YILDIZ OLUŞUMU

A) KÜÇÜK KÜTLELİ YILDIZLAR Kütlesi Güneş'inkinin bir buçuk katından küçük olan yıldızlar, küçük kütleli yıldız olarak kabul edilir. Yıldız oluşumu, bir bulutsuda, maddenin yoğun olduğu bölgelerde, gazın ve tozun kendi kütle çekiminin etkisiyle belli bölgelerde yoğunlaşmasıyla oluşmaya başlar.

Sıkıştıkça basıncı ve sıcaklığı artan gazlar sönük de olsa ışık saçmaya başlarlar. Ancak, yıldız henüz doğmamıştır. Sıkışma artar ve yıldızın çekirdeği yaklaşık 15 milyon derece olan kritik sıcaklığa ulaştığında hidrojen atomu çekirdekleri helyum atomu çekirdeklerine dönüşmeye başlar.

Bu sırada bir miktar da enerji ortaya çıkar Bu sırada bir miktar da enerji ortaya çıkar. Artık yıldız kendi enerjisini üretebilen dev bir termonükleer reaktör haline gelmiştir. Yıldız, çekirdeğindeki hidrojeni tükettiğinde, büyük oranda helyum içeren çekirdek büzüşmeye başlar. Hidrojenin helyuma dönüştüğü tepkimeler, bu çekirdeğin etrafındaki kabukta sürer.

Çekirdek, helyumun kaynaşıp karbona dönüşebileceği kadar ısınırken, içeride giderek artan ışınım basıncının etkisiyle dış katmanlar dışa doğru itilir. Yıldız, bir kırmızı dev olmuştur. Kütlesine bağlı olarak, kırmızı dev aşamasına gelen bir yıldızın çapı 300 kat artabilir.

Yıldızın genişleyen dış katmanları soğur ve kırmızı renkli bir görünüm alır. Soğuyan katmanlar yeniden büzüşür ve böyle birkaç "zonklama" süreci yaşanır.

Çekirdekteki helyum büyük oranda karbon ve oksijene dönüştüğünde, yıldızın dış katmanları, dışa doğru genişlemeyi sürdüren bir kabuk halini alır. Bu kabuk, bir gezegenimsi bulutsudur. Yıldızdan geriye, yıldızın başlangıçtaki kütlesinin yaklaşık % 80'ini içeren bir çekirdek kalır.

Beyaz Cüceler Küçük kütleli yıldızlar kırmızı dev aşamasının ardından, dış katmanlarını uzaya savurur. Geriye sıcak bir çekirdek kalır. Bu çekirdeğin soğumasıyla beyaz cüce oluşur.

B) BÜYÜK KÜTLELİ YILDIZLAR Büyük kütleli yıldızlar güneşin kütlesinin 3 katından fazla kütleye sahip yıldızlardır. Yıldız kütlesinden bağımsız olarak ömrünün sonuna kadar aynı aşamalardan geçer.

Bu süreç küçük kütleli yıldızlarda milyarlarca yıl sürerken büyük kütleli yıldızlarda milyonlarca yıl sürer.

Bunun nedeni nedir?

Çünkü dev yıldız, çok daha fazla olan kütlesinin baskısını dengeleyebilmek için daha fazla yakıt tüketir. Bu bir çelişki gibi görünse de dev bir yıldızın içindeki tepkimeler küçük yıldızın içinde ki tepkimelere göre çok daha hızlı meydana gelir.

Süper Nova Patlamaları Büyük kütleli bir yıldız, hidrojen yakıtını tükettiğinde, bir kırmızı süperdeve dönüşür. Başlangıçta, helyumdan oluşan bir çekirdek ve onu çevreleyen hidrojen katmanı vardır. Ancak, yıldızın ömrüne oranla çok kısa sürede, çekirdeğin içindeki tepkimelerde, kademeli olarak giderek daha ağır elementler oluşur.

Yıldız yaşlandığında, demirden oluşan çekirdeğin etrafında ondan daha hafif elementler tepkimeleri sürdürür. Yıldızın çekirdeğindeki demir miktarı artınca, tepkimler durur.

Demir çekirdeklerinin kaynaşması için gereken sıcaklık bir yıldızın içinde oluşamaz. Bu nedenle, demir, bir yıldızın içinde çekirdek tepkimeleriyle oluşabilecek en ağır elementtir.

Enerjisi tükenen yıldızın çekirdeği, bir saniyeden kısa süre içinde kendi üzerine çöker ve bu sırada oluşan şok dalgasıyla yıldızın dış katmanları parçalanır. Bu, evrende bilinen en görkemli parlama olan süpernova patlamasıdır.

Süpernova olmuş bir yıldızın çekirdeği, bu patlamaya dayanabilmişse, bu çekirdek bir nötron yıldızı yada kara deliğe dönüşür. Patlamadan sonra geriye kalan kütle, 1,5 ile 3 güneş kütlesi arasındaysa, yıldız bir nötron yıldızı; 3 güneş kütlesinden fazlaysa karadelik oluşur.

C)YILDIZ KÜMELERİ Yıldız kümeleri, birbirlerine yakın, kütle çekimiyle bağlı yıldızlardan oluşan yıldız topluluklarıdır.

Açık Yıldız Kümeleri

Küresel Yıldız Kümeleri