Küresel Kamusal Mallar

Küresel kamusal mal kavramı, ilk kez 1999 yılında Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından yapılan “Global Public Goods: International Cooperation in the 21. Century” adlı çalışmada kapsamlı şekilde ele alınmıştır. Bu çerçevede faydası ülkeler, insanlar ve nesiller (bugünkü ve gelecekteki) açısından büyük ölçüde evrensel olan mallara küresel kamusal mallar denir. Küresel kamusal mallar 2 kritere bağlı olarak incelenir: Tüketimde rekabet olup olmadığı ve Tüketimden mahrum etmenin söz konusu olup olmadığı (iki özellik her zaman bir arada bulunmaz). Sınırötesi dışşsallıklara sahip olma (yayılma sadece ülkeler arasında değil; nesiller arasında da ortaya çıkar).

Küresel Kamusal Mallar yayılma alanları bakımından; ulusal, bölgesel ve küresel düzeyde ortaya çıkabilir. Yayılma unsuru ‘fayda’ ya da ‘zarar’ olabilir. Küresel kamusal malların önemli kısmı küresel kamusal zarar şeklinde ortaya çıkar. Bu durum ‘negatif dışsallıkların sınırlar ötesine yayılmış’ halidir: Küresel ısınma Salgın hastalıklar İklim değişiklikleri Asit yağmurları Ülkelerarası terörizm Mali istikrarsızlıklar Küresel yoksulluk vb.

Dünya Bankası’na göre; “Kalkınma ve yoksulluğun azaltılması için önemli olan ve yeterli miktarda üretimi ancak gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ortak hareket etmesiyle işbirliği çerçevesinde mümkün olan, büyük ölçüde sınır ötesi dışsallıklara sahip mallar, kaynaklar, hizmetler ve politik sistemler” küresel kamusal mallar olarak tanımlanmaktadır.

Dünya Bankası’nın sınıflandırmasına göre Küresel Kamusal Mallar 2’ye ayrılır: Çekirdek Mallar: Salgın hastalıkların önlenmesi gibi Tamamlayıcı Mallar: Genel sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi gibi Buna göre Küresel Kamusal Mallar tüm ülkelere eşit dağılsa bile faydalarının ortaya çıkması için ülkelerde bazı altyapı hizmetlerinin kurulmuş olması gerekir!!! Bu durum kalkınma düzeyi ile ilgilidir. Kalkınma düzeyi düşük olan ülkeler aynı miktar kamu malından çok daha az fayda sağlarlar. Az gelişmiş ülkelerden gelişmiş ülkelere doğru yayılan maliyetler söz konusu olduğunda kalkınma yardımlarının önemi daha da artar.

Birleşmiş Milletler; küresel kamusal malları oldukça geniş kapsamlı ele alır ve normatif bazı özelliklere vurgu yapar. Dünya Bankası ise daha çok kalkınma ve yoksulluk kavramlarına odaklanan, dışsallıkları ve uluslararası işbirliğini öne çıkaran bir tanımdır.

Küresel Kamusal Malların 5 Temel Sektöre Göre Sınıflandırılması

Küresel Kamusal Malların Oluşturdukları Faydanın Türüne Göre Sınıflandırılması

Küresel Kamusal Malların Kamusallık Derecesine Göre Sınıflandırılması

Küresel Kamusal Malların Sunumunda Yer Alan Aktörler Uluslararası Kuruluşlar: Birleşmiş Milletler Barış Gücü, Dünya Sağlık Örgütü gibi Ulus Devletler: Uluslararası örgütlerden gelen yardımları kullanmada önemi büyüktür. Uluslararası Sivil Toplum Örgütleri: Uluslarası alanda çalışan gönüllü yardım kuruluşları (OXFAM, CARE gibi) Özel Sektörün Desteklediği ve Kar Amacı Olmayan Kuruluşlar: Gates Vakfı gibi

Küresel Kamusal Malların Sunulma Süreci Toplama: Toplam kamusal mal (veya kamusal zarar) miktarı, bütün kullanıcıların ‘katkılarının’ toplamına eşittir. Örneğin, atmosfere yayılan toplam sera gazı, bütün ülkelerin yaydıkları gazın toplamına eşittir. En iyi Vuruş: Sunulan kamu malının miktarı, bu malı en yüksek düzeyde üreten ülkenin sunum düzeyine eşittir. Örneğin, bilimsel araştırmalarda, toplam hizmet düzeyini belirleyen unsur, bu hizmeti en yüksek düzeyde sunan ülkenin sunum miktarı olacaktır. Bu yaklaşımda hizmetlerin sunumu için kalkınma yardımlarına gerek yoktur. Gelişmiş ülkeler bu hizmetleri kendi ülkelerinde sundukları zaman faydaları nasıl olsa yayılacaktır. Zayıf Halka Teknolojileri: Kamu malının sunum miktarını belirleyen unsur, en zayıf halka yani en az katkıyı yapan ülkedir. Örneğin, bir salgın hastalık durumunda, bütün ülkeler ne kadar önlem alırlarsa alsınlar, eğer bir ülke önlem almada zayıf kalırsa, diğerlerinin aldıkları önlemler etkisiz kalır. O halde, kalkınma yardımlarının en zayıf halkaya yönelmesi, küresel kamusal mal sunumunu artıracaktır.