Kent Sosyolojisi Kuramları

Kent ve mekan sosyolojisine katkıda bulunmuş kuram ve kuramcılar ele alınacaktır.

19.Yy teorisyenleri Marx Engels Weber Simmel =Kentleşme olgusunu, yaşanan toplumsal değişimleri merkeze alarak açıklamaya çalışmışlardır.

19.yy sosyologları kentleşmeyi kendi sosyal teori anlayışlarının içinde değerlendirmiş ve Kentleşmeyi daha geniş toplumsal faktörlerle birlikte değerlendirmiştir.

Bir toplumu değişmeye zorlayan etkenler aşağıda verilen alanlarda olabilir: Kültürel değişmeler: Toplumun konuştuğu dilde, toplumun inançlarında, yasalarında, gelenek ve göreneklerinde, yaşayış biçiminde, güzel sanatlarında ve benzerlerinde kısaca toplumsal değerlerde olan değişmeler hem kültürde hem de toplumun diğer alanlarında değişmelere neden olabilmektedir. Her ne kadar, kültürel değerlerin korunmasına önem verilse de en köklü toplumsal değişmeler kültürel değerlerde görülmektedir.

Toplumsal kurumlarda değişmeler: Kültürel değişmelere paralel olarak o toplumda evlenme, akrabalık, mülkiyet ilişkileri, hukuk, eğitim, din ve iş dünyası gibi toplumsal kurumlar da etkilenir ve böylelikle toplumsal kurumların oluşturduğu aile, iş, okul, devlet gibi toplumsal birimler de değişebilmektedir.

Bilim ve teknolojide değişmeler: Bilim yapılan araştırmalarla topluma sürekli olarak yeni bilgiler sunar. Yeni bilgiler yaşama uygulanabilecek yeni düşünceler, görüşler, yollar ve yöntemler anlamına gelmektedir. Bilimin bulgularının uygulanması olan teknoloji ile toplum yapacaklarını daha kolay yaparak üretimini artırır, işlerini kolaylaştırır. Teknolojik değişimler insanların yaşamlarını kolaylaştırır için daha kolay benimsenir.

Yönetimde değişmeler: Devlet, hükümet, yerel yönetim, iş yönetimi, hizmet yönetimi gibi yönetimlerde oluşan değişmeler toplumun yapısını da etkileyerek onu değişime sürükler.

İnsan ilişkilerinde yenilikler: Toplumlar insan ilişkileri ve etkileşimlerinden oluşur. Toplumun yapısını ilişkiler oluşturduğuna göre, bunlar da oluşacak değişmeler doğal olarak toplumsal değişmelere yol açacaktır. İnsanların ilişkilerini değiştiren araçlar topluma benimsetilen yasa, kural ve ilkelerdir. Bunlar toplumda yeni ilişki biçimleri yaratır ve bunun sonucunda da toplumsal davranışlar değişir.

İletişimde yenilikler: Bilim ve teknolojideki ilerlemeler birlikte iletişim alanında geliştirilen yeni teknolojiler sayesinde dünyada bilgi ve veri iletişimi akıl almaz bir hız kazanmıştır. Bunun sonucunda da toplumların diğer toplumlarla ilişkileri artmakta ve de toplumsal değişime neden olmaktadır.

Bu anlamda geleneksel toplumları modern toplumlara dönüşümü SAINT SIMON- tarım toplumundan sanayi toplumuna geçişi- TONNIES- Cemaatten cemiyete geçişi SPENCER- Basit toplumdan karmaşık toplumlara geçişi DURKHEIM- Mekanik toplumlardan organik dayanışmalı toplumlara geçişi HOWARD, BECKER- Kutsal toplumlardan laik toplumlara geçişi REDFIELD- Kentsel toplumu başka gruplarla devamlı temaslar ve ilişkiler halinde bulunan büyük bir cemiyet olarak tanımlar.

İlk dönemlerde; Marx ve Engels’in kent analizi, kenti toplumsal değişim kuramıyla ilişkilendirmekteydi. Marx, Weber ve Simmel, kenti tek başına ele almak yerine, toplumsal yaşamdaki diğer faktörlerin daha geniş bir analizi ile ele almaktaydı.

Kültür ve yaşam tarzı bakımından heterojendir. Akrabalık bağlarını gayri şahsi ilişkiler almıştır. Dini hayat önemini kaybetmeye başlamıştır. Karmaşık bir teknoloji ve geniş ölçüde iş bölümüne dayanan bir ekonomik yapısı vardır ve içerisinde hızlı değişimler yaşanmaktadır.

Chicago okulu: kentleşmeyi Darwinci bir bakış açısıyla rekabet, hakimiyet ve iktidar gibi kavramlarla açıklıyor. Ve Kentsel gelişmenin getirdiği eşitsizlikleri, uyumsuzlukları ve mekansal farklılaşmaları doğal ve değiştirilemez bir süreç olarak kabul ediyorlar.

Çağdaş kent sosyolojisi 1970’lerle birlikte ise, Kenti kapitalist üretim süreçleriyle birlikte analiz eden diğer adıyla Neo-Marksist kuram ortaya çıkmıştır. Lefebvre ,Castells ve Harvey öncülük etmiştir. Chicago okulunun özellikle kentsel gelişimin yarattığı eşitsizlik ve çelişkileri doğal göre yaklaşımı eleştirmişlerdir. Kentleşmeyi, özgün bir mekan sosyolojisi olarak kapitalist süreçler ve sermayenin mantığıyla birlikte ele almak gerektiğini savunmuşlardır..

Son olarak 1990’larda; Kentleri küreselleşme bağlamında ele alan ve bununla sınırlayan bir yaklaşım olan dünya kentleri yaklaşımıdır.

Kentleşmeyi özgün bir olarak değil feodalizmden kapitalizme geçişte modernleşmenin bir ürünü olarak görmekteydi. Simmel, Durkheim ve Weber kentleşmeyi toplumdaki dönüşümlerle birlikte ele alıyorlardı. Kentleşmenin hızlanması ve büyük kentlerde çok sayıda insanın yaşamaya başlamasının topluluk duygusunu ve bağlılıkları yok ettiğini ve bununda genel olarak ta anomileşmeye ve yabancılaşmaya yol açtını savunmuşlardı.

1920’lere gelindiğinde ise, kentin tek başına bir olgu olarak ele alınması ve kent sosyolojisinin bir disiplin olarak ortaya çıkması Chicago okulunun öncülüğünde olmuştur. Kent sosyolojisinin, Chicago’da doğması, kentin sosyal araştırma laboratuvarı haline getirilmesi sayesinde olmuştur.

Chicago okulunun teorisyenleri olan PARK, BURGESS, McKENZIE ve WIRTH önemli bir büyüme yaşayan Amerikan kentlerini niteliksel metodlarla sosyolojik olarak incelediler. Chicago okulunun özgün yanı; kentsel gelişmeyi ve büyümeyi , sosyolojinin içinde ilk kez sadece kente özgü terimlerle ele almalarıdır. Chicago okulu devasa göç alan Amerikan kentlerinde bütünleşme, uyum, sosyal uzlaşmanın nasıl sağlandığı sorusuyla ilginedir.

Dolayısıyla kentsel gelişmenin getirdiği eşitsizlikleri, uyumsuzlukları ve mekansal farklılaşmaları doğal ve değiştirilmez bir süreç olarak kabul etmekteydi.

1970’lerle birlikte Henri Lefebvre Manuel Castells David Harvey Kenti kapitalist üretim süreçleriyle birlikte analiz eden Çağdaş Kent Sosyolojisi ortaya çıkmıştır. Chicago okulunun özellikle kentsel gelişimin yarattığı eşitsizlik ve çelişkileri doğal gören yaklaşımları eleştirmişlerdir.

Neo-Marksist olarak da isimlendirilen Çağdaş kent sosyolojisi yaklaşımı, Marks ve Engels’den farklı olarak; kenti ayrı ve tek başına analiz birimi olarak ele almıştır. Neo-Marksist kuramcılara göre, kapitalizm giderek artan biçimde kent mekanına kendi mantığını ve işleyişini empoze etmektedir.

Söz konusu süreç; bir yandan kentin metalaşmasına yol açıp kapitalizmin ilişkilerine çelişkilerin kendisini kent mekanında da göstermesine yol açmıştır. Kent, kapitalist sermaye birikim süreçlerinin, çelişkilerinin ve eşitsizliklerinin yaşandığı bir mekan haline gelmektedir.

1990 Kentler küreselleşme bağlamında ele alan ve sınırlayan bir yaklaşım ortaya çıkmıştır. Freidmann ve Sassen’in öncülük ettiği bu yaklaşım, kentleşmeyi, küreselleşme ve dünya ekonomisinin piyasa güçleri tarafından yeniden yapılandırılması ve teknolojideki gelişmelere bağlı olarak analiz etmektedir.

«Dünya Kenti» kavramını ilk kez Friedmann (1986)da kullanmıştır. Sassen (1991) aynı süreci «küresel kent» kavramıyla açıklamaya çalışmıştır. Dünya kenti kavramı, kapsamlı bir küreselleşme süreci içinde ortaya çıkmıştır. Dünya kentinin ortaya çıkışı, yeni bir küresel ekonominin ortaya çıkmasıyla açıklanmıştır.