BESLENME VE KARBOHİDRAT METABOLİZMASI Prof. Dr. Fügen Aktan Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Biyokimya ABD Öğretim Üyesi

Karbohidratlar Biyosferin önemli enerji döngüsünde yer alır Enerji amaçlı depo edilebilir Yapısal fonksiyonları da vardır

karbonhidratlar hayati önem taşır. karbonhidratlar yağa ve proteine göre daha elverişli enerji kaynağıdır. Yetersiz karbonhidrat alımı sırasında yağ ve protein vücutta enerji kaynağı olarak kullanılır Gereksinimden fazla tüketilen karbonhidrat ise kişide mide, barsak bozukluklarına, şişmanlığa, kalsiyum yetersizliğine, v.s. neden olabilir.

Karbonhidratlar dost mu düşman mı? Vücudun harcadığı enerjinin büyük bir bölümünü sağlarlar. İnsan besinsel enerjisinin %50-60’ı karbonhidratlardan ibarettir. Beyin dokusu enerji için genellikle karbonhidratları kullanır. Ağır fiziksel hareketler için karbonhidratların daha elverişli enerji kaynağı olduğu bilinmektedir.

Diyette önerilen KH Günümüzde yaklaşık %45 Bu kalorinin %60 komplex KH Sükroz ve rafine şekerler kalorinin %10 geçmemeli

Sindirimi ve Absorbsiyonu Tükrük amilazı Pankreatik amilaz Disakkaridaz Gl, Fr, Gal Komplex KH lar, kan Gl hızla arttırmaz.

Galaktoz Metabolizması Süt çağındaki bebeklerde önemli İnsülin salınımı üzerinde etkisizdir. Gl kadar Gal absorbe edilir.

Galaktozemia UDP-galaktoz transferaz enzimi yok veya yetersizdir Fermente edilmiş süt ürünleri Dextroz, maltoz içeren besinler

Laktoz İntoleransı Laktaz yokluğu Genetik neden olabilir Laktoz veya alfasakkarit alımı azdır

Fruktoz Metabolizması

Ana kaynak aşırı fruktoz ise; Ana kaynak sükroz ise; TG sentezlenir. Gl enerji olarak kullanılır. Ana kaynak fruktoz ise Glikolitik yola girer. Kan Gl olarak salınır Glikojen olarak sentezlenir. Ana kaynak aşırı fruktoz ise; KC ATP azalır Plazma laktik asit ve ürik asit artar NADH dan NAD sentezlenir, AMP parçalanır.

Nişasta, uzun sürede. Serum insülin ve Gl düzeyi artar. Alınan Gl karşılık İnsülin salınımı daha hızlıdır. İnsülin toleransı gelişir.

Fruktoz diyeti Kc ATP konsantrasyonunda azalma Uzun sürede insülin ve glikozilasyon TG üzerinde etkisi yok Antiketojeniktir Hiperglisemi üzerinde glukoz kadar değil

Sükroz Tüketimi Şişmanlık Esansiyel madde tüketimini azaltır Diş taşı oluşturur Glukoz intoleransı gelişir Gl ve Fr kanda hızla artar İnsülin rezistansı gelişir TG artışına yol açar

KH ların nonenerji fonksiyonları Protein ve lipidlere bağlanır (örneğin antijen yapıları). DNA ve RNA yapılarında riboz bulunur. Glikoaminoglikan yapılarında yeralır. (Kondroitin sülfat, dermatan sülfat, hyaluronik asit gibi) Glukronik asit detoksifikasyonda önemlidir.

Sindirilemeyen Karbohidratlar

Lifli Besinler Sindirilmeye ve emilmeye dirençli, kalınbarsaktaysa kısmen ya da tümüyle fermente olan yenilebilir bitki bölümleri ya da analoğu olan karbonhidratlardır. Çözünür (pektin) veya çözünmez (rezistan nişasta)

Barsak Bakterileri Barsakta kalıcı bir şekilde koloni oluşturur ve önemli faaliyetler yürütür. Çevreden ve besinlerden gelir ve günlük olarak sindirilirler. Potansiyel olarak patojenik olabilir normal koşullarda barsak sisteminde kolonize olmayıp, sadece geçiş yaparlar.

Bağırsaklardaki mikroorganizmaların bileşim ve aktivitesi diyet, stres, hastalıklar, tıbbi tedavi ve çevresel faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Bunların bireye etkilerini sınırlamak için beslenme metotları geliştirilmiştir. Bu konudaki yaklaşım probiyotiklerin ağız yoluyla alınmasıdır.

PROBİYOTİKLER Barsak mikrobiyal dengesini iyileştirerek, bireyi yararlı yönde etkileyen canlı mikrobiyal gıda katkılarıdır (fermente süt ürünleri). Bu ürünlerde en çok kullanılan probiyotik mikroorganizmalar laktobasillerin ve bifidobakterilerin seçilmiş suşlarıdır.

PREBİYOTİKLER Üst gastrointestinal sistemde sindirime uğramadan kolona ulaşabilen, kolonda bulunan bazı bakteri veya bakteri gruplarının çoğalmasını, aktivitesini uyaran besin maddesine prebiyotik (oligo fructose, lactulose, lactitol) denir.

Bu prebiyotikler (karbonhidratlar) üst gastrointestinal sistem enzimlerine karşı dirençli olduklarından hidrolize olup absorbe olamamaktadırlar.

SİNBİOTİKLER Probiotik ve Prebiotik’in birlikte verilmesidir. Bifidobakteria ve Frukto-oligosakkarit ile birlikte verilmesi gibi, Laktobasilli ve Lactitol’un birlikte verilmesi gibi

Fonksiyonel besinler, doğal olarak içerdikleri bileşenleri ile besin gereksinimini karşılamanın yanısıra, sağlık açısından yarar sağlayan biyolojik öğeleri içeren, hastalıklardan korunmada etkili olabilen, yaşam fonksiyonları üzerinde olumsuz etkide bulunabilecek öğelerden arındırılmış ve yaşam kalitesini yükselten besinler olarak tanımlanır.

TEŞEKKÜRLER

KAYNAKÇA Principles of Biochemistry, Voet DJ, Voet JG, Pratt CW, 3rd Ed. 2008, Wiley. Nutritional biochemistry and metabolism, M.C. LINDER, 1985, Elsevier.