BİY 422 BİTKİ EKOLOJİSİ PROF. DR. LATİF KURT

HALOFİT (TUZCUL) BİTKİLERİN EKOLOJİSİ

Halofit Bitkilerin Genel Ekolojik Özellikleri Tuz bakımından yüksek konsantrasyonlara sahip olan topraklar, bitkiler için farklı ekolojik koşullar oluştururlar. Özellikle toprağın besin elementi içeriği, tuzluluk ve elektriksel iletkenlik gibi kimyasal özellikleri bitkilerin dağılışını ve bulunduğu topraklardaki gelişimini ve büyümelerini sınırlandırmaktadır.

Toprak tuzluluğu, eriyebilir tuzların topraklarda toplanmasının meydana getirdiği bir durumdur. Eriyebilir tuzların başında Na, Ca ve Mg ayrıca sülfat, klorür ve bikarbonattır. Topraktaki besin elementlerinin normalden daha az veya daha çok olması, bitkide eksiklik veya toksisite belirtilerinin görülmesine neden olur.

Tuzlu topraklar, tuzluluk şekillerine göre üçe ayrılır: Tuzlu topraklar: NaCl, Na2SO4, CaCl2 ve MgCl2 gibi kolayca eriyebilen tuzlu toprak tabakalarında birikirler. Tuz miktarı %1-2 arasındadır. pH=8,5 den daha azdır. Tabi şartlar altında bu topraklar taban suyunun toprak yüzeyine yükselmesi ve yanlış sulama neticesinde meydana gelir.

Tuzlu-Sodyumlu Topraklar: saturasyon ekstraktında %15 den fazla değişebilir sodyum bulunur. Bu topraklar tuzlulaşma ve sodyumlaşma sonucunda meydana gelir. Fazla tuzun bulunması nedeniyle görünüşleri genellikle tuzlu topraklarınkine benzer. Fazla tuzun bulunması halinde pH nadir olarak 8.5’ un üzerindedir. Karakteristik bitkileri; Geranium collinum, Aster tripolium, Scirpus maritimus, Trigolochin maritima, Puccinella palustris

Tuzsuz-Sodyumsuz Topraklar: yer değiştirebilen sodyum miktarı %15 den fazladır. pH=8,5-10 arasındadır. Kurak ve yarı kurak bölgelerde çok sık rastlanan topraklardır.

Halofit Bitkilerin Sınıflandırılması Hankel ve Shakhov (1945) halofit bitkileri Euhalofitler (Tuzu biriktiren) Crynohalofitler (Tuzu dışarı atanlar) Glikohalofitler (Tuza karşı geçirimsiz olanlar)

Güvensen (1994) halofit bitkileri 3 gruba ayırmaktadır: Sukkulent halofitler (Çeşitli organlarında tuz biriktiren bitkiler) Sukkulent olmayan halofitler (Tuz bezlerinden tuzu dışarıya salgılayan ve dokularındaki desalinizasyonla tuzluluğu düzenleyen bitkiler) Tuz biriktiren halofitler (Tuz iletimi için özel mekanizmaları olmayan bitkiler)

Akjigitova (1995) halofit bitkileri 4 gruba ayırmaktadır: Hiperhalofitler (çok yüksek tuz içeriğine sahip olam halofitler) Öhalofitler (genelde tuzlu topraklara adapte olmuş ancak nispeten az tuzlu ortamlarda yaşayan halofitler) Hemihalofitler (orta derecede tuzlu topraklara adapte olmuş halofitler) Haloglikohalofitler (kum oranı yüksek topraklara adapte olmuş halofitler)

Halofit bitkilerin yaşadığı alanlarda genellikle dalga hareketleri ve su baskınları ve biyotik faktörler bitkilerin topluluk kurmalarını tayin etmektedir. Halofitler, bu tip alanlarda yaşamlarını devam ettirebilmek için oksijen yetersizliğine de uyum sağlamışlardır.

Tuz salgılayan halofitler Tuz salgılamayan halofitler Tuzcul bitkiler acaba yüksek tuz konsantrasyonlarına nasıl direnç göstermektedir? Bu olay bitkinin alabileceği bazı önlemlerle mümkündür. Bunları göz önünde tutarak halofitleri bazı gruplara ayırabiliriz: Kumulasyon tip Regülasyon tip Tuz salgılayan halofitler Tuz salgılamayan halofitler

Halofit Bitkilerin Ekonomik Önemi Ülkemizde tam olarak kullanılmamasına rağmen yabancı ülkelerde halofit bitkilerden yiyecek, yakıt, hayvan yemi, uçucu yağ, ilaç, zamk, ekmek, lif vb. ürünlerin elde edilmesinde yararlanılmaktadır. Halofitlerin tohumlarından elde edilen bitkisel yağ üretimi de önemlidir. Salicornia europea. Tuzlu topraklarda yetişen otsu bitkiler, çalılar ve ağaçlar hayvan yemi olarak da değerlenfirilmektedir.

Grindelia camporum sakız içerikli çok yıllık bir bitki olup bitkiden tutkal, cila, kağıt, matbaa mürekkebi, sabun ve bir çok endüstriyel alanda yararlanılmaktadır. İsrail’ de Ölü Deniz yakınlarında hafif sulama suyuyla iyi gelişen çok yıllık jojoba (Simmomdsia chinensis) bitkisinin tohumlarından elde edilen yağ, kozmetik ürünlerinin yapımında kullanılır.