GELİŞİMDE TEMEL KAVRAMLAR GELİŞİM PSİKOLOJİSİ GELİŞİMDE TEMEL KAVRAMLAR

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Bireyin doğumdan ölümüne kadar geçirdiği dönemleri, bu dönemler içinde geçirdiği değişimleri, dönemlere ait gelişimsel görevleri inceleyen psikolojinin bir alt dalıdır. Bireylerin hayatları boyunca geçirdikleri her türlü değişim ve bireyler arasındaki farklılıkları inceleyen bir bilim dalıdır.

Gelişim: Öğrenme, yaşantı ve olgunlaşma sonucunda bireylerde görülen düzenli ve sürekli değişiklikler olarak tanımlanabilir. Bu üç faktörün etkileşimleri sonucunda gelişim gerçekleşir. Bu etkileşimi şöyle bir örnekle açıklayabiliriz. Gelişim, büyümeye oranla daha kapsamlı bir kavramdır. Gelişimde fiziksel, duygusal ve zihinsel özellikler birbiriyle bağlantılı olarak değişirler.

G E L İ Ş M Arkadaşları ile birlikte uygular, deneyim kazanır. Çocuğun yukarıdaki faaliyetleri yapabilecek uygun olgunlaşma düzeyine ulaşır. OLGUNLAŞMA Arkadaşları ile birlikte uygular, deneyim kazanır. YAŞANTI Bir çocuk basket topunu nasıl tutacağını ve oyun kurallarını öğrenir. ÖĞRENME G E L İ Ş M

Büyüme Bedenin boy, kilo ve biçim olarak artması olarak tanımlanan büyüne, biyolojik kalıtım ve çevre faktörlerine bağlı olarak değişik hız ve yoğunlukta gerçekleşir. Büyüme ile gelişme arasındaki fark gelişme her zaman iyiye doğru giden bir süreç iken büyüme ise belli bir süre sonra durur ve geriler.

Büyüme Genellikle gelişim ve büyüme kavramları birbiriyle karıştırılmaktadır. Büyüme kavramı bedende meydana gelen değişiklikleri içermektedir.(boy artışı, organların büyümesi, kilo artışı vb..) Gelişim kavramı ise hem niteliği hem niceliği içerir. Sürekli olarak ileriye doğrudur.

Olgunlaşma: Olgunlaşma biyolojik değişikliklerin tamamlanması anlamında kullanılır. Vücutta her yapının belirli bir olgunlaşma dönemi vardır. Öğrenme yaşantıları ve çevresel değişkenlerden bağımsız olarak organizmanın belli bir biyo-fizyolojik düzeye ulaşmasına denir. Organizma fizyolojik olarak bir davranışı yapabilecek düzeye ulaştığında olgunlaşma gerçekleşmiştir. Olgunlaşma, organizmanın potansiyel güçlerinin göreve hazır duruma erişmesidir. Başka bir örnek, yürüme olgunluğuna ulaşmadan en mükemmel teknikle dahi çocuğu yürütemezsiniz. Olgunlaşma özelikle psikomotor gelişimin temelini oluşturmaktadır.

Olgunlaşma: Örneğin;bir çocuğun okuma yazma öğrenebilmesi için zihinsel ve sinirsel yapısı yaklaşık 6 yaşında yeterli düzeye gelir.Yine bir bebeğin yürüyebilmesi için ayak kasları ve sinir sistemi koordinasyonu yaklaşık 11-12 aylarda yeterli düzeye gelir. Olgunlaşma süreci biyolojik özellikler taşır Olgunlaşma sonucu ortaya çıkan bazı davranışlar öğrenme olarak kabul edilmezler(yürüme,dik durma,sesleri çıkarma vb)

Örnek. Önceleri şişenin kapağını açamayan bir çocuk, belli bir süre sonra şişenin kapağını açıp sonra tekrar kapatmayı başarmıştır. Çocuğun önceleri şişenin kapağını açamayıp sonradan açabilmesi aşağıda verilen kavramlardan hangisiyle açıklanır? (KPSS-2004) A) Olgunlaşma B) Büyüme C) Dürtü D) Yaşantı E) Güdü

Cevap: Verilen durum çocuğun olgunlaşma süreciyle ilgilidir. Şişenin kapağını açabilmesi için çocuğun parmak kaslarının olgunlaşması gerekir. Cevap A.

Örnek: Bir anne bebeğine dokuz aylıktan itibaren tuvalet eğitimi vermeye başlamış ve onu lazımlığa alıştırmaya çalışmıştır, ancak bebek bir buçuk yaşında lazımlığa oturma alışkanlığı kazanmıştır. Bebeğin lazımlığa oturma davranışını bir buçuk yaşında kazanması, hareket gelişiminde aşağıdakilerden hangisinin önemli olduğunu göstermektedir? (KPSS-2003) A Devresel tepki B) Çevre C) Kalıtım D) Geribildirim E) Olgunlaşma

Cevap: Çocuğun lazımlığa oturma becerisini kazanması için fiziksel olarak belli bir seviyeye gelmiş olması gerekir. Çocuk ancak tuvalet eğitimi için olgunlaştıktan sonra tuvalet eğitimi kazanabilir. Cevap E.

Hazır bulunuşluk: Bireyin olgunlaşma ve öğrenme sonucu belli davranışları yapabilmek için o davranışlar için, ön bilgiye, beceriye ve tutuma sahip olmasıdır. Örneğin, dört işlemi öğrenecek olan bir öğrencinin bunu kavrayabilecek zihinsel olgunluğa ve de bunlar için gerekli olan sayma, toplama, çıkarma vb becerilere ve ön bilgiye sahip olması gerekir

Hazır bulunuşluk: Hazır bulunuşluk kavramı, olgunlaşmayı da kapsar. Bu kavram olgunlaşmayla birlikte öğrenilmesi gereken konunun bir takım ön bilgilerini de içine alır. Örneğin bir matematik problemini çözebilmek için gerekli olan işlem bilgisi hazır bulunuşluktur ve bilinmesi gerekir.

Örnek: Bir anne, iki yaşındaki bir oğluna ezbere 1002‘e kadar saymayı öğretmeye çalışmakta, fakat bunu başaramamaktadır. Bu başarısızlığın temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KPSS) A) Fiziksel Yoksunluk B) Kullanılan öğretme yönteminin yetersizliği C) Genel uyarılmışlık hali D) Zeka düzeyi E) Öğrenmeye hazır olma düzeyi

Cevap: Çocuğun sayma becerisini kazanabilmesi için öğrenmeye hazır olması gerekir. Cevap E.

Örnek: “Bireyin, bir konuyu tam olarak öğrenebilmesi için o konunun gerektirdiği gelişim ve güdülenme düzeyine ulaşmış olması gerekir” ifadesini aşağıdakilerden hangisi açıklar? (KPSS-2004). A) Eğitim düzeyi B) Genelleme düzeyi C) Zeka düzeyi D) Kalıtım E) Hazırbulunuşluluk

Cevap: Bireyin bir konuyu öğrenebilmesi için hem olgunlaşması, hem de konuyla ilgili bir öğrenme durumu olması gerekir. Bu tür sorularda dikkat edilmesi gereken en önemli konu eğer sadece fiziksel bir gelişimden bahsediyorsa bu genelde olgunlaşma ile ilgilidir, eğer fiziksel gelişimle birlikte öğrenmeden bahsediyorsa bu durumda hazıroluşluğu düşünmelisiniz. Cevap: E.

ÖĞRENME Bireyin çevresiyle etkileşimi sonucu meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış değişikliğidir. Öğrenmenin gerçekleşebilmesi için organizmanın yeterli olgunlaşmaya sahip olması , hazırbulunuşluk düzeyinin yeterli olması ve çevre ile etkileşime girerek davranışı ortaya koyması gerekir.

Kritik dönemler: Kritik dönemler, yaşam süreci içende gelişme ve büyüme açısından birtakım risklerin olduğu dönemlerdir. Bu dönemlerde yaşanan olumsuzluklar geri dönüşü olmayan bir takım problemlere neden olur. Aynı zamanda bu dönemleri sorunsuz yaşadıklarında birey için olumlu yaşantılara yol açar. Yani gelişim süresince oldukça önemli rol oynayan dönemlerdir.

Örnek: Çocuk gelişim sürecinin belirli dönemlerinde, belli tür öğrenmeleri daha yoğun gerçekleştirir" ifadesinde gelişimle ilgili aşağıdaki kavramlardan hangisi açıklanmaktadır? (2002 KPSS) A) Büyüme B) Yaş C) Kritik dönem D) Zaman E) Gelişme

Cevap: Bu tür sorularda dikkat edilecek en önemli durum; eğer belli dönem ve bu dönemle ilgili belli sorunlardan bahsediliyorsa, bu problemlerin çözümünden bahsediliyorsa, burada istenen şey Kritik dönemdir. Cevap C.

GELİŞİME ETKİ EDEN FAKTÖRLER Kalıtım:Bireyin anne-babasından ve daha önceki akrabalarından aldığı genler aracılığıyla bireye geçen tüm özelliklerdir. Çevre: Bireyin sürekli içinde olduğu ortamdır. Zaman: Tarihsel zaman, gelişim döneminde kalıtım ve çevrenin özellikleri ile birlikte içinde bulunulan zamanın getirdiği yeniliklerin ve değişimlerin oluşturduğu kısmı ifade eder.Örneğin;Marmara depremi sonrası çocukların oyun tarzlarındaki değişiklikler vb.

Gelişime Etki Eden Faktörler Bireyin gelişimi kalıtım ve çevrenin etkileşiminin bir ürünüdür. Döllenme anından itibaren bu iki faktör bireyin gelişim sürecini belirler. Yani gelişim süreci döllenmeden itibaren başlar. Babanın sperm hücresi annenin yumurta hücresini döller. Bu döllenmiş yumurtaya zigot denir. Zigot, genetik yapısının 23 kromozomunu anneden 23 kromozomunu babadan alır.

Gelişime Etki Eden Faktörler Toplam 46 kromozomdan oluşur. Her bir kromozomda çok sayıda gen bulunur ve bu genler çocuğun kalıtsal yapısını oluşturur. Bu genlerin 22 çifti vücut kromozomlarıdır ve otozom olarak adlandırılırlar. 2 çift ise cinsiyet kromozomlarıdır ve bunlar iki tiptir.

Gelişime Etki Eden Faktörler (xx) çifti dişi cinsiyeti (xy) kromozomları da erkek cinsiyeti oluşturur. DNA ve RNA molekülleri genlerin yapısında bulunur. DNA genetik şifreyi içerir RNA’da bu genetik şifreyi hücreye taşır. Genler baskın ya da çekinik olabilir. Baskın genler çocuğun dış görünüşünde kendini gösterir.

Gelişime Etki Eden Faktörler Genotip, bireyin taşıdığı ve onun kalıtsal yapısını oluşturan genlerin bileşimidir. Fenotip ise bu genetik şifrenin bireyin dış görünümünde ortaya çıkmasıdır Kalıtım ve çevrenin birbirlerine üstünlüğü yoktur. Her ikisi etkileşim halindedir. Döllenmeden itibaren her ikisi aktif konumdadır. Fiziksel, sosyal ve kültürel çevremiz genetik yapımızla birlikte gelişim sürecimizi belirler.

KROMOZOM BOZUKLUKLARI 1-Down Sendromu:23 kromozom dışında fazladan bir kromozomun neden olduğu bir bozukluktur. Down sendromlu bireylerde 21. kromozom çiftinde 2 yerine 3 kromozom yer alır. Bu sendrom mongolizm olarak da adlandırılır

DOWN SENDROMLU BAYANA AİT KROMOZOM ERKEK KROMOZOMU

Down Sendromlu bir Erkek çocuğun karyotipi

2-Turner sendromu: Bu hastalık kadınlarda görülür. Bu bireylerin kromozomları 2 yerine 1’dir (“xx” olması gereken kromozom yalnızca “x”)tir. ince buruşuk bir boyun, az gelişmiş cinsel organlar, kısa beden yapısı gibi görünümleri vardır.

Turner Sendromu Örnekleri Turner sendromluların fenotipi dişi olarak görülür fakat; eşey organları ve eşey hücreleri gelişmez. Kısır bireylerdir. Turner sendromlu bireylerde doğuştan böbrek rahatsızlıkları, kalp anomalileri, kistik higroma en çok görülen hastalıklardır. Zeka seviyeleri normalden düşük bireylerdir.

Gebeliğin 16. haftasında

4-Klinefelter sendromu: Erkeklerde görülen kromozom bozukluğudur. Erkeklerde görülen “xy” kromozomları “xxy” şeklinde olmasıyla 46 kromozom yerine 47 kromozomdan oluşur. Bu durumda sperm üretmeyen küçük testisler vardır. Az gelişmiş ikincil cinsiyet vardır.

3-Fenilketonurya: Bu bozukluk kromozom bozukluğundan değil; fenilalinin adında protein enziminin yokluğuna yol açan çekinik bir genin organizmaya geçmesi ile oluşur. Tedavi mümkündür.