Araştırma Yöntem ve Teknikleri Kursu TÜBİTAK – MEB Araştırma Yöntem ve Teknikleri Kursu 01-05 Aralık 2008 / ANKARA Dr. Ayhan URAL Gazi Üniversitesi urala@gazi.edu.tr

BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ -evren ve örneklem-* Dr. Ayhan URAL *Ural,A.ve Kılıç,İ.(2005). Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara:Detay Yayınları. adlı çalışmadan türetilmiştir. urala@gazi.edu.tr

…araştırma süreci Yöntem örneklem Konu seçimi Amaç belirleme evren veri toplanması verilerin çözümlenmesi Bulgular ve tartışma sonuç ve öneri urala@gazi.edu.tr

…genelleme ..bilimsel araştırmalarda; amaca uygun veriler kullanmak, bu verilerle bulgu ve sonuçlara ulaşmak, sonuçları araştırma kapsamı içerisinde genelleyebilmek hedeflenebilir. urala@gazi.edu.tr

…araştırma evreni Sonuçların genellendiği, araştırma kapsamı içerisinde yer alan ortak özelliklere sahip birimler bütünü evren -ana kütle, yığın, toplum- olarak tanımlanabilir. urala@gazi.edu.tr

…evrenin oluşumu Evreni oluşturan birimler; araştırma kapsamına giren olay, olgu ya da varlıklardan oluşmaktadır. Aslında evreni, bu birimlerden daha çok bunların göstermiş oldukları özellikler oluşturmaktadır. Fakat uygulamada, araştırma evreni tanımlanırken bu özelliklerden daha çok bu özellikleri taşıyan olay, olgu veya varlıklar ifade edilmektedir. urala@gazi.edu.tr

…evreni belirlemek Araştırma evrenini belirlemek, verilerin hangi birimlerden elde edileceğini, araştırma sonucunda yapılacak genellemelerin kimleri veya neleri kapsayacağını saptamak anlamı taşımaktadır. urala@gazi.edu.tr

…genel evren çalışma evreni Araştırma evreni, genel ve çalışma evreni olarak ikiye ayrılabilir; genel evren, soyut bir kavram olup tanımlanması kolay fakat ulaşılması güç ve hatta çoğu zaman olanaksız bir bütünü ifade etmektedir. Örneğin, insanları evren olarak alan bir araştırmacının, tüm insanlara ulaşması veya onlara genellenebilecek bir başka yol izleyerek tümüyle güvenli bir sonuca varması olanaksızdır. Bu nedenle, olası yanlış anlamaları da önleyebilmek için, çalışma evreni kavramı geliştirilmiştir. Çalışma evreni ise hakkında görüş bildirilecek veya genellemelerde bulunulabilecek evrendir. urala@gazi.edu.tr

…örnekleme doğru Bilimsel araştırmalarda; çalışma evreninin tamamına ulaşılabileceği gibi çalışma evreni, içerisinden belirli bir yöntem ile seçilebilecek örneklem aracılığıyla da temsil edilebilir. urala@gazi.edu.tr

…örnekleme doğru alt evren çalışma evreni içerisindeki birimlerin veya birimlerin oluşturduğu kümelerin, araştırmanın amacına uygun olarak belirlenen değişkenlere göre alt gruplara ayrılmasıyla oluşturulabilir. urala@gazi.edu.tr

evrenin sınırlarını tam olarak ortaya koyabilmelidir. Araştırmacı; araştırmayı tasarlarken, evrenin hangi birimleri içereceğini açık bir şekilde tanımlayarak, evrenin sınırlarını tam olarak ortaya koyabilmelidir. Örneğin, ilköğretim okullarının yöneticileri üzerinde yapılacak bir araştırmada, evrenin sınırları, tüm yöneticiler yerine okul yöneticileri ve okul yöneticileri içerisinden de ilköğretim okullarının yöneticileri olarak belirlenmiştir. Araştırmacı, böyle bir durumda araştırma evrenini niçin ilköğretim okul yöneticilerinin oluşturduğunu ve ilköğretim okulu yöneticilerini diğer yöneticilerden ayıran özellikleri açık bir şekilde tanımlamalıdır. urala@gazi.edu.tr

Bilimsel araştırmalarda veriler, …örneklem Bilimsel araştırmalarda veriler, araştırma evrenini oluşturan birimler –denekler- üzerinden elde edilebileceği gibi evreni oluşturan birimler –elamanlar- içerisinden, amaca uygun bir yöntemle seçilebilecek örneklem üzerinden de elde edilebilmektedir. urala@gazi.edu.tr

…ancak bu durum az sayıda araştırma için geçerli olabilir. …örneklem …evrenin sınırlı veya dar kapsamlı olduğu durumlarda, evren öğelerinin tamamına ulaşılabilir ki buna tam sayım denir. …ancak bu durum az sayıda araştırma için geçerli olabilir. …özellikle sosyal bilimler alanında yapılan araştırmalarda, evrenin tamamına ulaşmak farklı sebeplerden dolayı güçleşebileceği gibi imkansız hale de gelebilmektedir. urala@gazi.edu.tr

…örneklem neden? …araştırmacı amacına uygun verileri, ulaşılması güç ve hatta bazen de imkansız sayıda birim içeren evren yerine, daha az veya ulaşılabilir sayıda birime indirgenen örneklem aracılığıyla elde ederek, araştırma sonuçlarını tüm evren için genelleyebilir. …bir araştırmada evrenin tamamı üzerinde çalışmak yerine, onu temsil yeteneğine sahip örneklem üzerinde çalışma yapmak araştırmacılara bir çok yönden kolaylık sağlamaktadır. urala@gazi.edu.tr

…örneklem neden? …araştırmacıları örneklem üzerinde çalışmaya yönelten etkenlerin ortak özelliği,maliyet, zaman ve enerji tasarrufu sağlamalarıdır. …bazı durumlarda araştırmacının örneklem üzerinde çalışılmasını zorunlu kılan koşullarla karşılaşması söz konusu olabilmektedir. Evreni oluşturan deneklerin bir kısmının gönüllü katılımlarının sağlanamaması gibi özel durumlarda araştırmacı, zorunlu olarak örneklem üzerinde çalışma yolunu tercih edecektir. urala@gazi.edu.tr

…örneklem neden? …birey/lerin özel yaşamları ile aile ilişkileri gibi konulara -aile içi özel durumlar, doğum kontrolü, cinsel konular, şiddet, baskı, tehdit, korku- ilişkin araştırmalar, bazı deneklerin katılım göstermeyebilecekleri araştırmalar olarak değerlendirilebilmektedir. urala@gazi.edu.tr

…örneklem neden? …deneklerin sorulara cevap vermemesi veya samimi cevap vermemesi gibi durumlar, araştırmacıları daha az denek ile çalışmaya zorlamaktadır. …aynı zorunluluk, tüzel kişilerin duyarlılık göstereceği konularda da araştırmacının karşısına çıkabilmektedir. urala@gazi.edu.tr

…örneklem neden? …ayrıca, özellikle sağlık bilimleri alanlarında yapılan bazı araştırmalar -DNA testi, kan testi, patoloji- için evrenin tamamı üzerinde çalışmak hiçbir anlam ifade etmez. urala@gazi.edu.tr

…örneklem -tanım- …örneklem, araştırma evreni içerisinden amaca uygun herhangi bir yöntemle seçilen ve evreni temsil yeteneğine sahip birimler veya elamanlar kümesi şeklinde tanımlanabilir. urala@gazi.edu.tr

…örnekleme …evren içerisinden evreni temsil eden birimleri seçme -örneklem alma- işlemi ise örnekleme olarak ifade edilmektedir. urala@gazi.edu.tr

…örneklem oranı Evreni oluşturan birimlerin sayısına evren hacmi -büyüklüğü-, örneklemi oluşturan birimlerin sayısına ise örneklem hacmi -büyüklüğü- denir. Evren hacmi N ile gösterilirken, örneklem hacmi n ile gösterilmektedir. Örneklem hacminin evren hacmine oranı “örneklem oranı” olarak tanımlanır. urala@gazi.edu.tr

…örnekleme başlarken Araştırmacıların evrende yer alan birimlerin -kişi, obje, olay, olgu- araştırma konusuna ilişkin özellikleri hakkındaki bilgilere önceden ulaşmaları, kullanacakları örneklem yöntemine ilişkin kararı etkili ve hızlı verebilmelerine imkan sağlayacaktır. urala@gazi.edu.tr

…evrenin özellikleri Örneklem yönteminin kararlaştırılması aşamasında özellikle, evren hacmi ile evren birimlerinin ilgilenilen özelliklerinin homojen -birörnek- olup olmadığı bilgisi oldukça önemlidir. Ayrıca, evrenin heterojen -farklı– bir yapı gösterdiği durumlarda, alt grup yada sınıfların kaç birimden oluştuğu bilgisi de alt grupları oluşturan birimlerin eşit seçilme olasılığı ve verilerin analizinde kullanılacak istatistiki yöntemin seçimi açısından öncelikle bilinmesi gerekli olan bilgilerdir. urala@gazi.edu.tr

…örnekleme yöntemleri, olasılıklı örnekleme …örneklem türleri …örnekleme yöntemleri, olasılıklı örnekleme ve olasılık dışı örnekleme yöntemleri olmak üzere iki temel sınıfa ayrılabilir. urala@gazi.edu.tr

…olasılıklı örnekleme bazı özelliklerinden dolayı olasılık kuramından türetilmiş pratik bir araştırma aracıdır. Olasılık kuramı; belirli özelliklerin evrende normal dağıldığı ilkesine dayanır. İnsanların pek çok özelliği -cinsiyet, boy, saç ve göz rengi, zeka düzeyi, öğrenme başarısı, politik tercih vb.- belirli bir evren içinde, normal dağılım göstermektedir. O halde, uygun bir yöntemle bu özellikleri içinde barındırabilecek daha küçük bir grubu evren içerisinden çekebilmek mümkündür. urala@gazi.edu.tr

…dayanak Olasılıklı örnekleme yöntemlerinin temeli yansızlık kuralına dayanmaktadır. Bu kural, örneklem içerisinde yer alacak olan birbirinden bağımsız her birimin, evren içerisinden eşit seçilme şansına sahip olmasını sağlamaktadır. urala@gazi.edu.tr

…olasılıklı örnekleme türleri basit tesadüfi örnekleme sistematik tesadüfi örnekleme tabakalı örnekleme küme örnekleme urala@gazi.edu.tr

Basit Tesadüfi Örnekleme …basit tesadüfi örnekleme yönteminde, evreni oluşturan her birimin örneklem içerisinde yer alma olasılığı aynıdır …birimler birbirinden bağımsız olarak eşit seçilme şansına sahip olmaktadır urala@gazi.edu.tr

…uygulama …evren, kesin sınırlar ile belirlenir ve evreni oluşturan her bir birime bir numara verilerek liste yapılır. …hazırlanan listedeki her bir birime ilişkin numaralardan örneklem sayısı kadar numara kura yöntemiyle yada bilgisayar yardımıyla şansa bağlı olarak -rasgele- belirlenir. urala@gazi.edu.tr

…uyarı …basit tesadüfi örnekleme yöntemiyle örneklem alınabilmesi için evren birimlerin araştırma konusu ile ilgili özelliklerinin homojen olması gerekmektedir …eğer evreni oluşturan birimler incelenecek özellikleri bakımından birbirinden farklı yapıda –heterojen- ise bu örneklem yöntemi kullanılamaz. urala@gazi.edu.tr

…örnek …bir işletmede çalışan kadın ve erkek personelin iş doyumunun karşılaştırılmasının amaçlandığı bir araştırmada, kadın ve erkek tüm denekler basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilirse, erkekler yada kadınlar örneklem içerisinde şansa bağlı olarak işletmedeki sayılarına oranla çok az yada çok fazla sayıda temsil edilebilir, hatta çok küçük bir olasılıkla da olsa hiç temsil edilemeyebilirler. Böyle bir araştırma için çalışan personelin cinsiyet değişkenine göre görüşlerini değerlendirmek veya karşılaştırmak hatalı olur. Çünkü, gerek kadınlar gerekse erkekler için istenilen temsil düzeyine ulaşılamayabilir. urala@gazi.edu.tr

Sistematik Tesadüfi Örnekleme …evreni oluşturan birimlerin numaralandırılma –sıralama- işlemi yansız olarak yapılır veya hazır listelerde var olan sıralama kullanılır. Böylece, herhangi bir numaraya sahip birimin -örneğin, 58. birim- örneklemde yer alması durumunda, bir sonraki -59. birim- yada bir önceki -57. birim- birimin örneklem içerisinde yer alma olasılığı eşitlenir. Evren hacmi “N”, belirlenen örneklem hacmine “n” bölünerek -N/n- çıkan sonuç tamsayıya yuvarlanır. Bu değer ile 1 arasındaki tam sayılar içerisinden herhangi bir rakam basit tesadüfü örneklem yöntemi ile seçilir. Araştırma örneklemini oluşturacak birimlerin numaraları, seçilen bu sayıdan başlamak üzere, seçilen sayının üzerine N/n tamsayısının sistematik olarak eklenmesi ile belirlenir. urala@gazi.edu.tr

…örnek …evren hacmi N=3500 olan bir araştırmada, n=350 kişi sistematik tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilecekse, evren hacmi N, örneklem hacmi n’ye bölünerek 10 tamsayısı N/n=3500/350=10 elde edilir Bu durumda, evren içerisindeki her 10 birimden biri sistematik olarak örneklem içerisinde yer alacaktır. 1’den 10’a kadar olan tam sayılardan biri basit tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilir. Örneğin, kura ile 6 rakamı seçilmiş olsun. O halde; 6, 16, 26, ... 3486, 3496 numaralı birimler araştırmanın örneklemini oluşturacaktır. urala@gazi.edu.tr

Tabakalı Örnekleme …evreni oluşturan birimlerin, araştırma konusu ile ilgili özelliklerinin heterojen olması durumunda kullanılır Özellikle sosyal bilimler alanında yapılan çoğu araştırmada evren, birbirinden farklı özelliklere sahip -cinsiyet, yaş grubu, meslek, kıdem, öğrenim durumu, gelir düzeyi vb.- gruplardan oluşur. Evrenin farklı yapıda olduğu böyle durumlarda, basit tesadüfi örnekleme yöntemi veya sistematik tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılırsa, araştırma için önemli olabilecek bazı gruplar, evren içerisinde yeteri kadar temsil edilemeyebilirler. urala@gazi.edu.tr

…uygulama …tabakalı örnekleme yönteminde, farklı özellikleri içeren evren, kendi içerisinde homojen tabakalara –alt gruplara, alt evrenlere- ayrılır. Evreni oluşturan alt tabakaların her birinin evren içerisindeki oranları tespit edilir. Daha sonra örneklem büyüklüğü “n” saptanır ve alt tabakaların evren içerisindeki temsil oranlarına göre, her bir tabakaya ilişkin örneklem basit tesadüfi örnekleme yöntemi veya sistematik tesadüfi örnekleme yöntemine göre seçilir. Böylelikle alt evrenleri –tabakaları- oluşturan birimler, çalışma evreni içerisinden eşit seçilme şansına sahip olurlar. urala@gazi.edu.tr

…örnek …bir kamu örgütünde çalışan farklı öğrenim düzeyine sahip -ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğrenim- işgörenlerin, örgüt içi iletişim konusundaki görüşlerinin karşılaştırılmasının amaçlandığı bir araştırma gerçekleştirilmek istensin. …bu araştırmada, tabakalı örnekleme yöntemi kullanılacaksa, evren, ilköğretim, ortaöğretim ve yüksek öğrenim mezunları olmak üzere üç alt evrene ayrılacaktır. Bu örgütte çalışanların -evren hacminin- N=500 kişi olduğunu ve 500 kişi içerisinden 50 kişinin ilköğretim, 250 kişinin ortaöğretim, 200 kişinin ise yüksek öğrenim mezunu olduğunu varsayalım. Bu durumda çalışanların –evrenin- % 40’ı (200.100/500=40) yüksek öğrenim, % 50’si ortaöğretim ve %10’u ilköğretim okulu mezunu olduğu basit bir hesaplama ile saptanabilir. Söz konusu araştırmada, örneklem hacmini sözgelimi 300 kişi oluşturacak ise örneklemi oluşturan n=300 kişinin % 40’ı olan 120 kişi (40.300/100=120) yüksek öğrenim, % 50’si olan 150 kişi ortaöğretim ve %10’u olan 30 kişi ise ilköğretim okulu mezunu olmalıdır. Bu aşamadan sonra, her bir tabakaya ait belirlenen sayıdaki örneklem, basit tesadüfi örnekleme yöntemi veya sistematik tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilebilecektir. urala@gazi.edu.tr

Küme Örnekleme Yöntemi …evren hacminin geniş, evren birimleri arasındaki mesafenin uzak olduğu ve evrenin birbiri ile yakın özelliklere sahip kümelerden oluştuğu araştırmalarda basit tesadüfi örnekleme yöntemi, sistematik tesadüfi örnekleme yöntemi yada tabakalı örnekleme yöntemlerinin her hangi birinden yararlanmak zorlaşabilir, hatta imkansız hale gelebilir. urala@gazi.edu.tr

…uygulama …küme örnekleme yönteminde, öncelikle evreni oluşturan birimler değil bu birimlerin bağlı bulunduğu kümeler ele alınır. Burada eşit olasılıkla seçilme şansına sahip olan birimler değil kümelerdir. Araştırma kapsamı içerisinde yer alan yani çalışma evrenini oluşturan bu kümeler, incelenecek değişken/ler açısından homojen bir yapı oluşturuyor ise belirli sayıda küme basit tesadüfi örnekleme yöntemi yada sistematik tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilir ve seçilen bu kümeler içerisindeki birimlerin araştırmanın örneklemini oluşturur. urala@gazi.edu.tr

…örnek …Antalya’da faaliyet gösteren beş yıldızlı otellerde çalışan personelin iş doyumunun ölçüleceği bir araştırmada, örneklemi oluşturmak için öncelikle Antalya’daki beş yıldızlı oteller listelenir. Listede yer alan her bir otel bir kümeyi temsil eder. Ayrıca evreni oluşturan bu otellerin –kümelerin- homojen bir yapıda olduğu kabul edilebilir. Çünkü beş yıldızlı otellerin özellikleri ya da standartları farklı coğrafyada da olsalar hemen hemen aynıdır. Bu durumda otellerin tümü yerine belirli sayıdaki otel tesadüfi yöntemler ile seçilir ve bu otellerde çalışanlar araştırma örneklemini oluşturur. urala@gazi.edu.tr

…uyarı …evreni oluşturan kümeler, araştırma konusu ile ilgili değişken/ler açısından farklı özellikler gösteriyorsa örneklemi oluşturacak birimleri içeren kümeler, doğrudan tesadüfi yöntemler ile seçilemeyecektir. Böyle durumlarda evren, öncelikle tabakalı örnekleme yönteminde olduğu gibi homojen özelliklere sahip alt evrenlere ayrılır. Daha sonra, alt evrenleri oluşturan kümeler arasından, alt evrenin çalışma evreni içindeki oranı kadar küme, tesadüfi olarak seçilir ve bu kümeleri oluşturan birimler araştırmanın örneklemini oluşturur. urala@gazi.edu.tr

…örnek …Ankara’daki ilköğretim okullarında okuyan öğrencilerin okuldaki davranışlarının, ailelerinin ekonomik ve kültürel yapısına bağlı olarak gösterebileceği farklılıkları belirlemeyi amaçlayan bir araştırmada, evren homojen olmadığı için belirli sayıdaki okul –küme- başlangıçta tesadüfi yöntemler ile seçilemez. Sözgelimi, Çankaya’daki öğrenciler ile herhangi bir gecekondu semtinde yaşayan öğrenci ailelerinin içerisinde bulunduğu ekonomik ve kültürel şartlar aynı değildir. Bu durumda Ankara’daki ilköğretim okulları ekonomik ve kültürel yapıya bağlı olarak alt bölgelere ayrılır ve bu bölgelerden evrendeki oranlarına göre belirli sayıdaki okul tesadüfi yöntemlerle seçilir. Böylece araştırmanın örneklemi, seçilen bu okullarda öğrenim gören öğrenciler olarak belirlenmiş olur. urala@gazi.edu.tr

…uyarı küme / tabakalı örnekleme …küme örnekleme yöntemi ile tabakalı örnekleme yöntemini birbiriyle karıştırmamak gerekir. Küme örnekleme yönteminde hali hazırda var olan kümeler üzerinden işlem yapılırken tabakalı örnekleme yönteminde ise araştırmacının araştırma konusuna uygun olarak kendi belirlediği alt evrenler üzerinden işlem yapılmaktadır. Ayrıca küme örnekleme yönteminde, evreni oluşturan kümelerin tamamı yerine evreni temsil yeteneğine sahip bazı kümeler ele alınır ve örneklemi, seçilen bu kümeler içerisindeki birimler oluşturur. Tabakalı örnekleme yönteminde ise evreni oluşturan alt evrenlerin tamamı ele alınır ve örneklemi, alt evren içerisinden tesadüfi olarak seçilen belirli sayıdaki birim oluşturur. urala@gazi.edu.tr

Olasılık Dışı Örnekleme Yöntemleri Bilimsel araştırmalarda olasılık dışı örnekleme yöntemlerini kullanmak pek çok sakıncaları da beraberinde getirir. Bu tür örnekleme yöntemlerinde olasılık hesaplamaları yapılamadığından bazı parametrelerin -güvenirlik derecesi, örneklem hatası- istatistiki olarak tahmin edilmesi olanaksız hale gelir. Olasılık dışı örnekleme yöntemlerinde, olasılıkların birimlere objektif olarak tayin edilemeyeceği ve dolayısıyla örnek sonuçlarının güvenirliğinin olasılık yapısı ile belirlenemeyeceği söylenebilir. urala@gazi.edu.tr

…uyarı …olasılık dışı örnekleme yöntemlerini, örneklemi evrene genellemenin önemli olmadığı durumlarda kullanmak yararlı olabilir. Bu tür örneklemelerde her birimin örnekleme seçilme şansı bilinmediği gibi örneklemin evreni temsil gücü konusunda bir şey söylenemez. urala@gazi.edu.tr

…uyarı Olasılık dışı yöntemlerde örneklem oluşturulurken, evrendeki birimler arasında fark gözetilerek, evrendeki birimlere örnekleme seçilmeleri konusunda eşit şans verilmez. Araştırmacının istekleri ve sübjektif değer yargıları örnekleme seçilecek birimlerin tespitinde ve örneklem hacminin belirlenmesinde etkili olmaktadır. urala@gazi.edu.tr

…uyarı …yöntemin başarısı, örnekleme uygulamasını yürüten kişinin, çalışılan araştırma konusundaki deneyimine, çalışılan evrenin özellikleri hakkında bilgi birikimine ve evrenin ilgilenilen özellikleri itibariyle homojenliğine bağlıdır. urala@gazi.edu.tr

…olasılık dışı örnekleme yöntemleri Monografik örnekleme Kolay örnekleme Kota örnekleme Amaçlı –kasti- örnekleme Kartopu örnekleme urala@gazi.edu.tr

Monografik Örnekleme Yöntemi …araştırmacı, evren ile ilgili bilgilerine ve öngörülerine dayanarak, evreni temsil edebileceğini düşündüğü bir küme yada bir –birkaç- denek üzerinde çalışır. urala@gazi.edu.tr

…uyarı Bu yöntemde evreni oluşturan alt küme veya birimler arasında, incelenecek özellikler açısından önemli farklılıklar olmaması bir başka anlatım ile evrenin homojen olması gerekir. Aksi taktirde bu yöntemle ele alınan tek bir alt evren –küme- farklı yapıdaki çalışma evrenini temsil edemez. Monografik örneklemede tek bir alt evrenle çalışıldığı için ekonomik yönden düşük maliyetli bir yöntemdir. Buna karşılık evreni oluşturan alt evren birimlerinin araştırma konusu ile ilgili özelliklerinin farklı yapıda olması durumunda, bu yöntem ile seçilen örneklemin evreni temsil etmesi veya evrene genellenmesi her zaman mümkün olmayabilir. urala@gazi.edu.tr

Kolay Örnekleme Yöntemi Bu yöntemde amaç, isteyen herkesin örneklem içerisine ve örnekleme dahil edilmesidir. Denek bulma işlemi belirlenen örneklem hacmine ulaşılıncaya kadar devam eder. Televizyonların düzenlediği telefon anketleri ve internet ortamında gerçekleştirilen ve giderek yaygınlaşan anketlerde bu yöntem kullanılır. urala@gazi.edu.tr

…uyarı Bu örnekleme yönteminde gerek zaman gerekse ekonomik açıdan çok büyük tasarruf sağlanır. Buna karşılık örneklem içerisinde, ancak belirli birimlerin -yukarıda verilen örneklerde telefonu olanlar ve internete bağlı bilgisayarı olanlar içerisinden isteyenler anketlere katılacaktır- bazen de bir birimin birden fazla yer alması ve alınan bilgilerin güvenirliği ile ilgili şüpheler evrenin temsili açısından bu örneklem yönteminin önemli sınırlıklarıdır. urala@gazi.edu.tr

Kota Örnekleme Yöntemi Kota örnekleme yönteminde, tabakalı örnekleme yönteminde olduğu gibi evren, araştırmacının araştırmanın amaçlarına bağlı olarak belirlediği alt evrenlere -alt tabakalara- ayrılır. Araştırmacı her alt tabakanın örneklem içerisinde temsili için kota koyar. Bu kota yine tabakalı örneklemede olduğu gibi her alt tabakanın evren içerisindeki oranına göre belirlenir. Bu aşamadan sonra kota örnekleme yöntemi ile tabakalı örnekleme yöntemi arasında bir fark ortaya çıkar. urala@gazi.edu.tr

…uyarı Bilindiği gibi tabakalı örnekleme yönteminde örneklem, alt tabakaları oluşturan birimler içerisinden tesadüfi yöntemlerle seçiliyordu. Kota örnekleme yönteminde ise alt tabakalardan örnekleme girecek birimlerin seçimi araştırmacının kendisine veya görüşmeyi yaban kişiye –anketör- bırakılmıştır. Örneklem içerisine girecek bu birimler tarafsız olarak özenle seçilirse evrenin temsilinde başarı sağlanabilir. urala@gazi.edu.tr

…uyarı Kota örnekleme yönteminde, denek seçme işlemi olasılık teorisine dayanmaz. Bu nedenle, bu yöntem ile seçilen örneklem, tahminlerin hassaslık ve güvenirliğinin tarafsız bir değerlendirmesini sağlamaz. Ayrıca, kiminle görüşüleceği anketöre bırakıldığı için, kota örnekleme yöntemi anketörden doğan sapmanın etkisi altındadır ve sapmanın derecesi nesnel bir biçimde ölçülemez. urala@gazi.edu.tr

…uyarı Kota örneklemesi araştırmacıya özgürlük ve çok fazla esneklik tanır. Ayrıca, araştırmacıya zaman ve maliyet tasarrufu sağlar. Buna karşın, birimlerin seçimi keyfi olduğundan, seçimi yapanlar kendilerine uygun birimleri seçmeye eğilim gösterebilirler. Bu durum sistematik hatalara neden olabilir. urala@gazi.edu.tr

Amaçlı -Kasti- Örnekleme Yöntemi Amaçlı –kasti- örnekleme yönteminde, örnekleme dahil edilecek birimleri, araştırmacı önceki bilgi, deneyim ve gözlemlerinden hareketle araştırmanın amacına uygun olarak kendi yargısıyla belirler. Araştırmacı kendi yargı ve değerlendirmeleriyle hareket ettiği için evren hakkında fikir sahibi olmalıdır. urala@gazi.edu.tr

…uyarı Örneğin, hiperaktif çocuklar konusunda çalışan bir araştırmacı, bu çocuklar içerisinden kendi yargısına bağlı olarak geneli yansıtacağına inandığı ve tipik hiperaktivite özelliklerini gösterenleri örneklem olarak alabilir. Diğer taraftan, belirli bir bölgenin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel yapısını inceleyen bir araştırmacı, bölgede yaşayanların ekonomik durumlarını ve kültürel özelliklerini ortalama olarak yansıttığını düşündüğü bireyleri örneklem olarak seçebilir. Bu örnekleme yönteminde de diğer olasılık dışı örnekleme yöntemlerinde olduğu gibi seçilen örneklemin evreni temsil etme noktasında önemli hatalara rastlanabilir. urala@gazi.edu.tr

Kartopu Örnekleme Yöntemi Bir araştırmada, evren içerisinde yer alan birimler tam olarak belirlenemez ise evreni temsil edecek örneklemi belirlemekte zorlaşır. Böyle durumlarda araştırmacı, araştırmada kullanacağı verilere, belirli aşamaları takip ederek ulaşır. Araştırmacının, örneklemi adım adım oluşturduğu bu yönteme kartopu örnekleme yöntemi denir. urala@gazi.edu.tr

…uyarı Kartopu örnekleme yönteminde, öncelikle araştırma evreni içerisinde yer alan ve araştırmacının ulaşabileceği ilk birim -kişi yada obje- belirlenir. Bu birim üzerinden elde edilecek veriler ışığında sonraki birime ve daha sonra bunu zincirleme olarak takip eden diğer birimlere ulaşılarak evreni temsil edebileceği düşünülen örneklemin oluşturulması, böylelikle başlangıçta tek birimden oluşan örneklem hacminin kartopu gibi büyütülmesi amaçlanır. urala@gazi.edu.tr

Örneklem Büyüklüğünün -Hacminin– Saptanması Bilimsel araştırmalarda evreni temsil edecek örneklem büyüklüğünün –hacminin- saptanması, araştırma sonuçlarının evrene genellenebilmesini sağlayan temel unsurlardan biridir. urala@gazi.edu.tr

Örneklem büyüklüğünün saptanması; Kullanılacak örnekleme yöntemi, Evrenin büyüklüğü, Araştırma değişkeni/değişkenleri açısından evrenin yapısı -evrenin homojen yada heterojen bir özellik göstermesi- Değişkenin/değişkenlerin türü –nicel, nitel- Değişkene/değişkenlere ilişkin grup sayısı -bazı istatistiksel tekniklerin uygulanabilmesi için her bir gruba ait örneklemin en az 30 birimden oluşması beklenir- urala@gazi.edu.tr

…örneklem büyüklüğü Literatürde örneklem büyüklüğünün hesaplanmasına yönelik örnek bir formül Değişken Türü Sınırlı Evren (N<10.000) Sınırsız Evren (N>10.000) Nicel (Ortalama İçin) Nitel (Oran İçin) urala@gazi.edu.tr

…formül n: Örneklem büyüklüğü N: Evren büyüklüğü σ: Standart sapma değeri H: Standart hata değeri z: Belirli bir anlamlılık düzeyine -yanılma olasılık değerine- “α” veya güven düzeyine “1-α” karşılık gelen ve teorik değer (Çift yönlü hipotez ve sonsuz serbestlik derecesinde α = 0,05 için z0,05=1,96 ve α =0,01 için z0,01=2,58’dir) P: Evrende bir olayın gözlenme oranı Q: Evrende bir olayın gözlenmeme oranı (1-P) urala@gazi.edu.tr

…örneklem büyüklüğü …içerdiği birim –denek- sayısı 10.000 den az olan evrenleri sınırlı evren, içerdiği birim sayısı 10.000 den fazla olan evrenleri ise sınırsız evren olarak nitelenmiş ve araştırma konusu ile ilgili değişkenlerin türünü -nitel, nicel- de dikkate alarak örneklem büyüklüğünün hesaplanmasına ilişkin formül. urala@gazi.edu.tr

…öneri …ideal bir araştırmada örneklem hacminin, 30 ile 500 arasında olması ve değişkenlere ilişkin alt grupların incelendiği araştırmalar için her bir kategorideki denek sayısının 30 olması gerektiği belirtilmektedir. …çok değişkenli araştırmalar için örneklem büyüklüğünün, değişken sayısının 10 katı yada daha fazla alınmasının çoğunlukla daha güvenilir sonuçlar vereceğini ifade etmiştir. urala@gazi.edu.tr

…örneklem büyüklüğü tablosu …ilgili literatürde; değerlendirmelerin oranlara göre yapılacağı araştırmalarda, evren hacminin büyüklüğüne karşılık örneklem büyüklüğünün ne kadar alınması gerektiğine ilişkin genel bir tablo önerilmiştir. …önerilen tablonun, örneklem büyüklüğünü etkileyen belirleyici faktörlerin dikkate alınmasıyla evreni temsil yeteneğine sahip ideal bir tablo olduğu belirtilmiştir. urala@gazi.edu.tr

Evren Büyüklüklerine Karşılık Örneklem Büyüklüğü N: Evren Büyüklüğü -Hacmi- n: Örneklem Büyüklüğü -Hacmi- N - n N – n 10 - 10 100 - 80 280 - 162 800 - 260 2800 - 338 15 - 14 110 - 86 290 - 165 850 - 265 3000 - 341 20 - 19 120 - 92 300 - 169 900 - 269 3500 - 346 25 - 24 130 - 97 320 - 175 950 - 274 4000 - 351 30 - 28 140 - 103 340 - 181 1000 - 278 4500 - 354 35 - 32 150 - 108 360 - 186 1100 - 285 5000 - 357 40 - 36 160 - 113 380 - 191 1200 - 291 6000 - 361 45 - 40 170 - 118 400 - 196 1300 - 297 7000 - 364 50 - 44 180 - 123 420 - 201 1400 - 302 8000 - 367 55 - 48 190 - 127 440 - 205 1500 - 306 9000 - 368 60 - 52 200 - 132 460 - 210 1600 - 310 10000 - 370 65 - 56 210 - 136 480 - 241 1700 - 313 15000 - 375 70 - 59 220 - 140 500 - 217 1800 - 317 20000 - 377 75 - 63 230 - 144 550 - 226 1900 - 320 30000 - 379 80 - 66 240 - 148 600 - 234 2000 - 322 40000 - 380 85 - 70 250 - 152 650 - 242 2200 - 327 50000 - 381 90 - 73 260 - 155 700 - 248 2400 - 331 75000 - 382 95 - 76 270 - 159 750 - 254 2600 - 335 100000 - 384 urala@gazi.edu.tr

…kaynakça için Bu çalışma; Ural,A.ve Kılıç,İ.(2005). Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS ile Veri Analizi.Ankara: Detay Yayınları. adlı çalışmadan türetilmiştir. …lütfen ilgili yayının kaynakçasına başvurunuz. urala@gazi.edu.tr