EKONOMİK AÇIDAN ZORLU BİR ‘‘Küresel gelişmeler ışığında Türkiye ekonomisi ve mali piyasalarına yönelik stratejik bir bakış…’’ EKONOMİK AÇIDAN ZORLU BİR DÖNEME GİRERKEN… M. Fatih Keresteci – Stratejist / Finansal Danışman Eylül 2018

Ürettiğinden çok tüketince, kazandığından çok harcayınca, – ÖNSÖZ – Ürettiğinden çok tüketince, kazandığından çok harcayınca, faturayı ödemek sorunlu oluyor…

Makro ekonomik görünüm her geçen gün daha da bozuluyor. -1- Makro ekonomik görünüm her geçen gün daha da bozuluyor. Stagflasyona girdik, soru ne kadar süreceği …?

Yıllık TÜFE enflasyonu %17. 90; ÜFE enflasyonu ise %32 Yıllık TÜFE enflasyonu %17.90; ÜFE enflasyonu ise %32.13 ile yaklaşık 15 yılın zirvesinde… Türkiye’nin yıllık % TÜFE enflasyonu (manşet ve çekirdek göstergeler) Kaynak: TUIK Son veri: Ağustos 2018

TL’deki ciddi değer kaybı ile birlikte cari işlemler açığının GSYH’ye oranı çift hanelere yaklaştı… Türkiye’nin 12 aylık kümülatif cari işlemler dengesi (milyon ABD Doları) Kaynak: TCMB Son veri: Temmuz 2018

Bütçe açığı 12 aylık kümülatif verilere göre son dönemde büyük bir artış kaydetti. Türkiye’nin 12 aylık Hazine nakit dengesi (milyon ABD Doları) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Son veri: Ağustos 2018

İkiz açık sorununun geldiği seviye ‘‘acı reçete’’ uygulanmasını zaruri kılıyor. ‘‘İkiz açık’’ yani cari işlemler açığı ile bütçe açığı toplamının GSYH’ye % cinsinden oranı Kaynak: TÜİK, TCMB, DNG Danışmanlık Son veri: 2017 2018 verisi DNG tahminidir

İmalat sanayi PMI endeksi daralmaya işaret ediyor. Türkiye imalat sanayi PMI endeksi Kaynak: Bloomberg Son veri: Ağustos 2018

Tüketici güveni ile döviz kuru arasında kuvvetli bir ilişki olsa da son dönemde teyit edilemiyor. Kriz ifadelerine rağmen tüketimin neden canlı olduğunun göstergesi… Kalıcı olmayabilir! Türkiye tüketici güven endeksi Kaynak: TÜİK-TCMB Son veri: Eylül 2018

Türkiye’de kredi büyümesi ile GSYH büyümesi arasında oldukça kuvvetli bir istatistiksel ilişki var. 2004-2017 arası yıllık GSYH büyümesi ile yıllık reel kredi büyümesi arasındaki ilişki Kaynak: TÜİK, TCMB, DNG Danışmanlık Son veri: 2017

Türkiye’de reel sektörün banka kredilerine olan bağımlılığı hızla artarken vade yapısı ise kısalıyor. Reel sektörün ‘‘Banka Kredileri / Toplam Aktifler Rasyosu’’ (%, 2005-2016) Reel sektörün ‘‘Kısa Vadeli Banka Kredileri / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Rasyosu’’ (%, 2005-2016) Kaynak: TCMB Sektör Bilançoları Son veri: 2016

Bankaların kredi verebilme kapasitesinin daralması büyümeyi eksi hanelere çekebilir. Bankacılık sisteminde toplam kredi / mevduat oranı %120 ile tarihi zirve seviyesinde Kaynak: TCMB, BDDK Son veri: 10 Ağustos 2018

Zaten kredi büyüme hızı da gösteriyor ki Ağustos’tan itibaren büyümenin işareti eksiye döndü. Tüketici kredileri ve Ticari krediler (13 haftalık yıllıklandırılmış hareketli ortalama büyüme & kur etkisinden arındırılmış, %) Kaynak: TCMB Son veri: 14 Eylül 2018

Dış borç (döviz cinsi) sorununa 5N1K bakışı -2- Dış borç (döviz cinsi) sorununa 5N1K bakışı

Türkiye’nin brüt dış borç stoğunun GSYH’ye oranı hem TL’deki erime hem de büyümedeki ivme kaybı ile Cumhuriyet dönemi rekoru olan %80’lere yükselebilir. Brüt dış borç stoğu / GSYH (% çeyreklik) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, DNG Danışmanlık Son veri: Mart 2018 – Sonrası (kırmızı ile) projeksiyon

Toplam uluslararası döviz rezervler kısa vadeli dış borcu karşılamakta dahi yetersiz duruma geliyor… Brüt dış borç stoğu / GSYH (% çeyreklik) Kaynak: TCMB, DNG Danışmanlık Son veri: Haziran 2018 Son uluslararası rezerv verisi Ağustos 2018’e aittir

Türkiye’de reel sektörün FX borcunun GSYH’ye oranının yüksek olması endişelere neden oluyor. Gelişmekte olan ülkelerin döviz cinsi borçlarının alt kırılımlar bazında GSYH’ye % oranı Kaynak: Deutschebank AG Research Son veri: Haziran 2018

Reel sektörün net döviz açık pozisyonu 217 milyar ABD Doları ile tarihi zirve seviyelerinde… Finansal kesim dışındaki firmaların döviz varlık ve yükümlülüklerinin neti (milyon ABD Doları) Kaynak: TCMB, Reuters Son veri: Haziran 2018

Özel sektörün yurtdışından sağladığı kredilere ilişkin Eylül-Aralık’ta 26.8 milyar dolar ödemesi var. Özel sektörün yurtdışından sağladığı kredi borcunun 1 yıla kadar olan vade dağılımı Kaynak: TCMB Son veri: Haziran 2018

Merkez Bankası’nın döviz rezervleri son dönemde alınan önlemler ile sert bir düşüş kaydetti. Döviz rezervleri + altından oluşan toplam rezerv miktarı (milyon ABD Doları) Kaynak: TCMB Son veri: 21 Eylül 2018

Bankacılık sektöründeki sorunlar ne derece doğru değerlendiriliyor? -3- Bankacılık sektöründeki sorunlar ne derece doğru değerlendiriliyor?

Bankacılık sekörüne yönelik algılarda hızlı ve ciddi bir bozulma yaşanıyor. BIST’de banka endeksi sanayi endeksinden çok fazla negatif ayrışıyor (2 Ocak 2013 = 100 endeks). Kaynak: Reuters Son veri: 20 Eylül 2018

Kredi kalitesi (özellikle de Grup-2 krediler), Bankacılık sekörüne yönelik algı bozukluğu birkaç noktada odaklanmış durumda… Kredi kalitesi (özellikle de Grup-2 krediler), Sermaye yeterliliği (TL’deki erime Excess Cash’leri eksiye çeviriyor), Menkul kıymetlerdeki değer kaybı da sermaye yeterliliklerini tehdit ediyor (BDDK yönetmeliği), Güven eksikliği sistemden para çıkışına neden oluyor, Yüksek finansman maliyeti kredi fiyatlarını oldukça yukarı itiyor, Varlık fiyatlarındaki düşüş teminat açığına neden oluyor,

Bankacılık sekörünün FX kredi fonlama riski şimdilik az Bankacılık sekörünün FX kredi fonlama riski şimdilik az. FX mevduat çıkışı olmaması koşulu altında… Bankacılık sektörü FX kredi / FX mevduat oranı Kaynak: TCMB Son veri: 31 Ağustos 2018

Bankacılık sekörü sermayesi TL’deki erimeden ve TL cinsi varlıklardaki değer kaybından muzdarip! Basit bir bilanço gösterimi (milyar TL) VARLIKLAR YÜKÜMLÜLÜKLER TL Kredi 1,515 1,052 TL Mevduat FX Kredi 1,006 1,038 FX Mevduat TL DİBS 312 FX DİBS 119 395 TL Sermaye %8.0 vs %12.0

Bankacılık sekörü bilançolarındaki vade uyuşmazlığı, faizlerin sert yükseldiği dönemde karlılığı vuruyor! Bankacılık sektörü mevduatlarının vade kırılımı (%) Kaynak: TCMB

Resmi rakamlar göstermese de bankacılık sekörü kredi riskinde belirgin bir kötüleşme kaydediliyor. Bankacılık sektörü tahsili gecikmiş alacaklar (%) Kaynak: TCMB Son veri: 14 Eylül 2018

Özellikle de yakın izlemedeki (Grup-2) kredi oranındaki artış BDDK’yı mevzuat değişikliğine itti. Türk bankalarının kredi yapısı Grup-2 kredileri nedir, neleri kapsar? Kaynak: Moody’s 14/8/2018 tarihli “Kredilerin Sınıflandırılması ve Bunlar İçin Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ve “Finansal Sektöre Olan Borçların Yeniden Yapılandırılması Hakkında Yönetmelik” ile bu sorun kağıt üzerinde hafifletildi.

Yumuşak iniş mi, sert iniş mi? Başka bir ihtimal daha var mı! -4- Yumuşak iniş mi, sert iniş mi? Başka bir ihtimal daha var mı!

Pekiyi, bizi ne bekliyor ve ne yapmamız lazım! YUMUŞAK İNİŞ SOFT LANDING SERT İNİŞ HARD LANDING

Pekiyi, bizi ne bekliyor ve ne yapmamız lazım! Orta vadeli perspektif: Kısa vadede ciddi maliyeti olabilecek, ‘‘acı reçete’’ olarak adlandırılacak önlemler… (time inconsistency) Enflasyon/cari açık gibi sorunlar: Kısa vadede sıkı para, maliye ve gelirler politikası; orta vadede ise katma değerli ve ihracata yönelik üretim odaklı politikalar… Yeni hükümet politika seti: Piyasa dostu önlemler… Yapısal reformlar: Yatırım iklimini iyileştirecek; verimlilik ve katma değeri yukarı çekecek; ihracatta birim başı geliri yukarı çekecek sürdürülebilir bir ekonomik büyüme ve kalkınma stratejisi… Dış kaynak: Bankacılık sektöründe kaynak kıtlaşıyor ancak özel sektörün borç geri ödemeleri artarak sürüyor. Bu nedenle de dışarıdan kaynak olmazsa olmaz…

Kredi notu indirimleri ve kredi riski de gösteriyor ki Türkiye ekonomisine yönelik algı hızla bozuluyor-1

Kredi notu indirimleri ve kredi riski de gösteriyor ki Türkiye ekonomisine yönelik algı hızla bozuluyor-2 Kaynak: Reuters

Reel sektör güven anketine göre genel gidişat ile ilgili beklentiler 2008 krizinden bu yana en düşük düzeyde! Reel kesim genel gidişat düzeyi Kaynak: TCMB Son veri: Ağustos 2018

İhracatın ithalatı karşılama oranının geldiği seviye iç talebin oldukça daraldığını gösteriyor. Kaynak: TÜİK, Ticaret Bakanlığı Son veri: Ağustos 2018

TL’deki erimeyi nasıl hafifletebilirdik ? - 5 - TL’deki erimeyi nasıl hafifletebilirdik ? Bundan sonra ne yapmak gerekir ?

Öncelikle, TCMB’nin politika faizi ile piyasa faizleri arasındaki ilişki iyice kopmuş durumda… TCMB tarafından derlenen kredi faizleri (yıllık, %, 4 haftalık ortalama) 2 yıl vadeli gösterge tahvilin bileşik faizi (%) Kaynak: TCMB, Reuters Son veri: Kredi verisi 10 Ağustos 2018, Tahvil verisi 17 Ağustos 2018

Rusya – 2014: Faiz artırımının kur üzerindeki etkisi açısından güzel bir örnek Döviz rezervlerinde 150 milyar dolar erimeye karşın Ruble’deki değer kaybı engellenemedi ! %7.5’ten %8’e çıkarıldı %5.5’ten %7’e çıkarıldı %7’den %7.5’e çıkarıldı %8’den %9.5’e çıkarıldı Petrol fiyatları düşmeyi sürdürüyor. DİP - Ocak 2016 = 26 USD Mart 2014 Kırım işgali %9.5’ten %17’ye çıkarıldı Petrol fiyatları düşüyor Kaynak: Reuters, DNG Danışmanlık Son veri: Kasım 2016

Çin, 1 trilyon dolar satmasına rağmen Yuan’daki değer kaybını engelleyemiyor ! Çin Merkez Bankası’nın döviz rezervleri ile Çin Yuanı’nın ABD Doları karşısında aylık seyri Kaynak: Reuters, DNG Danışmanlık Son veri: Kasım 2016

İngiltere 1992’de Pound’a yönelik atağı ancak ERM’den çıkarak savuşturabildi ! İngiltere işsizlik oranı (%) İngiltere GSYH büyümesi (%) 1 MİLYAR POUND İngiltere politika faiz oranı (%) Kaynak: economicshelp.com, Reuters, DNG Danışmanlık

Türkiye Ocak 2014 – Faiz artırımı olmadan spekülatif atağa karşı durulamıyor ! TCMB 10 milyar doların üzerinde satsa da TL’deki erimeyi durduramadı, ta ki faiz artırama kadar! TCMB gece yarısı toplantısı ile koridorun üst kısmını 425 baz puan ile %12.0’ye çıkardı. Kaynak: TCMB, Reuters, DNG Danışmanlık

Sermaye hareketlerinin serbest olduğu ekonomide hem faiz hem de döviz kuru aynı anda kontrol edilemez. İMKANSIZ ÜÇLEME (ya da KUTSAL ÜÇLEME) Sermaye hareketleri serbest A B Faizleri kontrol edebilmek (bağımsız para politikası) Döviz kurlarını kontrol etmek C Kaynak: DNG Danışmanlık çizimi

94 krizi – Faizleri suni bir biçimde aşağı bastırmanın ağır faturası… USDTRY kuru (93 ortası – 94 ortası) ve faiz politikasına ilişkin ciddi politika hataları 5 Nisan kararları Yüksek cari açık Yüksek bütçe açığı 3 aylık ihale = %400 faiz Spekülatif hareketler 4 ihalenin 2’si iptal 5 ihalenin 2’si iptal Siyasi istikrarsızlık İhalelere artık talep gelmiyor AB ERM krizi sonrası Kaynak: DNG Danışmanlık

Piyasa yansımaları ve öngörüler - 6 - Piyasa yansımaları ve öngörüler

USD KURU ve GELİŞEN ÜLKE KURLARI (YIL BAŞINDAN BUGÜNE DEĞİŞİM)

EURO KURU ve GELİŞEN ÜLKE KURLARI (YIL BAŞINDAN BUGÜNE DEĞİŞİM)

USD / TRY GRAFİĞİ

EURO / TRY GRAFİĞİ

BORSA İSTANBUL – BIST100 ENDEKSİ

TÜRKİYE TAHVİL FAİZ ORANLARI GRAFİĞİ (2, 5 ve 10 YIL)

DOLAR ENDEKSİ GRAFİĞİ

Yurtiçi yerleşiklerin son dönemdeki döviz satışına rağmen TL’deki erime hafiflemiyor. Bankalardaki yabancı para mevduatının gerçek ve tüzel kişi ayrımı (milyon ABD Doları) Kaynak: TCMB Son veri: 14 Eylül 2018

Bankaların bilanço dışı FX pozisyonları BDDK’nın kısıtlaması sonrasında hızla geriliyor. Bankalardaki yabancı para mevduatının gerçek ve tüzel kişi ayrımı (milyon ABD Doları) Kaynak: TCMB Son veri: 14 Eylül 2018