Dijital koruma ve SAKLAMA BY423 GUZ, 2015 Gurbet Evsel, MLIS

Dijital belgeler • Anadan doğma dijital belgeler – Web, benzetim yazılımı, görselleştirme ve senaryo yazılımları, sanal topluluklar, vs. Sonradan olma dijital belgeler – Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders notları, resimler, vs.

dIJITALLESTIRME TANIMLARI Dijitalleştirme: dijital olmayan (analog) formdaki materyalleri dijital forma dönüştürme Dijital arşivleme: dijital bilgiyi depolama (ör., kurumsal/dijital bir arşiv yaratma) Koruma: Bilgilerin istendiği sürece kullanılabilecek formda hayatta kalmasını sağlamaktır Dijital Koruma: Uzun süre bit ve bayt’ları güvenli ve değiştirmeden saklama. Dijital korumanın amacı doğru kimliği doğrulanmış içeriği uzun süre saklamaktır.

Geleneksel koruma – Dijital koruma Geleneksel bilgi taşıyan nesneyi ve çevresini korumak — entellektüel içeriği korumak ve bu içeriğe erişimi garantilemek demek Dijital nesnelerin ömrü kısa Dijital içerik teknolojiyle birlikte “bohçalanıyor” Hem içeriğin hem teknolojinin korunması gerekli Dijital bilginin korunması kopyalamaya dayalı !!!Başarılı sayısallaştırma projeleri uzun dönemli saklama ve koruma planlarını ve dokümanlarını oluşturan projelerdir!!!

Dijital koruma yaklaşımları •Donanım / yazılım müzesi -Eski sistemleri, tüm modelleri, platformları ve işletim sistemlerini koruma Yenileme /İkileme/ Canlandirma - Verileri ve üst verileri yeni ortamlara kopyalama, aralarındaki ilişkileri koruma Bir dijital nesneyi işletim sistemi ve donanım çevresi aynı kalmak suretiyle aynı depolama ortamının yeni bir türüne aktarma Öykünme -Veri ve yazılımı saklayıp, bir işletim sistemi ve donanım öykünücüsü üzerinde çalıştırma\ Sayısal arkeoloji Hasarlı medya ya da eski medyadan ya da hasarlı yazılımı ve donanım ortamlarından içeriği kurtarmak için uygulanacak politika, metot ve prosedürleri içerir. (Digital Imaging Tutorial-Digital Preservation, 2003, s.1) Taşıma, göç ettirme –Eski donanım/yazılım ile yazılmış olan belgelerin zaman geçtikçe eskimesi ve erişilmez olması –Potansiyel veri kaybı Bir programın belli bir sürümü, işletim sistemi yada donanımı üzerinde çalışan bir dijital ürünü zamanla başka bir donanıma/yazılıma aktarma (Tonta, 2005, p. 7-11)

DIJITAL KORUMA Sayısal korumanın amacı hızla değişen teknolojik ve örgütsel yapılar karşısında sayısal koleksiyonun kullanımını, erişimini, görülebilmesini sağlamaktır (Digital Imaging Tutorial-Digital Preservation, 2003 , s.1). DAĞITIM/SUNUM:Dijitalleştirme , kaynakların korunması , keşfini , dağıtımını , okunmasını , araştırılmasını ve son olarak da kaynakları bozulmadan sayıları üzerinde oynama olanağı sağlamak amacı ile yapılmaktadır. Çevrimiçi erişimi olan kullanıcılar için erişim alanlarında tutulabilir , e-posta ya da faks ile kendilerine iletilme olanağı vardır.(Coyle ,2006, s.205-207)

Internet Archive

ULUSAL AKADEMİK AĞ ve BİLGİ MERKEZİ ULAKBIM

Açık Arşiv Bilgi Sistemi (OAIS) Referans Modeli SIP – Submission Information Packet (what is submitted or acquired from the producer) AIP – Archival Information Packet (the object that is archived) DIP – Dissemination Information Packet (the object that is distributed based on access requests) Descriptive Info – metadata

OAIS Referans Modelinin bileşenleri Elektronik bilginin üretilmesi ve yaratılması Sağlama ve derme geliştirme (Ingest) Veri yönetimi – koruma üst verisi (metadata) Arşivsel depolama – koruma formatları Koruma planlama – göç ve öykünme Erişim – Erişim mekanizmaları – Hakların yönetimi ve güvenlik gerekirlikleri

PANDAS (PANDORA Digital Archiving System)

DPC (Digital Preservation Coalition)

Yönelimler ve sorunlar Pratik dijital arşivleme uygulamaları İşbirliği Dijital bilgiyle ilgili entellektüel mülkiyet hakkı yasaları Dijital arşivlemenin faturasını kim yüklenecek? – Teknolojik değişme, dijital nesne türlerinin çeşitliliği, nesne türlerinde standart olmaması, neyin önemli/önemsiz olduğuna karar verilmesi

tAVSIYELER Alt yapı teknolojileri geliştirilmeli – Dijital kütüphane, arşiv ve müzelere karşı hoşgörülü yasal bir alt yapı geliştirme – Hızlı bir veri ağı geliştirme • Dijital yayın teknolojileri • Dijital kütüphane, arşiv ve müze teknolojileri – Toplama, depolama, veri madenciliği, hizmete sunma, düşük fiyatlı-uzun dönemli depolama • Zaman kapsülü teknolojileri Kurumsal arşivler kurulmalı – Bir ya da daha çok üniversite topluluğunun entellektüel çıktısını yakalayan ve koruyan dijital derme

Saklama Saklama sırasında dosya isimlendirme , karşılıklı işlerlik ve dijital kaynakların sahipliğini göstermesi bakımından önemlidir. Her bir dosya için taranan her bir objenin karakteristik özellikleri taşıyan tek bir isme sahip olması ve üst veri kaydıyla uyumlu olması gerekir (Reerink,2003,s.159). Başarılı sayısallaştırma projeleri uzun dönemli saklama ve koruma planlarını ve dokümanlarını oluşturan projelerdir.

Dosya isimlendirme düzenleri Sistematik dosya isimlendirme, sistemin geçimlilik, karşılıklı işlerlik ve sayısal materyallerin sahipliğini göstermesi bakımından önemlidir. Her bir dosya içinde taranan her bir objenin karakteristik özellikleri taşıyan tek bir isme sahip olması ve metadata kaydıyla uyumlu olması gerekir.(Reerink, 2003, s.159) Ornek :İlk iki ya da üç alfabetik karakter sayısal objenin kimlik kartı, bundan sonraki karakterler ise sayısal olabilir ve sayısal obje tanımlayıcı olabilir. Örnek: am000421.TIFF (Art Museum, Sayısal Obje Numarası, dosya formatı TIFF)

Saklama Ortamları Optik medya üzerinde saklama Optik medya olarak CD-ROM, CD-R ve DVD-ROM sayılabilir. Optik diskler sayısal örnek saklama, aktarma ve yayınlama ortamı olarak çok popüler olarak kullanılmaktadır. Ancak küçük koleksiyonlar için daha uygundur. Uzun süreli koruma olarak kullanmak mücadeleleri göze almayı gerektirir. Çevrimiçi saklama Bu tür saklama ortamları sayısal kaynaklara daha etkin, hızlı ve sürekli erişimi sağlar. Veri kayıplarından korunmak için uygun yazılım ve donanımı alıp, ayarlarını yapmak gerekir.

Saklama Ortamları - II RAID Array saklama RAID (A Reduandant Array of Inexpensive), disk sürücülerinden oluşan bir koleksiyon, eğer uygun şekilde oluşturulabilirlerse, tek bir saklama sistemi gibi çalışabilirler. (Digital Imaging Best Practices, 2003, s.20) Çoklu hard diskler kullanarak ya da sürücüler arasında bilgi paylaşımı yaparak bir veri saklama şemasıdır. Ağ Bağlantılı saklama Ağ bağlantılı saklama ortamları çalışan uygulamalardan ziyade dosyaların paylaşılabilirliği sağlayan aletlerdir. NAS (Network Attached Storage) yerel ağa ve kullanıcını otorize olduğu sistemlere sahip kurumlar için uygun bir çözümdür. (Digital Imaging Best Practices, 2003, s.20) Dış kaynaklı saklama Bir çok sağlayıcı firma sayısal kaynakların korunması ve arşivlenmesi için planlar geliştirmektedirler. (Digital Imaging Best Practices, 2003, s.20-21)

REFERANSLAR Digitization at the British Library of a Dunhuang manuscript for the International Dunhuang Project https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dunhuang_manuscript_digitisation.jpg Internet Archive https://archive.org/index.php "Moving theory into practice: digital imaging tutorial-delivery", Cornell University Library/Research Department, 2000-2003. http://www.library.cornell.edu/preservation/tutorial/technical/technicalD- 01.html Reerink, Henriëtte (2003 ) "Practice, organisation and quality control of digitization project ", Liber Quarterly, No.13, s.159-161. ULAKBIM http://ulakbim.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/hakkimizda Tonta, Yasar. (2005). Dijital Koruma Kültürü. 41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-kut-haftasi-2005-dijital-koruma-kulturu- son.pdf