Otizmin nedenleri, belirtileri ve tanılama ZEE 307 – OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU Arş. Gör. Ahmet FİDAN

OSB nedir? Doğuştan gelen ya da yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan karmaşık bir nörogelişimsel bozukluktur. Otizmin beynin yapısını ya da işleyişini etkileyen bazı sinir sistemi sorunlarından kaynaklandığı sanılmaktadır. Günümüzde zihinsel yetersizlikten sonra en sık rastlanan nörogelişimsel yetersizliktir. Dünya’da görülme sıklığı 1/88’dir. Erkeklerdeki yaygınlığı kızlardakinden 4 kat fazladır. Her 54 erkekten ve 252 kızdan birini etkilediği kabul edilmektedir. https://www.youtube.com/watch?v=5gf6kEGPF-U

Farklı kullanımlar

Otizmin nedenleri ve risk faktörleri Çok sayıda genin dahil olduğu genetik bir bozukluktur. Aileler ve ikizlerle yürütülen araştırmalar Anne-babadan geçen ve bireye özgü genetik bozukluklar Merkezi sinir sistemi ve beynin yapısında ve işlevlerinde bozulmalar Nörobiyolojik Özellikler Ailenin sosyoeonomik, kişilik, çocuk yetiştirme özellikleri Anne yaşı, baba yaşı Alkol ve madde bağımlılığı, depresyon, kaygı bozukluğu, şizofreni Ailesel Özellikler Besinler, toksinler, aşılar Mide-bağırsak sorunları, gluten, kazein Ağır metaller MMR aşısı Çevresel Özellikler

ICD 10 (1990)

OSB Tanı Ölçütleri (DSM-IV-TR, 2000) a. Sosyal etkileşim sorunları b. İletişim sorunları c. Sınırlı/yineleyici ilgi ve davranışlar

a. Sosyal etkileşim sorunları Sosyal etkileşim için gerekli sözel olmayan davranışlarda yetersizlik Sıra dışı göz kontağı özellikleri göstermek Konuşurken jest ve mimik kullanmada yetersiz olmak Başkalarına yaklaşmada sıra dışı özellikler göstermek Ses kullanımında sıra dışı özelliklere sahip olmak Yaşa uygun akran ilişkileri geliştirememek Arkadaşlık kurmakta zorlanmak Akranlarla etkileşimde bulunmamak Yalnızca özel ilgilere dayalı ilişkiler geliştirmek Grup içinde etkileşimde bulunurken zorlanmak Başkalarıyla zevk, başarı ya da ilgi paylaşımında sınırlılık Yalnızlığı yeğlemek Belli olay ya da durumlara başkalarının dikkatini çekme çabası göstermemek Sözel övgü karşısında tepki vermemek Sosyal-duygusal davranışlarda sınırlılık Başkalarının ilgisi karşısında tepkisiz kalmak Başkalarının varlığına ya da yaptıklarına karşı ilgisiz olmak Başkalarının duygularını anlamada yetersizlik göstermek a. Sosyal etkileşim sorunları

b. İletişim sorunları Dil gelişiminde gecikme … Karşılıklı konuşmada zorluk Karşılıklı konuşma başlatma, sürdürme ya da sonlandırmada önemli sorunlar göstermek Başkalarının yorumlarına tepkisiz kalmak Konuşma konularında seçici olmak Sıra dışı ya da yineleyici dil Gelişimsel düzeye uygun olmayan oyun Senaryolu oyunlarda yetersiz olmak Sembolik oyunlarda yetersiz olmak Sosyal oyunlara karşı ilgisiz olmak b. İletişim sorunları

c. Sınırlı/yineleyici ilgi ve davranışlar Sınırlı alanda yoğun ve sıra dışı ilgiler İlgi takıntılarına sahip olmak İlgi duyulan konularla ilgili en ince ayrıntıları anımsamak İşlevsel olmayan belli düzen ve rutinlere aşırı bağlılık … Yineleyici (kendini uyarıcı) davranışlar Sıra dışı beden hareketleri sergilemek Sıra dışı el hareketleri sergilemek Nesnelerle ilgili sıra dışı ilgiler ve takıntılar Nesneleri sıra dışı amaçlarla kullanmak Nesnelerin duyusal özellikleriyle aşırı ilgilenmek Hareket eden nesnelere aşırı ilgi göstermek Nesne takıntılarına sahip olmak c. Sınırlı/yineleyici ilgi ve davranışlar

Otizm Spektrum Bozukluğu Otistik Bozukluk Asperger Sendromu Atipik Otizm Çocukluk Dezentegratif Bozukluğu Rett Sendromu

OSB ve sivil toplum kuruluşları Türkiye’de faaliyet gösteren ve farklı odak noktaları olan STK’ların araştırılması

OSB ve popüler kültür OSB ile ilgili kitap, film, belgesel vb. araştırılması

Değerlendirmenin amaçları Gelişimi değerlendirmek Hizmetlere ulaşmayı sağlamak Tanı koymak Bireyi tanımak Risk altındaki bireyleri belirlemek Değerlendirmenin amaçları

Değerlendirme türleri Tanılama araçları DSM IV-TR DSM V İletişim ve dil becerileri Sosyal ve uyumsal beceriler Bilişsel ve akademik beceriler Birinci düzey tarama İkinci düzey tarama Aile özellikleri Aile katılımı AİLENİN DEĞERLEN DİRİLMESİ TARAMA TANILAMA GELİŞİMSEL DEĞERLEN DİRME Değerlendirme türleri

Erken belirtiler Okul dönemindeki belirtiler 6 ayı geçtiği halde başkalarına gülümsememek 12 ayı geçtiği halde agulamamak, parmağıyla bir şeyi işaret etmemek, 16 ayı geçtiği halde tek bir sözcük bile söylememek 24 ayı geçtiği halde iki sözcüklük basit cümleler kurmamak Hangi ayda olursa olsun gelişimde gerileme olması Erken belirtiler Başkalarının kendisine dokunmasından kaçınmak Anne-babasının gülümsemesine tepki vermemek Günlük yaşamda konuşarak iletişim kurmamak Adına tepki vermemek Oyuncaklarla sıradışı biçimlerde oynamak Kendine söylenenleri tekrar etmek Rutinlere aşırı bağlılık göstermek Beslenmede sorunlar göstermek Bazı seslerden ve ışıklardan aşırı rahatsız olmak Okulöncesi dönemdeki belirtiler Sosyal oyunlara katılmamak Kendisinden daha küçük çocuklarla oynamayı yeğlemek Fazlaca didaktik ifadeler, resmi kalıplar kullanmak ve patron davranışları sergilemek Karşılıklı konuşmak yerine tek taraflı konuşma davranışı sergilemek Sözlerinin ve davranışlarının başkaları üzerindeki etkilerini anlamamak Fazla kuralcı olmak ya da kurallar koyma isteği göstermek Etkinlik geçişlerinde zorlanmak Sporda beceri yetersizliği göstermek Dinleme ya da çalışmaya yoğunlaşmada zorlanmak Okul dönemindeki belirtiler

OSB ile ilişkili özellikler Yaklaşık %40 ı sözel iletişim becerilerini kullanamamaktadır. Ağlama, bağırma, kendini yaralama, saldırganlık gibi davranış sorunlarına çok sık rastlanır. Kendini uyarıcı davranışlara (el çırpma, parmak uçlarında yürüme, bazı nesneleri döndürme, gibi) sık rastlanır. Yaklaşık %25-%40’ında epilepsi bulunmaktadır. Yaklaşık %25’inde mide-bağırsak sorunları görülmektedir. Yaklaşık yarısında beslenme ve uyku sorunları görülmektedir. Birçoğu rutin sağlık kontrolleri için doktora gider ve bazı ilaçlar kullanır.