DÜNYA DİLLERİ VE DİL GRUPLARI Bugün yeryüzünde varlığından söz edilen (konuşulan ya da ölü) dillerin sayısını kesin bir rakamla belirtmek zordur. Günümüz dünyasında yaklaşık 4000 dilin konuşulduğu tahmin edilmektedir. Yeryüzündeki diller, dilciler tarafından çeşitli şekillerde sınıflandırılmışlardır. Bu sınıflandırılmalarda dillerin zaman, kaynak, ölü ya da canlı olmak, şekil, konuşma, söz dizimi, doğal ya da yapay olma durumları göz önünde bulundurulmuştur. Diller, aralarındaki benzerlikler göz önüne alınarak sınıflandırılmıştır. Ancak hiçbir sınıfa dâhil edilemeyen, hiçbir dille benzer özelliği olmayan diller de vardır ve bunlar ayrı değerlendirilirler. En çok kabul edilen sınıflandırma ise şu şekildedir: 1. Yapılarına göre diller (Gramer şekillerindeki benzerlik ve farklılıklara göre). 2. Kaynaklarına göre diller (Dil aileleri veya dil akrabalıklarına göre).
I. Yapı Bakımından Diller Yapılarına göre dillerin sınıflandırılmasında dilcilerin esas aldığı ölçü kökler olmuştur. Bu değerlendirmede dillerin örgüsünü meydana getiren unsur olarak "kelime" kabul edilmiştir. Gramer, yardımcı unsur kabul edilir. Gramer, kelimelere tarz ve şekil verir diye düşünülmüştür. Bu sınıflandırma dilleri üçe ayırır: A) Tek Heceli Diller: Bu dillerde kelimeler tek heceden meydana gelmekte ve aynı kelime pek çok anlam taşımaktadır. Bu anlam farkları çok zengin olan, vurgu ve tonlama sistemi ile ayrılabilmekledir. Meselâ aynı kelime isim, fiil, sıfat, edat, zarf olabilmekte, hem yalın hem dilek kipinde bulunabilmektedir. Çince, Tibetçe, Siyamca, Vietnamca bu dillerdendir.
B ) Eklemeli Diller Eklemeli dillerde temel olan sözcük kökleri ve eklerdir. Ekler tek heceli veya çok hecelidir. Yeni sözcükler yapılırken ya da sözcüklere geçici durumlar verilirken sözcükler ek alırlar. Bu diller de kendi aralarında Ön ekli Son ekli diller diye ikiye ayrılır. Türkçe, Moğolca, Macarca bu grubun özelliklerini taşıyan en belirgin dillerdir. Ural- Altay dilleri topluluğunun diğer dilleri de bu özelliği taşır. Ural-Altay dilleri ünlü uyumları, sıfat tamlamalarında teklik-çokluk uyumu aranmaması gibi özellikler bakımından birbirine benzer.
C) Çekimli Diller Bu diller sözcük kökleri sabit olmayan dillerdir. Yeni kavram ve durumlar için söözcük kökleri değişerek farklı şekiller alabilir. Bu dillerde de kökler ve ekler olmakla birlikte kelime türetilmesi sırasında ve çekim sırasında kökün içten değişikliğe uğraması bu dillerin belirgin özelliğini teşkil eder. Bu dillerin bazılarında değişmeler kökü tanınmaz hâle getirirken, bazılarında kökteki asıl sesler değişmez ve kökle türetme arasındaki ilgi açıkça görülür. Sami dilleri bu ikinci özelliği göstermektedir. Arapça çekimli dillere güzel bir örnektir. Bunun dışında bazı dilciler tarafından Almanca da bu gruba dâhil edilmektedir.
2. KÖKEN BAKIMINDAN DİLLER Köken bakımından yakınlık dillerin akrabalığı anlamına gelir. Bazı diller aynı ailedendir yani ortak bir dilden türemişlerdir. Bu sınıflamayı yapanlar sözcük ile gramer şekillerinin ayrılabileceğini ve yalnız sözcüğün ayırıcı özellik taşıdığını kabul etmezler. Onlara göre kelime ile gramer arasında ayrılmaz bir ilgi vardır. Kısacası bu sınıflandırmada ses özellikleri, yapı özellikleri, sözdizimi özellikleri dikkate alınmıştır. Pek çok dil, hem kelime yapısı hem de gramer bakımından yakınlık göstermektedir. İşte böyle aynı kaynaktan gelen, benzer özellikler taşıyan akraba diller topluluğuna "Dil grubu" denilmektedir.
Dünya dil grupları şunlardır: HİNT-AVRUPA DİL GRUBU: Dünyanın en büyük dil ailesidir. Hindistan'dan Batı Avrupa'ya kadar uzanan bir coğrafyayı içine alır. Hatta Amerika bile bu dil ailesinin coğrafyası içinde bulunmaktadır. Fakat Amerika'da konuşulan bu diller oranın yerli dili olmayıp sonradan Avrupalılar tarafından oraya götürülen ve yayılan dillerdir. Avrupa bölümünde yer alan Germen dilleri, Latin dilleri; Hint grubunda yer alan diller Hint-İran dilleri günümüzde ailenin en yaygın üyesidir.
Hint Dilleri: Sanskritçe, Farsça, Urduca. Bengalce, Peştunca B. Avrupa Dilleri: Slav Dilleri: Rusça, Bulgarca, Lehçe (Polonya), Sırpça, Çekçe, Slovakça, Makedonca Latin Dilleri: İtalyanca, Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Romence 3. Germen Dilleri: İngilizce, Almanca, Flamanca, İskandinav dilleri (İsveççe, Norveççe, Danca)
1.Sami Dilleri: Arapça, İbranice, Habeşçe, Akadca. B. SAMİ-HAMİ DİL AİLESİ Hami-Sami dil ailesinin en önemli özelliklerinden biri dillerin çekimli diller olmasıdır. Bu dil ailesinde kelimeler başlarına, ortalarına ve sonlarına aldıkları eklerle çoğalır, yeni anlam kazanırlar. Yaşayan dillerden Arapça ve İbranice ile tarihî dillerden Akadca bu dil ailesi içindir 1.Sami Dilleri: Arapça, İbranice, Habeşçe, Akadca. 2.Hami Dilleri: Eski Mısır dili, Kuşi dili, Berberi dili, Tuareg dili,
C. BANTU DİLLERİ GRUBU Afrika'da ve bilhassa Orta ve Güney Afrika'da yerliler tarafından konuşulan diller bu dil ailesine girer. Ç. ÇİN - TİBET DİL GRUBU Diğer dil ailelerinden farklı olarak bu aileye mensup dillerde yazı yukarıdan aşağıya doğru yazılır. Her varlık, durum ve olay için ayrı bir kelime kullanıldığından dil, kelime hazinesi bakımından gayet zengindir. Çince, Tibetçe, Siyamca ve Vietnamca dillerini kapsayan dil ailesidir.
D. URAL - ALTAY DİL GRUBU Kelimeleri daha çok eklerle çoğalan bir dil ailesidir. Bu dilin üyeleri sonlarına aldıkları eklerle yeni varlık, olay ve durumları karşılar. Bu diller arasındaki en belirgin benzerlik, yapı benzerliğidir. Ural ve Altay dilleri arasındaki yakınlığın bir akrabalık ilişkisinden mi kaynaklandığı yoksa bir etkileşimin ürünü mü olduğu günümüzde hâlâ tartışılmaktadır. Ancak her iki kolda yer alan diller arasında akrabalık fikrini kuvvetlendiren ses, söz dizimi ve kelime dağarcığı benzerlikleri bu dillerin ortak bir dilden geldiği fikrini kuvvetlendirmektedir. Bu duruma göre Türkçe yapı bakımından eklemeli ve son ekli, kaynak bakımından da Ural-Altay dilleri topluluğunun Altay koluna dâhil olmaktadır. Türkçeye en yakın dil Moğolcadır. Türkçe Moğolca ile şekil, kelime hazinesi ve söz dizimi açılarından benzerlikler göstermektedir.
URAL - ALTAY DİLLERİ 1. URAL DİLLERİ Fin – Ugor dilleri Fin grubu: Fince (Suomi), Laponca (Sami), Estonca, Udmurtça, Marice, Komice. Ugor grubu: Macarca, Khantice, Mansice Samoyet grubu: Yenisey Enets dili, Nenets dili, Kamas dili, Selkup dili Yukagir grubu: Kolımaca, omokça 2. ALTAY DİLLERİ: Türkçe, Moğolca, Mançu-Tunguzca, Korece, Japonca
ALTAY DİLLERİNİN ÖZELLİKLERİ 1. Altay dilleri arasında söz varlığı bakımından yer alan bu ortaklıklar dışında ayrıca su bakımlardan benzerlikler görülmektedir: 2. Bu dillerde kelime cinsiyet farkı gözetilmez. 3. Ses özellikleri bakımından bu dillerin hepsinde bir ünlü uyumu vardır. Ayrıca hiçbirinde kelimeler çift ünsüzle başlamaz. 4. Söz dizimi bakımından tamlayan tamlanandan önce gelir, yani asıl unsur her zaman sonda bulunur. 5. Şekil bakımından bu dillerin hepsi sondan eklemelidir. 6. İsimlerin yalın hâli eksizdir. 7. Sayı sıfatı tamlamalarında isim unsuru teklik hâlde bulunur. 8. Yeni kelimeler sabit kalan bir köke yapım ve çekim ekleri getirilerek elde edilir. Kelime başlarında “nazal n, l, r” ünsüzleri bulunmaz.
DİLLERİN BİRBİRİ İLE İLİŞKİLERİ Her dil, evrenin ve evrendeki soyut, somut bütün algıların bir başka yorumudur. Her dilin bir somut varlıklar, soyut kavramlar ve duygusal algı dünyası vardır. Bu soyut ve somut dünyanın genişliği, çeşitliliği, çok işlenmişliği o dilin sınırlarını ve zenginliğini belirler. Dil ve kültürün zenginliği de birbirini tamamlar niteliktedir. Algısı yükselen, dünyası genişleyen bir uygarlığın dili zenginleşir. İlim, felsefe, sanat, teknik, fizik, metafizik kısaca yaşamın bütününde sorun alanları genişledikçe, bu sorunlara çözümler üretme uğraşısı içerisindeki dil de zenginleşir. Ancak bunun için yaşamın her alanını, dilin kapsaması bir koşuldur. Dolayısıyla kültürün sorunları, dilin de sorunudur. Kültürün temel sorunları gelişme sürecinin yönü ve içeriği yönüyle ortaya çıkar. Benzer sorunlar dilde de yaşanır. Dolayısıyla toplumların yaşadığı olaylar, edindikleri birikimler en doğru şekilde dil üzerinde durularak öğrenilebilir.
DİLLERİN BİRBİRİ İLE İLİŞKİLERİ Bütün dillerin kendilerine özgü atasözleri, deyimleri, özdeyişleri, gülmeceleri vardır. Bunların başka dillere aktarılmasındaki zorluklar, her dilin ayrı bir inanç yapısının, bakış açısının ayrı bir olanaklar ve yönelişler dünyasının eseri olduğunu göstermektedir. Örneğin bazı dillerde, öfkeyi, sevinci korkuyu, acıyı, sevgiyi, kederi ifade ederken bir sıcaklık ve coşku vardır. Bazı dillerin anlatımında ise soğuk, donuk bir üslup söz konusudur. Kısacası toplumun soyut somut dünyası ve duygusal hafızası ne ise kültürü ve dili de odur. Yani dil ile sosyal hayat arasında sıkı bir bağ vardır. Sosyal hayatta var olan her şey dile yansır. Dil toplumun içinde bulunduğu tarihi ve sosyal koşullar altında değişir, gelişir. Bu bakımdan yaşanan toplumsal süreçlerin dil üzerinde önemli etkileri olur.
DİLLERİN BİRBİRİ İLE İLİŞKİLERİ Her dil bir uygarlığın bilgisini ve algısını taşır. İnsanlığın karanlık çağlarında ortaya çıkan bir dil, daha doğarken bulunduğu coğrafyanın ve o coğrafyada yaşayan toplumun izlerini taşıyarak doğar. Bulunduğu coğrafyanın yeryüzü şekilleri, denizleri, ırmakları, gölleri, ovaları, iklimi, doğa koşulları, bitki örtüsü, hayvan varlığı, dilin içeriğini belirler. Sözgelimi Araplarda “deve, çöl, kum ve hurma” için yüzlerce sözcük bulunurken; Kuzey kutbu halklarından Laponların (Samiler) dilinde “kar, buz, fok, kutup ayısı ve balık” için binlerce sözcük vardır. Böylece daha doğarken içinde bulunduğu koşullarla farklılaşan diller, toplumların tarih öncesi çağlardan başlayan serüveni içinde gelişmiş, değişmiş ve benzersiz bir geçmişin verilerinin taşıyıcı olmuştur.