ARAŞTIMALARDA YÖNTEM

Araştırma modellerinde iki temel yaklaşım vardır. Araştırma Modeli Bir araştırmayı amaçlarına en uygun ve ekonomik olarak ulaştıracak verilerin toplanması ve çözümlenmesi için gerekli tüm etkinliklerin düzenlenmesidir. Bir plan ya da süreç olarak düşünülebilecek olan araştırma modeli ile, incelenen probleme çözüm yolları ve cevap bulmaya çalışılır. Araştırma modellerinde iki temel yaklaşım vardır. Deneme Tarama

DENEME MODELİ Kesine yakın sonuçlar vermesi yönünden Araştırmalarda neden-sonuç ilişkisinin ortaya koyulması amacıyla, araştırmacının kontrolü altında gözlenmek istenen verilerin araştırmacı tarafından üretildiği araştırma modelleridir. Kesine yakın sonuçlar vermesi yönünden en güvenilir araştırma tipidir.

Deneme, bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkenleri etkilemesi, kontrollü koşullarda sistemli değişiklikler yapılması ve sonuçların izlenmesi ile olur. Bağımsız değişkendeki sistemli değişmelerin bağımlı değişkeni nasıl etkilediği görülmeye çalışılır. Kontrollü olması, değişkenler arasındaki ilişkilerin kesinlikle saptanabilmesi sonucu kuramların gelişmesinde bu tür araştırmaların katkısı büyüktür.

1. Kontrol Grubu ve Örnekleme Olmayan Modeller a) Kontrolsüz Sontest Modeli b) Kontrolsüz Öntest ve Sontest Model 2. Kontrol Grubu Olan Modeller a) Kontrollü Sontest Modeli b) Kontrollü Öntest-Sontest Modeli 3. Örneklem ve Kontrol Gruplu Modeller a) Çapraz-Test Model b) Çoklu Çapraz Test Modeli c) Örneklem ve Kontrollü; Öntest ve Sontest Model d) Örneklem ve Kontrollü Sontest Model e) Örneklem ve Kontrollü, Dört Grup Model 4. Zaman Serisi Modeller a) Tek Grup Modeli b) Çok Grup Model

G --- D T a) Kontrolsüz Sontest Modeli 1. Kontrol Grubu ve Örnekleme Olmayan Modeller a) Kontrolsüz Sontest Modeli Objeler, denekler, deney grup ya da grupları, doğal olarak şekillenmiş oldukları biçimde alınmaktadır. G --- D T Aritmetik ortalama, ortanca, standart sapma, genişlik (ranj)

G T1 D T2 b) Kontrolsüz Öntest ve Sontest Model Kontrolsüz sontest modeline göre daha işlevseldir. Öğrenmede etkili olan değişkenleri kontrol olanağı sınırlıdır. Aynı testin uygulanması da bir başka sınırlılıktır. G T1 D T2 z-testi, t-testi Ön ve son test ölçümlerinde, ölçümler normal dağılımdan bir sapma gösterirse, Wilcoxon İşaretli Sıralama Testi (nonparametrik )uygulanır. Deneyin cinsiyetlere göre ortaya çıkardığı farkın test edilmesi istendiğinde ise, farklar arası farkın test edilmesi gerekir.  

G1 D T1 G2 T2 2. Kontrol Grubu Olan Modeller a) Kontrollü Sontest Modeli G1 D T1 ------------------------------------------------------------ G2 T2   z veya t testi

G1 T1 D T2 G2 T3 T4 b) Kontrollü Öntest-Sontest Modeli   G1 T1 D T2 --------------------------------------------------------- G2 T3 T4 Bu tür araştırmalarda iç geçerliği etkileyecek tarih, olgunluk, test etme ve araç gibi kaynaklardan gelen hatalar ya da etkiler oldukça kontrol edilebilir. Farklar arası fark, t testi ile Bu desende tercih edilen istatistiki ölçü kovaryans analizi olmalıdır. Kovaryans analizi ile öntest puanları birlikte değişen (covariate) olarak kullanılarak sonntest puan ortalamaları karşılaştırılır. Kovaryans analizinin sayıltıları karşılanamıyorsa, sontest ortalamalarının varyans analizi düşünülebilir.

R G1 D T R G2 T 3. Örneklem ve Kontrol Gruplu Modeller a) Çapraz-Test Model R G1 D T R G2 T Tarih etkisinin kontrol edilemediği bu tür araştırmalarda, bağımsız t testi kullanılır. Bu modelin güçlendirilmesi için daha çok kontrol grubunun eklenmesi uygun olur.

R G1 D T R G2 T . R G3 T R G4 T b) Çoklu Çapraz Test Modeli Ortaya çıkabilecek değişik ve şaşırtıcı değişkenleri kontrol altına almak için, modele kontrol ya da deney grupları eklenir.   R G1 D T R G2 T . R G3 T R G4 T Tek yönlü varyans analizi yapılır Dört grubun ortalaması t testi ile ayrı ayrı karşılaştırılır.

c) Örneklem ve Kontrollü; Öntest ve Sontest Model Sosyal bilimlerde en çok kullanılan modeldir.   R G1 T1 D T2 R G2 T3 T4 İç geçerliliğe etki edebilecek tüm faktörlerin kontrol altına alınabildiği, dış geçerliğin sağlanamadığı bu modelde; t testi ile farklar arası fark bulunabilir ve kovaryans istatistiği uygulanabilir.

R G2 T2 d) Örneklem ve Kontrollü Sontest Model R G1 D T1 Özellikle, ön test verme olanağının bulunmadığı durumlarda uygulanır. R G1 D T1 R G2 T2 Oluşturulan gruplara öntest verilmeden yapılan araştırmada sontest ortalamaları bağımsız t testi ile test edilir.

e) Örneklem ve Kontrollü, Dört Grup Model R G1 T1 D T2 R G2 T3 T4 R G3 D T5 R G4 T6 t testi işlemin etkili olup olmadığını test etmek için, öntestleri hesaba katmadan, sontestler üzerinde bir 2 X 2 basit varyans analizi de yapılabilir.

4. Zaman Serisi Modeller G T1 T2 T3 T4 D T5 T6 T7 T8 a) Tek Grup Modeli Deneklerin işlemden önce ve sonra birkaç kez ölçüldüğü bir modeldir.   G T1 T2 T3 T4 D T5 T6 T7 T8  Zaman ve araç etkisinin kontrol edilemediği bu türden araştırmalarda, deneyden sonraki ölçümlerin, önceki ölçmelere oranla ayrı bir düzey ya da yönde gelişmesi, deneyin etkisi olarak kabul edilir.

b) Çok Grup Model G1 T T T T D T T T T G2 T T T T D T T T T Deneyin eşit kontrol gruplarına ya da eşit olmayan fakat benzer kontrol gruplarına uygulanması sözkonusudur. G1 T T T T D T T T T G2 T T T T D T T T T veya G2 T T T T T T T T Zaman etkisi kontrol edilmiş olmakla birlikte, dış geçerlikle ilgili etki ve hatalar ortaya çıkabilmektedir.

Genel Tarama Modeli Örnekolay Tarama Modeli

Tarama Modeli Geçmişte ya da halen var olan bir durumu, olayı, birey ya da nesneyi varolduğu şekliyle, değiştirmeden ve etkilemeden ortaya koyma çabasıdır. Veriler doğrudan araştırmaya konu olan birey ya da durumlardan alınabileceği gibi, önceden tutulmuş kayıtlar, belgeler, kalıntılar vb. elde edilebilir. Bu türden çalışmalarda yaşanan olay, durum vb. etkileyen birçok faktör ve neden olduğundan, değişkenlerin kontrolü zordur. Bir başka sınırlılık da verilerin kontrol edilebilirliğidir.

Genel Tarama Modeli Çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacıyla evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup, örnek ya da örneklem üzerinde yapılan düzenlemelerdir. Genel tarama modelleri ile tekil veya ilişkisel taramalar yapılabilir. Bir araştırmada, ele alınan durum ya da duruma ait değişkenlere ilişkin özelliklerin tek tek ortaya koyulmasıyla yetiniliyorsa, bu tür taramalar "tekil tarama modeli"dir. Tekil taramalarla bir anlık durumu ortaya koyma çalışmaları yapılabileceği gibi, zamansal gelişimi inceleme imkanı verecek "izleme" veya "kesit alma" uygulamalarına da gidilebilir.

Az sayıda kişi ya da ünite üzerinde yapılabilecek bu çalışmalar, derinliğine ve genişliğine kapsamlı bir gözleme olanak verir. Eğer ele alınan durum ya da değişkenler arasındaki ilişkiyi, birlikte değişim varlığını, derecesini belirlemek amaçlanıyorsa, "ilişkisel tarama" modeli kullanılır. İlişkisel tarama çalışmaları, korelasyon veya karşılaştırma şeklinde yapılabilir.

Örnekolay Tarama Modeli Evrendeki belli bir ünitenin derinliğine ve genişliğine, kendisi ve çevresi ile olan ilişkilerini belirleyerek, o ünite hakkında bir yargıya varmayı amaçlayan tarama düzenlemeleridir Bu yolla elde edilen veriler sadece ele alınan grup için geçerlidir. Genellemenin yapılabilmesi, ancak benzer ünitelerin tümü (evren) ya da alınacak bir örneklemden veri toplanmasıyla olabilir. Çoğunlukla niteliğe ilişkin olan bu taramalarda tekil ve ilişkisel taramalar yapılabilir.

Farklı Büyüklükteki Evrenler İçin Kuramsal Örneklem Büyüklükleri ve  ÇİZELGE Farklı Büyüklükteki Evrenler İçin Kuramsal Örneklem Büyüklükleri ve % 95 Kesinlik Düzeyi   Tolerans Gösterilebilir Hata İçin Gerekli Örneklem Evren % 5 % 4 % 3 %2. 100 79 85 91 96 500 217 272 340 413 1.000 277 375 516 705 5.000 356 535 879 1622 50.000 381 593 1044 2290 100.000 382 596 1055 2344 1.000.000 384 599 1065 2344 25.000.000 384 600 1065 2400 Kaynak: Anderson, 1990: 202