HORMONLAR ve TEDAVİ İLKELERİ Prof. Dr. Mustafa Kaymaz

Ders İçeriği Homonların genel özellikleri Reprodüktif hormonlar Hipothalamus hormonları Hipofiz hormonları Gonadal hormonlar Uterus hormonlar Diğer hormonlar Tedavi İlkeleri

Hormonlar Klasik olarak endokrin bezlerden salgılanan, Kan ve lenf ile organizmanın başka bölgelerine, etkileyecekleri hedef doku veya organlara taşınan ve Burada bazı değişikliklere sebep olan bir tür kimyasal habercilerdir. Hedef dokudaki özel reseptörleri ile birleşen hormonlar bu yapının fonksiyonlarını; Uyarırlar, Durdururlar ya da Değiştirirler.

Hormonlar Endokrin hücrelerde sentezlenip, paketlenip salınırlar, Genellikle lokal olarak etkilemezler, Vücut sıvılarına karışıp, özellikle kanla hedef dokulara ulaşırlar, Belirli doku, organ ve endokrin bezlere etkilidirler, Hedef hücrelerdeki spesifik reseptör moleküllerle reaksiyona girerler ve spesifik enzimleri aktive ederek işlevlerini yaparlar,

Bezler ve organlar arasındaki etkileşim, hormonların doğrudan ya da başa tepki mekanizmasıyla birbirlerinin salgısını azaltıp, çoğaltmaları ile şekillenirler, Tek bir hormon hedef dokuda çeşitli etkiler yapabildiği gibi bir hormon değişik doku ve organlarda da farklı etkiler de yapabilir.

Reprodüktif hormonlar 4 büyük sistemden köken alırlar; Hipothalamus'un farklı bölgeleri, Hipofiz bezinin anterior ve posterior bölgeleri, Gonadlar; testis ve ovaryumun intersitisyal dokuları ve corpus luteum, Uterus ve placenta.

Hormonlar Kimyasal yapılarına göre 3’e ayrılırlar.

1-Proteinler ve Peptidler Polipeptid yapıdaki hormonlardır Moleküler ağırlıkları 300-70.000 Dalton arasında değişir. Enzimler tarafından kolaylıkla etkilenebildikleri için oral yolla verilmezler Mutlaka enjektabl formda uygulanmalıdır.

Proteinler ve polipeptidler hücre fonksiyonunu hücre membranında bulunan spesifik reseptöre bağlanarak düzenlerler. Adenylate cyclase enziminin aktivitesini kontrol ederler.

2-Steroidler Moleküler ağırlıkları 300-400 Daltondur. Doğal steroidler oral kullanımda etkisizdirler Sentetik veya bitkisel kökenliler oral veya enjektabl formda uygulanabilir.

Steroid hormonlar hücre membranı ve hücre sitoplazmasına basit diffüzyon yoluyla geçerler. Steroid hormonun reseptörüne bağlanmasıyla, steroid hormonların sentezini düzenleyen spesifik mRNA’nın sitoplazma içerisine geçişi söz konusu olur.

3. Yağ asitleri Moleküler ağırlığı 400 Dalton'dur ve Sadece enjektabl formda uygulanabilir.

Kimyasal yapılarına göre hormonlar

Peptidler ve Proteinler Biyokimyasal Yapı Hormonlar Peptidler ve Proteinler Glukoproteinler Follicle-stimulating hormon (FSH) Human chorionic gonadotropin (hCG) Luteinizing hormon (LH) Troid-stimulating hormon (TSH) Polypeptidler Gonadotropin Salgılatıcı Hormon (GnRH) Adrenocorticotropic hormon (ACTH) Growth hormon İnsülin Insulin-like growth hormon Peptidler (Somatomedinler) Oxytocin Prolactin Relaxin Somatostatin Vasopressin (antidiüretik-hormon ADH)

Steroidler Aldosterone Cortisol Estradiol Progesterone Vitamin D

Aminler Epinephrine Norepinephrine Thyroxine (T4) Triiodothyronine (T3)

Reprodüksiyonda major hormonlar

Hypotahalamus LH-RH (GnRH) GH-RH GH-IH TRH PIF CRH FSH ve LH salınımını stimüle eder Growth hormon salınımını uyarır. Growth hormon salınımını inhibe eder. TSH ve PRL salınımını stimüle eder. Prolaktin salınımını inhibe eder. ACTH salınımını stimüle eder.

Ön Hipofiz FSH LH Prolactin (PRL) Folliküler gelişme, spermatogenesis ve östrogen sekresyonunu uyarır. Ovulasyon, Cl.fonksiyonu; progesteron, östrogen ve androgen sekresyonunu uyarır. Laktasyona önayak olur, bazı türlerde Cl.fonksiyonu ve progesteron sekresyonunu uyarır, maternal davranışların ortaya çıkmasına neden olur. Doku ve kemik gelişimine yardımcı olur.

Posterior hipofiz Oxytocin Uterus kontraksiyonlarını, doğumu, ve sperm ve yumurta transportunu stimüle eder. Süt ejeksiyonuna neden olur. Muhtemel luteolitik etkisi vardır.

Placenta hCG (sadece primatlarda) PMSG Placental lactogen Pregnancy prot. B LH etkisi Primatlarda gebelik Cl.'unun devamlılığını sağlar. FSH etkisi Kısraklarda accessor Cl. formasyonunu stimüle eder. Anneden yavruya besin maddelerinin transportunu regüle eder.

Ovaryum Östrogenler (E) Progestinler (Progesteronlar) (P) Seksüel davranışlara neden olur, sekonder sex karakterlerinin oluşumunu, reprodüktif kanalın gelişimini, uterus kontraksiyonlarını ve meme kanalı gelişmini uyarır. Östrogenle sinerjik etki yaparak seksüel davranışlara neden olurlar, doğum kanalını implantasyona hazırlarlar.

Uterus Relaxin Prostaglandinler Cervix dilatasyonuna neden olur. Uterus kontraksiyonlarına neden olur, luteolitik etkisi vardır.

Reprodüktif hormonların kimyasal kompozisyonları

Hormonlar Moleküler Ağırlık (Dalton) Karakteristikleri Steroidler 300-400 Doğal steroidler oral uygulamada etkisizdirler. Sentetik ve bitkisel steroidler oral veya enjektabl formlarda kullanılabilir. Proteinler 300-70.000 Enzimler tarafından kolaylıkla yıkımlanır. Oral yolla uygulanamazlar, enjektabl formda uygulanmalıdır. Yağ asitleri 400 Sadece enjektabl formda uygulanabilir.

HORMON METABOLİZMASI Peptid ve protein hormonlar kendini oluşturan aminoasitler vasıtasıyla katabolize olur veya yıkımlanır. Bu olay çoğunlukla karaciğerde meydana gelmekte ancak böbrek veya bazı durumlarda hedef dokuda da oluşabilmektedir. Steroid hormonlar öncelikli olarak karaciğer, böbrek ve diğer dokularda redüksiyon yoluyla dönüştürülerek inaktif hale gelir.

Prostaglandinler, lokal etki gösterdikleri bölgelerde veya genel dolaşıma karıştıkları zaman süratle inaktive olur ve akciğer ile karaciğerden metabolize edilerek uzaklaştırılır.

HİPOTALAMUS HORMONLARI Reprodüksiyonda kullanılan peptid hormonlardan GnRH, oksitosin ve vazopressin hipotalamustaki nöronlarda sentezlenir. GnRH hipotalamusun arkuat nükleusundan sentezlenir. Median eminencia’ya aksonlar yoluyla transfer olan GnRH salınımına yada hipotalamo-hipofizeal portal damarlara bırakılıncaya kadar depolanır.

GnRH, gonadotropin salgılatıcı hormon, ticari olarak Ovarelin, Receptal adlı preparatlarıyla sentezlenen dekapeptid yapılı bir hormondur. GnRH bazen LHRH veya LHRH/FSHRH adlarıyla da anılır. Bunun nedeni, GNRH’ın adenohipofizden hem FSH hemde FSH’yı birlikte salgılatmasıdır.

GnRH dekapeptid yapıdadır. Pulsatil olarak salınır. Antihormon oluşturmaz İmmun sistemi uyarmaz ve anafilaksiye neden olmaz Eminentia medialiste depolanır Salındıktan sonra 6-7. saatte kaybolur bu nedenle rezidü bırakmaz Görevi: FSH ve LH’ nın salınımını uyarmaktır.

GnRH Klinik Kullanımı İnek: 1- Kistik ovaryum dejenerasyonları Amaç anovulatör kistin patlaması yada luteinize olmasıdır. 2- Ovulasyonu uyarmak amacıyla Amaç LH salınımını artırmaktır 3- Luteal yetersizliklerde Amaç luteinizasyon yetersizliğinden kaynaklanan erken embriyonik kayıplarından korunmak

GnRH 4- Post partum ovaryum disfonksiyonlarından korunmak genital enfeksiyonları şiddetlendirebilir 5- Hakiki anöstrus tedavisinde amaç follikogenezisi uyarmaktır 6- Folliküler atreziler

Köpek Generalize ve GnRH salınımına bağlı tüy dökümü Gecikmiş puberta olgularında Uzayan interöstrus olgularında Ovulasyon ve fekondasyonun garantilenmesinde Bazı anovulatör kistlerin tedavisinde

Kedi Generalize ve GnRH salınımına bağlı tüy dökümü Gecikmiş puberta olgularında Uzayan interöstrus olgularında Ovulasyon ve fekondasyonun garantilenmesinde Bazı anovulatör kistlerin tedavisinde Ovulasyonun sağlanarak ötrusun sonlandırılması