçirilmesi

8. Uzmanlık derneklerinin öncelikle kendi uzmanlarının görev alanlarını belirlemeleri 9. Yapılacak olan işlemler hakkında hastaları aydınlatıcı formlar hazırlanması ve Türkiye geneline standart kullanımının sağlanması 10. Onamı alınması gereken hastanın bu formu okuyup imzalaması ve formun hekim tarafından saklanması 11. Kayıtların düzgün tutulması, tıbbi belge ve grafiklerin düzenli olarak arşivlenmesinin sağlık personelinin en büyük sigortası olduğu akıldan çıkartılmamalıdır.

Dünyada yaşanmış deneyimlerden ortaya çıkan sonuç “Suçlayıcı-cezalandırıcı Model”in tıbbi hataları önlemek ve hasta güvenliğini sağlamak açısından yetersiz kaldığıdır. Günümüzde yerine “Bildirici Model” önerilmektedir.

Bildirici Model Hatayı ortaya çıkaran sürece odaklanan, hatayı yapanın onu bildirmesini destekleyen bir sistemdir: Hatanın cezalandırılması yerine, hatayı bildirmenin ödüllendirilmesi Hasta güvenliği ve tıbbi hata bağlamında sorunun ortaya çıkış sürecini izleyerek hem hatanın ortaya çıkış düzeneğini hem de bu düzenekte insan faktörünün yerinin saptanması Amaç hata düzeneğini uygun önlemlerle ortadan kaldırmak ve söz konusu hatanın bir daha meydana gelmesini engellemektir.

KAYNAKLAR http://www.saglik.gov.tr http://www.hukukrehberi.net http://www.tkhk.gov.t http://www.hukuki.net http:// www.saglikhukuku.net