DÜŞÜNME BECERİLERİ Elif Nur PALUT MARMARA ÜNİVERSİTESİ

Düşünme Becerilerinin Gereklilik Nedenleri Stenberg’ e göre, çocuklar hangi yetenek ya da becerilere ne düzeyde sahip olurlarsa olsunlar; yeteneklerini sergilerken hangi tür düşünme biçimlerini tercih ettikleri ve bunlardan hangilerini uygularken daha rahat oldukları tespit edilirse, uygun ortamlar yaratmak o denli kolay olacaktır.

21. Yy Eğitiminde Düşünme Becerilerinin Yeri 21.yüzyılda eğitimin temel odak noktası; okuma yazma ve aritmetik değil, iletişim, yüksek derecede nitelikli problem çözme becerisi, bilimsel ve teknolojik okur yazarlık olacağına göre, bu özelliklerin eğitim politikalarına ve programlarına yansıması gerekmektedir.. 21.yüzyılın toplumunu yaratmak için, problem çözme, muhakeme, kavramlaştırma, analiz konuları son derece yararlı olacaktır ancak bu alanlar ihmal edilegelmiştir ve geliştirilmeleri gerekmektedir (Ergin, 2006). Çağın gereği olarak yaşamın her alanında üretkenliğin ön plana çıkması; “üreten ve yeni durumları araştırarak sorunlara yeni çözüm yolları bulan (Bakırcıoğlu, 2012)” yani yaratıcı düşünceye (creative thinking) sahip olan insanların yetiştirilmesine dikkat çekmektedir

21. Yy için Gerekli Temel Düşünme Becerileri Değerlendirme ve analiz becerileri, Sentez, Eleştirel düşenme, Problem çözme becerileri, Problem çözme stratejileri, Başvuru kaynaklarına girme, Yaratıcılık, Yarım bilgi ile karar vermemek, İletişim becerileri (Ergin, 2006).

Iraksak Düşünme Düşünmenin iki boyutu vardır. Bunlar yakınsak ve ıraksak düşünme olarak belirtilmektedir. Yakınsak düşünme; fikri bir noktaya odaklayarak daraltma davranışıdır. Yakınsak düşünme yaratıcılık ve orijinallikten uzak bir düşünmedir. Iraksak düşünme; ise farklı düşünerek bir fikri genişletmek olarak tanımlanabilir. Guilford (1967) tek bir doğru cevap üreten ve zekâ testleri için gerekli olan düşünme tarzı olan yakınsak düşünme ile aynı soruya pek çok farklı yanıt üretebilme yeteneği olan ıraksak düşünmeyi birbirinden ayırarak zeka ve yaratıcılığın aynı şey olmadığını vurgulamıştır. Iraksak düşünme aynı zamanda yaratıcı düşünmenin de bir özelliğidir (Santrock, 2012).

Analiz Bireyin edindiği bilgilerin birbirleriyle olan ilişkilerini sorgulamayı, öğelerine ayırıp neden sonuç ilişkileri kurmayı ve ayırt edip benzerlik ve farklılıklarını karşılaştırabilmeyi içerir.

Sentez Bireylerin yaşantılarını birbirleriyle ilişkilendirebilmesi, benzerlik ve farklılıklar doğrultusunda genellemeler sonucunda soyutlamalar yaparak kavramsallaştırma becerilerini içerir.

Eleştirel düşünme (Critical thinking) Analiz ve sentez becerileri doğrultusunda bilgiyi olduğu gibi kabul etmekten öte kendince bir bakış açısı geliştirerek olay ve olguları başka bir açıdan ele alabilme ve alternatif fikir ve düşünceler üretebilme becerilerini kapsar.

Eleştirel Düşünmenin Kuralları  Tutarlılık  Uygunluk  Uygulanabilirlik  Yeterlik  İfade Edilebilir Olma

Eleştirel Düşünmenin Boyutları  Eleştirel düşünme aktiftir.  Eleştirel düşünme bağımsızdır.  Eleştirel düşünme yeni fikirlere açıktır.  Eleştirel düşünme fikirleri destekleyen nedenleri ve kanıtları sürekli göz önünde tutar.  Eleştirel düşünme fikirlerin organizasyonuna önem verir.

Problem Çözme Problem çözme, belli bir durum çerçevesinde düşünebilme, ne yapılacağına ve nasıl yapılacağına karar verebilme, eldeki imkanları kullanabilme ve bu yolla çözüme ulaşmaktır. Daha geniş tanımla problem çözme, problemin tanımlanması, probleme ve çözümüne ilişkin bilgilerin toplanması, en uygun çözüm yolunun uygulamaya konulması ve sonucun değerlendirilmesidir (Akkök, 2012).

Dewey’e göre bir problemin çözümü 6 aşamada formüle edilebilir: 1.Problemin farkına varma, 2.Problei tanımlama ve sınırlama, 3.Problemin çözümünü sağlayacak bilgi ve bulguları toplama, 4.Problemin çözümünü sağlayacak en uygun hipotezlerin belirlenmesi, 5.Problemin çözümünü sağlayacak en uygun hipotezin seçilmesi, 6.Problemin çözülmesi ve sonuca ulaşılması.

Yaratıcılık Aslan (2001) yaratıcılığı: “Yeni, özgün ve beceriye dayalı bir ürün olarak ortaya çıkmış veya henüz ürüne dönüşmemiş, kendine özgü bir problem çözme sürecini içeren, kişinin zekâ unsurlarını da özgün ve üretime dönük kullandığı bir bilişsel yetenek” olarak tanımlar.

Torrence (Torrence, 1974”ten akt: Aslan, 2001 a:16) yaratıcılığı süreç olarak ele alan bir araştırmacıdır. Yaratıcılığı; “sorunlara, yetersizliklere, bilgi eksikliğine mevcut olmayan elemanlara, uyumsuzluklara karşı duyarlı olma, güçlükleri belirleme, çözümler arama tahminler yapma ve eksikliklerle ilgili olarak hipotezler kurma ya da hipotezleri değiştirme çözüm yollarından birini seçme ve deneme, yeniden deneme, daha sonra da sonuçları ortaya koyma” şeklinde tanımlamaktadır.

Yaratıcı düşünme süreci ile ilgili en basit açıklamayı gösteren model Graham Wallas (1926) tarafından geliştirilmiştir: Hazırlık Aşaması (Preparation) Kuluçka Aşaması (Incubation) Aydınlanma Aşaması (Illumination) Gerçekleştirme-Doğrulama aşaması (Verification)

Fisher (1995) yaratıcı düşünmenin dört temel becerisini şu şekilde tanımlamıştır: Akıcılık Esneklik Özgünlük Ayrıntılama

Karar Verme Becerisi Problem çözme sürecinin temel amacı; problemle karşılaşan bireyin, bozulan iç dengesinin yeniden sağlanması şeklinde ifade edilebilir. Karar verme ise, elde olanlar arasından objektif ve alternatif yollar deneyerek zekice seçimler yapmaktır. Karar verme, bir ihtiyacı karşılamak amacıyla var olan seçeneklerden duruma en uygun olanın seçilmesi olarak tanımlanabilir.

Etkili karar verme, birçok adımı kapsar: İlk olarak, durum veya konu ile ilgili tanımlama yapılması Amaç veya alternatif yollara ulaşmak için gerekli olan değerlendirme ve sınıflandırmaların yapılması. Her bir alternatifin sonuçlandırılması, sonra tanımlanması ve sınıflandırılmış değerlendirmelerin kıymetine göre sıralanması Sonunda ise, tüm karar verme sürecinin değerlendirilmesi, ilgili davranışın, seçilmiş olan en iyi alternatif ile gerçekleştirilmesi sağlanır.