NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ HAVACILIKTA İNSAN FAKTÖRLERİ Havacılık Emniyeti ve İnsan Faktörlerinde Temel Kavramlar NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Sivil Havacılık Yüksekokulu shyo.nisantasi.edu.tr

Havacılık Emniyeti ve İnsan Faktörlerinde Temel Kavramlar SHEL Modeli insan faktörlerine sistem yaklaşımı ile bakmaktadır. Sistemin merkezinde insan vardır ve insan sistemin diğer unsurları ile etkileşim halindedir. Bu etkileşimlerin her biri tek tek incelenir ve emniyeti enbüyükleyecek şekilde tasarlanırsa havacılık emniyetinin artırılacağı öngörülür. Yapılan araştırmalar havacılık emniyetini en fazla insan hatalarının tehlikeye attığını göstermektedir. Yine yapılan araştırmalar insan hatalarının en çok “insan-insan etkileşiminden” kaynaklandığını göstermektedir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Havacılık Emniyeti ve İnsan Faktörlerinde Temel Kavramlar Yine yapılan araştırmalar insan hatalarının “insan-insan etkileşiminde” en çok insanların teknik Bu nedenle “Kaynak Yönetim Uygulamalarının” SHEL Modelini temel alıp “insan-insan etkileşiminde teknik olmayan becerileri geliştirmeye yönelik SHEL uygulamaları olduğunu söylemek mümkündür. İnsan faktörü programları karmaşık bir donanım ile uyum içinde çalışmak zorunda olan “insan” unsurunu inceler olmayan becerilerindeki sorunlardan kaynaklandığını göstermektedir. Son derece karmaşık bir sistem içinde gerçekleşen havacılık faaliyetlerinde insanın rolünü optimize ederek emniyeti ve etkinliği sağlamayı hedefler. İnsan performansını optimize etmeye ve insan hatasını engellemeye çalıştığı için çeşitli disiplinler üzerine kurulmuş bir yapıdır: Sosyoloji, antropoloji, psikoloji, fizyoloji, ergonomi, mühendislik vb Yazılım (Software) NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Havacılık Emniyeti ve İnsan Faktörlerinde Temel Kavramlar Prosedürler, bakım el kitapları, Checklist’ler, semboloji, vb. Donanım (Hardware) El aletlerinin biçimi, kontrol donanımları, uçağın parçaları vb. Çevre (Environment) İnsan, donanım ve soyut unsurların bulunduğu ortam ve ortam şartları: hava durumu, insanların çalışma şartları, sosyo-ekonomik şartlar vb.) İnsan (Liveware NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Havacılık Emniyeti ve İnsan Faktörlerinde Temel Kavramlar Liveware-Hardware (Ergonomics): Havacılık sisteminde kullanılan donanımın insan unsuruna uygun bir biçimde tasarlanması ve üretilmesi. Havaaracı sistemleri teknisyenlerin arıza arama-kovalama (troublshooting) etkinliğini, tepki süresini, karar alma biçimini ve süresini nasıl etkiliyor? Teknisyenlerin kullandığı araç-gereçler etkinliği nasıl etkiliyor? Liveware-Environment: Havacılık faaliyetleri son derece karmaşık bir çevrede (sosyal, politik, ekonomik ve doğal sınırlamalar) gerçekleşir. Bu çevre unsurları insan kontrolü dışında kalabilir. Bu nedenle bu etkileşim yönetilmesi en zor olanlardan birisidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Havacılık Emniyeti ve İnsan Faktörlerinde Temel Kavramlar Bazı çevre şartları insana göre düzenlenebilir. Havalandırma ve ısı ayarlanması, ses yalıtımı, basınçlandırma gibi… İnsan unsuru da çevre şartlarına uygunlaştırılabilir: Ses yalıtımı için kulaklık kullanılması gibi Ancak sosyo-ekonomik ve politik sınırlamalar her zaman sisteme uygun hale getirilemeyebilir. Örneğin çalışanların ücretleri ve sosyal hakları. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Havacılık Emniyeti ve İnsan Faktörlerinde Temel Kavramlar Liveware-liveware: Bu etkileşim de son derece önemlidir. İnsan hatasından kaynaklanan kazaların büyük bir bölümü “insan-insan” etkileşiminin etkin olmamasından kaynaklanmaktadır. Bakım kaynak yönetimi (Maintenance Resource Management) uygulamaları İletişim, liderlik, takım çalışması, stres yönetimi, durumsal farkındalık, çatışma yönetimi gibi becerilerin geliştirilmesi. İnsanoğlunun genel eğilimi “olumsuz olayların” kendi başına gelmeyeceği yönündedir. Oysa bu doğru değildir. Havacılıktaki olumsuz olaylar bir gün hepimizin başına gelebilir. (If it can happen, one day it will) Herkes hata yapabilir: En tecrübeli ve en bilgili olanlarımız bile… Örnekler…. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Havacılık Emniyeti ve İnsan Faktörlerinde Temel Kavramlar En emniyetli kuruluşlar bile kazaya maruz kalabilir. Eğer riskler Murphy kanunu dikkate alınarak değerlendirilir ve gerekli önlemler alınırsa emniyet artırılır. Eğer bir şeyin ters gitme olasılığı varsa o şey ters gidecektir. İşler beklenenden daha uzun zaman alır. Yere düşürdüğünüz pazar çantası, daima içinde yumurta olan çantadır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Havacılık Emniyeti ve İnsan Faktörlerinde Temel Kavramlar O zaman çanta yere düşürülmemelidir.!!!! Teknisyenlerin yapmaları gereken bazı bakım işleri vardır. Bu bakım işlerinin etkin bir şekilde yapılması gerekir. Tersi durumda emniyet tehlikeye girebilir. Bakım işlerinin etkin bir şekilde yapılabilmesi için teknisyenin bakım işlerini yaparken içinde bulunduğu sosyal ve fiziksel çevre özellikleri son derece önemlidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © kaynaklar NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©