Canlıların Büyüme ve Yaşamasına Etki Eden Faktörler Çeşitli türler arasındaki münasebetler Fiziksel faktörler Kimyasal faktörler

Çeşitli türler arasındaki münasebetler Bir tür çoğalırken başka bir türün fertlerin sayısı azalabilir veya her iki tür de beraberce çoğalabilir. Aralarında rekabet veya yardımlaşma olabilir. Mesela alglerle, bakteriler arasında oksidasyon havuzlarında böyle bir yardımlaşma mevcuttur.

Fiziksel Faktörler Bunlar, sıcaklık, ışık, akıntı durumu ve yoğunluk değişmesi gibi fiziksel özellikleri içine alır. Aşağıda bunlardan sıcaklık ve ışık ele alınacaktır.

(a) Sıcaklık Su sıcaklığı onun zamana veya mekana göre değişimi birçok fiziksel ve fizyolojik durumlar için kritik önem taşır. Sıcaklık bütün biyolojik olayların hızlarını kontrol eder. Hayatı imkansız kılan maksimum ve minimum sınırları vardır. Aşağıda mikroorganizmalardaki büyüme ve çoğalma hızı üzerine sıcaklığın etkisi örnek olarak ele alınmıştır. Büyüme ve Çoğalma Hızı Üzerine Sıcaklığın Etkisi Sıcaklık bir sınırlandırıcı faktörse, özgül büyüme hızı sıcaklığın etkisi altında bulunur. Organizma sayısını ifade eden üstel fonksiyonda geçen (mт°c) katsayısı, sıcaklıkla değişir ve şu formülle ifade edilir.   mт°c = m¥°c (q) - 20 q, organizma cinsine bağlıdır. m¥°c , katsayısının 20oC deki değerini gösterir.

Büyüme ve Çoğalma Üzerine Işığın Etkisi Klorofil ihtiva eden bitkiler aşağıda gruplara ayrılır: 1.  Karalarda yaşayan bitkiler (ağaçlar gibi). 2. Fitoplankton (bitkisel plankton): Algler gibi tek hücreli bitki türleri olup denizlerin veya diğer tatlı suların üst tabakasında yüzer vaziyette bulunurlar. Su yüzeyi ile atmosfere açılan bu bölgeye öfotik (euphotic) bölge adı verilir. 3. Bentik bitkiler veya Fitobentos (phytobentos): Su tabanı bitkileri demek olup sahil kıyılarında sığ sularda yaşayan bitkileri içine alır.

Bir gölde ışık nüfuziyeti ve bitki cinsine göre ayrılmış çeşitli bölgeler

Öfotik bölge, littoral (=sahile yakın) ve limnetik (=göl) bölgelerinden meydana gelir ve fotosentez hızının solunum hızına eşit olduğu ışık dengeleme seviyesine kadar uzanır. Bunun altında profoundal bölge (=derin sular bölgesi) bulunur. Işık dengeleme seviyesi, ışık şiddetinin, su yüzeyindeki değerinin yüzde birine indiği seviye olarak tariflenir.

Sığ haznelerde littoral bölge daha geniştir Sığ haznelerde littoral bölge daha geniştir. Sahildeki ot ve sazlar fitobentoslara örnek gösterilebilir. Buna karşılık derin göllerde limnetik ve profundal bölgeler daha geniştir. Yosunlar hem littoral hem de limnetik bölgede mevcut olabilir.  Işık, fotosentez için gerekli olduğundan, ototrofların büyümesi için her türlü besinin suda mevcut olduğunu kabul etsek bile, gölde üretimi ışık şiddeti sınırlandırabilir (Kemosentetik mikroorganizmalar için ışık, sınırlandırıcı bir faktör değildir).

Bir gölde güneş ışığının nüfuz edebileceği derinlik suyun ışık geçirgenliğine bağlıdır. Saf su için bile ışık büyük derinliklere ulaşamaz. 17,75 m. derinlikte ışık şiddeti, yüzeydeki değerinin yarısına, 118 m’de yüzde 1’ine düşer. Tabii göl sularında, ışık şiddetinin derinlikle azalması aşağıdaki denklemle ifade edilebilir:  Id=Ia e-Ke.d Burada,   Id = Su yüzeyinden d metre aşağıdaki bir yerde ışık şiddeti, lüks   Io = Su yüzeyindeki ışık şiddeti, lüks   Ke = Işık sönümleme katsayısı (=light extinction coefficient), m-1   d =  Derinlik, m log (Id / I ) ifadesi, d derinliğine karşı noktalanırsa, eğimi Ke olan bir doğru çizgi verir. Işık şiddeti lüks (mum metre), mum-ft, erg/cm2/sn gibi birimlerle ifade edilir (1 mum ft = 10,83 lüks = 41,86 erg/cm2/sn ). Ke  katsayısı, ışığın dalga boyuna ve geçtiği ortama bağlıdır. Beyaz ışığın spektrumu 7 renktir ve her biri saf suda farklı ışık sönümlenme katsayılarına sahiptir.

Güneş ışığını meydana getiren bileşenlerin dalga boyları ve ışık sönümleme katsayıları Renk Dalga boyu A Angstrom Distile su için Ke m-1 mor 4078 1,03*10-3 Mavi 4730 4,80*10-4 Yeşil 5040 Sarı 5650 3,96*10-4 Turuncu 6125 2,35*10-2 Kırmızı 7200 9,75*10-2 Yüzeyde alg büyümesi olduğunda, göle yağmur suyu ile yabancı maddeler geldiğinde ışığın derinlere geçmesi azalır.

Tabii sularda ölçülen Ke ışık sönümleme katsayıları Suyun cinsi Ke m-1 Işık şiddetinin yüzeydeki değerinin yüzde birine indiği derinlik, m Secchi diski derinliği, m Saf su (distile su) 0,039 118 44 Hazar denizi 0,041 110 41 Krater gölleri - 60-80 Sahillerde 15-35 (2) 5- 10 (18) İç göller 3-30

Örnek:  Ke = 0,041 m-1 olan bir gölde ışık şiddetinin, yüzeydeki değerinin yüzde birine indiği derinlik yani ışık dengeleme seviyesi (=light compensation level) ne olur? Çözümü: Id / Io = e-Ke.d 0,01 = e-0,041 d ln 0,01= -0,041 d d= -(ln0,01/0,041)=(ln100/0,041)=112,3m@110m. Ilıman iklim bölgelerinde ışık dengeleme seviyesinde ışık şiddeti Id=2,7 mum-ft kadardır.

Kimyasal Faktörler Su ekosistemlerinde tuzluluk, çözünmüş oksijen miktarı, zehirli tuzlar ve iz elementler büyüme ve gelişmeyi etkileyen diğer faktörler arasında sayılabilir.