Öğretim Sürecinin Tasarımı

Tasarımın genel amacı, var olan sistemin ya da yapının belli ilkeler ve koşullara göre düzenlenmesidir.

Sistem nedir? Genel anlamda sistem, karşılıklı etkileşim içerisinde bulunan unsurların, tasarlanan amaçları gerçekleştirmek amacıyla bir bütün meydana getirecek şekilde organize edilmesidir.

Sistem örneği: Soğukluk sağlamak amacıyla çeşitli parçaların birlikte çalıştığı bir sistem düşünebiliriz. Bu sistemde termostat, oda ısısını ayarlayan bir alt sistemdir. Termometre, oda ısısını sürekli kontrol ederek daha çok sıcaklık veya soğuğa ihtiyaç olduğunda sisteme sinyal veren bir dönüt mekanizmasıdır. Arzu edilen ısıya ulaşıldığında, sistem kendi kendisini devre dışı bırakır.

Tasarım, eğitimle ilgili bir alana özgü bilgilerin sentezlenmesi ve etkinliklerin organize edilmesidir. Bu düzenleme işlemi yapılırken dikkat edilmesi gereken nokta, bu alanda etkili olan unsurların değiştirilmeden korunmasıdır.

Tasarım kısaca, yeni bir ortam için bilgilerin planlanması, organize edilmesi ve etkili olarak uygulanması ile ilgili etkinlikleri kapsar.

Öğretimsel Sistem Yaklaşımı GİRDİ Hedef İŞLEM Planlama- Uygulama ÇIKTI Ürün DÖNÜT - Kontrol

Bu yaklaşımın dayandığı sistem kuramının temel amaçları; Eğitim içinde yapılan öğrenme-öğretme etkinliklerini daha önceden belirlenen hedef ve davranışlara uygun ve etkili olarak düzenlemek, Elde edilen ürünlerin genel bir değerlendirmesini yapmak, Bu etkinliklerde meydana gelen hataları düzeltmektir.

Sistemin ilk basamağı olan girdi basamağı, tasarım etkinliklerinde gereksinimlerin, genel hedeflerin ve çevre şartlarının belirlenmesi olarak kullanılmaktadır. Diğer bir ifade ile giriş kısmında tasarımcılar gereksinim olan bilgileri toplar ve yapılacak olan tasarımın ana unsurlarını ortaya çıkarmaya çalışır. Eğer genel olarak hedefler ortaya koyulmaz ise yapılan tasarım etkili olamaz.

İşlem basamağında, tasarımcılar topladıkları bilgileri sentezlemeye çalışırlar. Bu sentezleme etkinlikleri sonucunda, ortaya çıkan bilgiler ışığında tasarımın ana hatları belirlenir. Bu ana hatlar ışığında tasarım etkinlikleri planlanır ve belli bir amaç için organize edilmeye başlanır. Daha sonra, tasarlanan etkinliklerin uygulanmasına geçirilir. Uygulama aşamasında tasarlanan modellerin ön denemeleri yapılır.

Çıktı basamağında, uygulama sonuçlarına göre tasarlanan model eksik yanları ve genel hedeflere uygunluğu yönünden değerlendirilir. Eğer tasarlanan model tam olarak uygun ise yola devam edilir. Eğer her hangi bir eksiklik ya da genel hedefler ile uyuşmayan durumlar var ise dönüt basamağına gidilir.

Dönüt basamağında, tekrar başa gelinerek gereksinimler, hedefler ve çevre şartları gözden geçirilir ve tasarım içindeki etkinlikler bu hedeflere göre tekrar belirlenerek uygulamaya devam edilir. Bu döngü eğitim-öğretim ortamlarında oluşan bütün hatalar ortadan kaldırılıncaya kadar devam eder.

Tasarım etkinlikleri organize edilirken göz önünde bulundurulması gereken temel unsurlar şunlardır(İşman, 1999:132): Tasarımın hedefi Diğer etkinliklerle olan ilişkisi Tasarım etkinliklerine etki eden faktörler Tasarım etkinliklerinin temeli

Belirlenen ana unsurların dikkate alınması tasarımın yapılmasını kolaylaştıracak, yapılan tasarımın niteliğini artıracak, tasarıma dayalı olarak elde edilecek ürün veya sonuçları etkileyecektir. Bu nedenle tasarım öncesinde tasarıma yönelik yapılacak hazırlık çalışmalarında tüm bunların iyi analiz edilmesi gerekir.

Tasarım etkinliklerinin düzenlenmesinde öncelikle, tasarımın hedefi açık ve net olarak belirlenmelidir. Tasarımın hedefi açık bir biçimde ortaya konursa, tasarımcı ne yapacağı konusunda emin olur ve gereksinimlere göre tasarımı etkili olarak planlamaya ve organize etmeye başlar.

Bu aşamadan sonra, tasarıma etki edebilecek olan etmenler belirlenir ve olumsuz yönde etki edebilecek olan etkinlikler ortadan kaldırılır. Sonunda tasarımın temel amacı olan etkili öğrenmeler oluşturmaya çalışılır.

Öğretim Tasarımı Tasarım, eğitim sürecinde öğrenme-öğretme ortamlarının planlanması, organize edilmesi ve uygulanması etkinliklerinde etkili olarak kullanılmaktadır. Öğretim tasarımı sürecinde genellikle analiz, tasarım, geliştirme, uygulama ve değerlendirme aşamaları dikkate alınmaktadır

Öğrenme-öğretme sürecinde mikro düzeyde öğretim tasarımlarının yapılması öğretmenin işidir. Bu nedenle öğretmenin öğretim tasarımı konusunda yetkin olması gerekmektedir. Öğretim tasarımı ile ilgili çalışmalar kapsamlarına göre - Makro düzey öğretim tasarımı - Mikro düzey öğretim tasarımı olmak üzere ikiye ayrılarak incelenebilir.

Program geliştirme geniş kapsamlı yani makro düzeyde yapılmış bir öğretim tasarımı etkinliğiyken, öğretmenin sınıf için yapmış olduğu öğretim tasarımları mikro düzey tasarım etkinlikleridir. Tasarımlar sistemli biçimde yapıldığı için hem tasarımın kendi içinde hem de diğer sistemlerle ilişkilidir.

Tasarım sırasında tasarım etkinliklerine etki edecek faktörler dikkatlice analiz edilmeli ve bunların tasarıma yönelik etkileri önceden ortaya konulmalıdır. Örneğin yasalar eğitim programının tasarımı sırasında dikkate alınması gereken faktörlerdendir. Tasarım ekibinde bulunan uzmanların niteliği tasarım sürecine etki eden başka bir etmen olarak dikkate alınmalıdır.

Bu soruların hem makro hem de mikro düzey öğretim tasarım çalışmalarında tasarım sürecinin başından sonuna kadar odak sorular olarak dikkate alınması gerekmektedir.

Öğretim tasarımında önemli olan üç unsur aşağıdaki şekildedir: Neler öğretilmeli? Öğrenmeyi en iyi biçimde gerçekleştirmede ne gibi kaynaklar kullanılacak ve nasıl bir süreç uygulanacak? Gerekli olan öğretmelerin oluşup oluşmadığı nasıl kontrol edilmeli?

Neler öğretilmeli? İlk sorunun yanıtı için öğrencilere, eğitim-öğretim sürecinde hangi bilgilerin öğretilmesi gerektiğini belirlenmesi gerekir. Bunun için de hedef ve davranışlar açık ve net olarak ortaya konmalıdır. Bu durum, öğrenme ortamlarında yapılan eğitim-öğretim etkinliklerinin etkinliğini artırmada önemli bir adımdır.

Öğrenmeyi en iyi biçimde gerçekleştirmede ne gibi kaynaklar kullanılacak ve nasıl bir süreç uygulanacak? Belirlenen hedef ve davranışların gerçekleştirilmesi için yapılması gerekenlerin belirlenmesi gerekir. Bu aşama öğrenme ortamlarında öğrenme-öğretme etkinliklerinin nasıl yapılacağını açıklamaya yöneliktir. Bu amaçla, eğitim-öğretim sürecinin nasıl gerçekleştirileceği açıklanır. Bunun için de, hedef ve davranışları öğrencilere kazandırırken hangi stratejilerin kullanılacağı, hangi öğrenme-öğretme yöntemlerinden ve ne gibi araç – gereçlerden yararlanılacağının belirlenmesi gerekir.

Gerekli olan öğretmelerin oluşup oluşmadığı nasıl kontrol edilmeli? Son sorunun yanıtı ise, kazanılması gereken hedef ve davranışların ne kadarının kazanılıp ne kadarının kazanılmadığının belirlenmesine yönelik çalışmaları içerir. Diğer bir ifade ile ölçme ve değerlendirmenin yapıldığı aşamadır. Bu aşamada, öğrenci öğrendiği bilgiler yönünden çeşitli ölçme yöntemleri kullanılarak değerlendirmeye tabi tutulur.

Öğretim tasarımında birçok yaklaşım bulunmaktadır. Kullanılan yaklaşımlar içinde sıkça tercih edileni öğretmenlerin öğretim sürecini tasarlamasına olanak sağlayan “sistem yaklaşımıdır”.

Başlıca Öğretim Tasarım Yaklaşımları Öğretim teknolojileri alanında temel öğretim tasarımı yaklaşımı olarak kabul edilen ADDIE (Analysis, Design, Development, Implementation, Evaluation) modelidir. Bu model daha çok tek başına kullanılmak yerine çeşitli amaçlar için uyarlanabilir bir tasarım alt yapısı oluşturmak için kullanılmaktadır.

ADDIE yaklaşımının temel unsurları şunlardır: Analysis (ANALİZ): Öğretim etkinliğinin amacı, hedef kitlesi uygulama biçimleri ve gerekçeleri hakkında bilgi toplamak için yapılan işlemleri ifade eder. Design (TASARIM): Öğretim etkinliğinin amaçlanan sonuçları ve hedeflerinin tasarlanması ve zaman çizelgeleri, stratejiler ve ders planları gibi bütün planların yapılmasıdır. Development (GELİŞTİRME): Öğretim materyallerinin hazırlanması aşamasıdır. Implementation (UYGULAMA): Bir öğretim etkinliğini gerçekleştirmek için hazırlanan planların ve öğretim materyallerinin uygulanması sürecini ifade eder. Evaluation (DEĞERLENDİRME): Kısa ve uzun vadede öğretim programının etkinliğinin ölçülmesidir.

ADDIE tasarım yaklaşımı analiz aşamasıyla başlar ve öğretim amaçları, öğrenen özellikleri, öğretim uygulamaları ve zorunluluklar ayrıntılı olarak ele alınır. Ardından analizi yapılan tüm bu unsurlardan hareketle ortaya konan öğretim amaçlarına ulaşabilmek için gerekli olan ayrıntılı planlamalar yapılır.

ADDIE yaklaşımının en önemli unsurlarından birisi de öğretim materyallerinin hazırlandığı “Geliştirme” aşamasıdır. Bu aşamada analizi ve ayrıntılı planlamaları yapılan öğretim etkinliğinin arzu edilen amaçlara ulaşabilmesi için gerekli olan öğretim materyallerinin öğrenen özellikleri ve tercihleri, öğrenilecek olan konunun nitelikleri ve gerekleri, öğretmen nitelikleri ve çevresel şartlar dikkate alınarak geliştirilmesi söz konusudur.

Geliştirilen öğretim planları ve hazırlanan öğretim materyalleri “uygulama” aşamasında sürece sokulur. Uygulama sonucunda hazırlanan öğretim programının etkililiği hakkında kısa ve uzun vadeli kararlar verebilmek için ADDIE yaklaşımının son aşamasında gerekli değerlendirme etkinlikleri yapılır.

Öğretim tasarımı modellerinin sınıflandırılması her modelin özelliklerini ve nerelerde kullanılabileceğini anlamada bize yardımcı olabilir. Çok çeşitli amaçlar için geliştirilmiş olan pek çok öğretim tasarımı modeli bulunmakla birlikte uygulamada yaygın olarak kullanılan modelleri iki ana grupta ele almak mümkündür. Sınıf Merkezli Öğretim Tasarımı Modelleri Sistem Merkezli Öğretim Tasarım Modelleri

Sınıf Merkezli Öğretim Tasarımı Modelleri Bu modeller görevi sınıf ortamında öğretim olan öğretmenlere yönelik modellerdir. Bir sınıf modeli öğretim için gerekli olan belirli fonksiyonları sıralar ve öğretici için kılavuz görevi görür. Gustafon ve Branch’a göre sınıf ortamında uygulanabilecek en uygun modeller: - Gerlach ve Ely Sistematik Yaklaşımı - Kemp, Morrison ve Ross Etkili Öğretim Tasarımı - Heinch, Molenda, Russell ve Smaldino ASSURE Modeli

ASSURE Modeli Öğretmenlerin sınıflarında kullanmaları için geliştirilmiş bir Öğretim Sistemi Tasarımı sürecidir. Öğretim Sistemi Tasarımı, öğretmenlerin öğrencileri için en uygun öğrenme ortamlarını tasarlamada ve geliştirilmede kullanabilecekleri bir işlemdir.

Bu metodu ders planı oluşturmada ve öğretme-öğrenmeyi geliştirmede kullanılabilmektedir. ASSURE, bir dersin geliştirilmesinde kullanılan adım-adım işlemler bütünüdür.

Öğrencilerin Analizi Amaç ve Hedeflerin Belirlenmesi A S U R E Metod, Mesaj Materyal Seçimi Materyallerin Kullanımı Öğrenci Katılımının Sağlanması Değerlendirme Güncelleme Gagne’ye göre öğrenme koşulları; iyi tasarlanmış dersler öğrencilerin dikkatinin çekilmesi ile başlar ve sonra yeni materyal sunulur,öğrenciler uygulama yapar, öğrenmeleri ölçülür ve bir sonraki etkinliğe geçilir.

1. Öğrenenlerin Analizi Öncelikle bir dersin, kursun ya da konunun öğretim hedefleri ya da amaçları belirlenir. Belli bir ders, kurs ya da konu düzeyinde iki tür hedeften bahsedilebilir: (1) öğretim sonunda öğrencilere kazandırılması planlanan hedefler (2) bu hedeflere ulaşmak için öğrencilerin öğretim sırasında kazanması gereken önkoşul davranışlar ya da hedeflerdir.

ASSURE modelinin bu aşamasında; öğrenme üzerinde etkili olduğu genel kabul gören ve öğretim teknolojileri planlamasında dikkate alınması gereken öğrenci özellikleri yani genel karakteristikleri, giriş yeterlilikleri ve öğrenme stilleri incelenmektedir.

Öğrenenlerin Analiz Süreci A- Öğrencilerin Genel Karakteristikleri B- Giriş Yeterlilikleri C- Öğrenme Stilleri

A- Öğrencilerin Genel Karakteristikleri: Genel karakteristikler yaş, öğrenme düzeyi, meslek, kültürel ya da sosyo-ekonomik etmenler gibi tanımlayıcı özellikleri kapsar. Bu özelliklerin yüzeysel bir analizi bile öğretim yöntemi seçiminde oldukça yol göstericidir.

B- Giriş Yeterlilikleri: Öğrenciler öğretmenlerin anlatacaklarını zaten biliyor olabilir ya da öğretmenin anlatacaklarını anlayabilmek için önkoşul niteliğindeki çok temel yeterliliklere bile sahip olmayabilir. Hedef kitlenin halihazırda ne biliyor olduğunu ölçerek uygun ortam ve materyaller seçilebilir.

C- Öğrenme Stilleri: Öğrenme stili, bir bireyin nasıl algıladığını, öğrenme ortamları ile nasıl etkileşim içine girdiğini ve bu ortama duygusal olarak nasıl tepkide bulunduğunu tanımlayan psikolojik özellikler grubu anlamına gelmektedir. Bireysel olarak bilgiyi seçme yolumuz, kendi stilimiz olarak tanımlanabilir.

2. Öğrenme Alanlarının Hedeflerinin Belirlenmesi Bu aşamada, her bir öğrencinin hangi öğrenme hedeflerine ulaşması beklenmektedir? Sorusuna yanıtlar aranmaktadır. Bir hedef, öğreticinin derse ne koymayı planladığı değil, öğrencinin dersten ne alması gerektiğidir.

Amaçların yazımında ABCD yaklaşımı kullanılabilir: Audince (Topluluk): Öğrencileriniz kimler? Behavior (Davranış): Öğretim sonucu kazanılacak ve gösterilecek davranışlar veya performanslar nelerdir? Conditions (Koşullar): Davranışın gerçekleşeceği ortamın koşuları nelerdir? Degree (Derece): Gösterilecek öğrenme yetenekleri seviyesi nedir?

Hedefler belirlenirken okulun ve eğitimin görevleri toplumun eğitimden beklentileri ve çağın özellikleri dikkate alınmalıdır. Programların hedefleri oluşturulması aşamasında öğrencinin katılımı sağlanmalıdır. Önceden belirlenen hedefler kavramı reddedilmektedir. Katılım sağlanmadan oluşturulan hedefler, gereksinin, ilgi ve beklentileri karşılayamayabilir. Hedefler öğretmen ve öğrenci arasındaki işbirliği ile gerçekleşebilir.

3. Yöntem, Ortam ve Materyallerin Seçimi Bu aşamada nasıl öğretelim sorusuna yanıtlar aranmaktadır. Bu aşamada öğretim yöntemi, ortam ve materyaller daha önceki aşamalarda dikkate alınarak seçilmelidir.

Yöntemin Seçilmesi: Seçim sürecinin üç aşaması vardır: Hedeflenen öğrenme görevleri için uygun yöntemlerin belirlenmesi. Yöntemi gerçekleştirmeye uygun ortam formatının seçilmesi. Bu ortam için spesifik öğretim materyallerinin seçilmesini, gerekli güncelleştirmelerin ya da tasarımın yapılmasıdır.

Bu aşamalar sırasında aşağıdaki özelliklere dikkat edilmesi gerekir: Öğrenci grubunun özellilerinin dikkate alınması Konunun özelliğinin belirlenmesi Yöntemin uygulanışını destekleyecek materyal tasarımı yapılması

Materyallerin Seçimi : Öğretim süreci tasarımının bu aşamasında seçilen öğretim yöntem ve yaklaşımlarından hareketle öğretim materyalleri seçilir.

Materyallerin seçimi sürecinde aşağıdaki temel özellikleri belirleyici olmaktadır: Resimli gösterimlerin özellileri Boyutun özellikleri Renklerin özellikleri Hareketlerin özellikleri Dilin özellikleri Ses/resim ilişkisinin özellikleri Düzenlemenin özellikleri

Uygun öğretim materyalinin belirlenmesinde aşağıdaki yaklaşımlardan biri ya da birkaçı tercih edilebilir: Varolan materyallerin seçimi Varolan materyallerin geliştirilmesi Yeni materyal tasarmı

4. Ortam ve Materyallerden Yararlanma Bu aşamada ortam ve materyallerden nasıl yararlanmalı? Sorusuna yanıt aranmaktadır.

Derse başlamadan önce yapılması gerekenler: Materyali ve ortamı gözden geçirme Materyali hazırlama: materyalleri toplama, belirli bir düzene koyma Ortamı hazırlama Dersin içeriğini kapsamlı bir şekilde veren bir sunum hazırlama Çalışılan konu ile ilgisinin mantıksal açıklamasını yapma Öğrencinin dikkat etmekle ne fayda sağlayacağını dile getiren motive edici açıklama yapma Dikkati dersin spesifik yönlerine çeken sistematik ipuçları sunma Öğrencileri hazırlama: Konu ile gerçek hayatta uygulamakta oldukları arasındaki ilişkilerin kurulduğu ve öğrencilerin hazırlandığı aşamadır.

5. Öğrenci Katılımını Sağlama Bu aşamada öğrenci katılımının nasıl sağlanacağı sorusuna yanıt aranmaktadır. Öğrenci öğrenme sürecine aktif olarak katılmalıdır. Gerçekten öğrenebilmek için bir öğrencinin kendine sağlanan ipuçları ve işaretçilerle bir şeyler yapması gerekmektedir.

6. Değerlendirme ve Gözden Geçirme Bu aşamada ne oldu ve nasıl olmalıydı sorularına yanıtlar aranmaktadır. Değerlendirme öğretim tasarımı süreci içinde sürekli bir işlemdir. Değerlendirmeler öğretim öncesinde, sırasında ve sonrasında yapılır. Örneğin öğretimden önce, öğrenci özellikleri ile kullanılması düşünülen yöntem ve materyaller arasında uygunluk olduğundan emin olmak için öğrenci özellikleri belirlenir. Ayrıca kullanımdan önce materyaller değerlendirilmelidir.