Planlama sürecinde analiz ve sentez çalışmaları Doç. Dr. Aydan SAT

Planlama süreci Veri toplama ve analiz Sentez Amaç, hedeflerin belirlenmesi Alternatif çözümlerin üretilmesi Alternatiflerin analizi Bir alternatifin seçilmesi Uygulama ve programın geliştirilmesi

Veri toplama Veri: Gerçek dünya ile ilgili tüm gözlemler Bilgi: problemi çözmede gerekli beceri-kapasite Fikir: bilgi ve verilerden fikir edinme VERİ BİLGİ FİKİR

Veri Toplama - Araştırma grupları Ülke bölge içindeki yeri Doğal yapı Sosyal ve demografik yapı Ekonomik yapı Arazi kullanımı ve mülkiyet durumu Teknik altyapı, sosyal donatı ve kamu yatırımları Tarihsel, kentsel ve çevresel değerler İdari yapı, yasal çerçeve ve yürürlükteki imar planları

Veri Toplama - Araştırma grupları Çalışma alanının ülke ve bölgesi içindeki yeri: Çalışma alanı, bulunduğu bölgenin yönetimsel ve ekonomik bütünlüğü içindeki yeri ve özelliği ile tanımlanır. Bu kapsamda, çalışma alanının bölgesindeki idari yeri (il, ilçe gibi), ekonomik yapısı (sanayi, tarım, madencilik gibi en etken uğraşısı), etkilendiği veya etkilediği alan veya yerleşimler, yakın çevresindeki kırsal kentsel yerleşimler, bu yerleşimlerin nüfusları ve kente olan uzaklıkları, önemli ulaşım akslarına uzaklığı gerekli ölçekli şemalarda belirtilir.

Veri Toplama - Araştırma grupları Doğal yapı: genel konum, jeomorfolojik yapı, jeolojik yapı, toprak yapısı, topoğrafik yapı, iklim, su kaynakları, orman alanları, meralar, flora ve fauna, sakıncalı alanlar çevre sorunları yaratan öğeler detaylı bir şekilde irdelenir.

Veri Toplama - Araştırma grupları Sosyal ve demografik yapı: çalışma alanının geçmiş yıllardaki nüfusu yıllık büyüme hızları, ortalama yıllık artış oranı, bu ortalama değerden önemli derecede sapma gösteren artışların nedenleri, göçler, hanede ortalama aile sayısı, aile büyüklüğü, hane halkı büyüklüğü, araştırmanın yapıldığı yıldaki kent nüfusu, Yerleşmenin yapısına uygun olduğu tartışılan metotlara göre yapılan demografik nüfus projeksiyonları, sosyal yaşantı ve özellikler, okuma oranı araştırılır.

Veri Toplama - Araştırma grupları Ekonomik yapı: planlama çalışmalarıyla bugünkü ekonomik yapı ve mevcut işgücünün sektörlere dağılımı ile kentin ekonomik gelişme potansiyelinin belirlenmesi ve özellikle kentsel, çevresel alanlarda iş-konut ilişkisinin değerlendirilmesi amaçlanır. Bu kapsamda; İşgücünün ekonomik sektörlere dağılımı; tarım, sanayi ve hizmetler sektöründe, niteliksel ve sayısal analizler sektörel projeksiyonlar yapılır.

Veri Toplama - Araştırma grupları Arazi kullanımı ve mülkiyet durumu: Kentsel alanda plan yapıldığı sırada mevcut arazi kullanımı ve kentsel altyapı bugünkü karakteristikleri ile belirlenir. Kentsel alan kullanımı-dağılımı ile ayrıntıda yapı adalarında yapı yoğunlukları ve büyük boşluklar gösterilir. Bu kapsamda;  Konut Yerleşme Alanları, Kentsel Merkez Sanayi Alanları, Kentsel Yeşil Alanlar, Kentsel Sosyal Donanım (Eğitim, sağlık, kültür, eğlence, turizm), Tarım, Orman, Askeri Alanlar, Mezarlıklar paftalar üzerinde gösterilir

Veri Toplama - Araştırma grupları Teknik altyapı, sosyal donatı ve kamu yatırımları: ulaşım -demiryolu, havayolu, karayolu hizmet düzeyleri ve kapasiteleri, su ve kanalizasyon sistemi, yeterlilikleri, enerji altyapısı, çevre sağlığı ve atık, sosyal donatı -eğitim, sağlık, kültür, yeşil alanlar ve spor alanları devam eden ve planlanan kamu -merkezi ve yerel- ve özel sektör yatırımları irdelenir.

Veri Toplama - Araştırma grupları Tarihsel, kentsel ve çevresel değerler: kentsel ve çevresel değerler, turizm potansiyeli altyapısı ve yatırımları, tarihsel doku özellikleri, tarihi sit alanları, arkeolojik sit alanları, doğal sit alanları, milli parklar, su yüzeyi – kıyı varlığı potansiyeli, tarihi, kentsel değerleri etkileyen güncel ve olası sorunlar ve nedenleri araştırılır.

Veri Toplama - Araştırma grupları İdari yapı, yasal çerçeve ve yürürlükteki imar planları: yürürlükteki planlar -nazım planlar, çevre düzeni planı, turizm alanı planı vb. planların uygulanması ve planlar arası ilişkiler, karar verme mekanizması, mevcut örgütlenme şemaları, plan dışı gelişmeler, yerleşmelerin yönetsel, yerleşik alan ve plan uygulama sınırları, farklı statü belirleyen koruma alan sınırları -tarihsel, doğal, arkeolojik, kentsel sit alanları, su kaynakları koruma kuşakları, havaalanı uçuş koridoru, tehlikeli madde koruma alanları vb. - alan özelinde etkin olan yasalar, kentsel aktörler, STK irdelenir.

Analiz aşaması Toplanan tüm verilerin gerçekleştirilecek plan formatına uygun olarak (paftalar, tablo ve grafikler vb.) halinde tek tek ayrıntılandırılarak dökülmesi aşamasıdır. Genel olarak bu haritalarda mutlaka işlenmesi gereken veriler şu şekilde sıralanabilir; 1- Harita Bilgileri: Deniz, Kıyı kenar Çizgisi Akarsular, göller, baraj gölleri Yer ve yerleşme isimleri

Analiz aşaması 2- Sınır Bilgileri - Belediye Sınırı - il Sınırı - ilçe Sınırı - Özel Çevre Koruma Alanı Sınırı - Sulak Alan Sınırı (Ramsar) - Su Kaynaklarını Koruma Alanı Sınırları (mutlak, kısa, orta, uzun mesafeli) - Yaban Hayatı Koruma Alanı Sınırı - Doğal Sit Alanı Sınırı ve dereceleri - Arkeolojik Sit Alanı Sınırı ve dereceleri - Kentsel Sit Alanı Sınırı ve dereceleri 2- Sınır Bilgileri

Analiz aşaması 3- Arazi Kullanış Bilgileri: - Konut Yerleşme Alanları - İkinci Konut Alanları - Merkezi İş Alanları, merkezler - Sanayi Alanları (sanayi, depolama, k. sanayi, KDKÇA) - Askeri Alan, Askeri Güvenlik Bölgesi - Kamu Kurum Alanları - Eğitim Alanlar (ilköğretim,Üniversite, Yüksekokul Alanları) - Turizm Tesis Alanları - Parklar, Rekreasyon Alanları - Mezarlıklar

Analiz aşaması 4- Ulaşım ve Teknik Altyapı Bilgileri: - Kent içi yol - Karayolu - Kent içi yol - Demiryolu ve istasyonlar - Havaalanı - Liman, Yat Limanı, Balıkçı Barınagı, vb. - Enerji Nakil Hatları - Doğalgaz Boru Hattı - İçmesuyu, kanalizasyon vb hatları

Analiz aşaması 5- Toprak Sınıfı Bilgileri: - 1. ve 2. sınıf Topraklar - 3. ve 4. sınıf Topraklar - 5., 6., 7. ve 8. sınıf Topraklar 6- Tarımsal Kullanım Potansiyeli: - Sulu Tarım (toprak potansiyeli olarak) - Kuru Tarım - Bağ-bahçe alanı - Özel Ürün Alanı (zeytinlikler) - Meralar (toprak niteligi olarak) - Orman Potansiyelli Alanlar (toprak niteligi olarak) - Makilik, fundalık - Taşlık, kayalık

Analiz aşaması 7- Orman Bilgileri: 8- Su Kaynakları ve Hidroloji: - Orman Alanları - Orman Dışına Çıkartılmış(2b) Alanları - Orman içi Dinlenme Yerleri 8- Su Kaynakları ve Hidroloji: - DSİ Sulama Alanları - Taşkın Alanları, Yeraltı Suyu Yüksek Alanlar - Erozyonlu Alanlar 9- Topoğrafik Eşikler: - Eğimi %10’dan Az Alanlar - Eğimi %10-25 Arasındaki Alanlar - Eğimi %25-40 Arasındaki Alanlar - Eğimi %40’dan Fazla Alanlar

Analiz aşaması - Alüvyon Birimler (zayıf zeminler) 10- Jeolojik Veriler: - Alüvyon Birimler (zayıf zeminler) - Faylar - Fay çevresi etki alanları - Toprak kayma riski olan (heyelanlı) alanlar - Sazlık ve bataklıklar

Toplanan verileri değerlendirirken; Eşik sentezi Projeksiyonlar Nüfus Ekonomik Analitik metotlar İstatistik Grafik gösterim teknikleri

Eşik sentezi Sentez analizin tersi olarak ayrı ayrı dökülen / incelenen verilerin biraraya getirilerek anlamlı sonuçlara varma aşamasıdır. Eşik sentezinin amacı, analizleri yapılan, mekansal verilerin planlama aşamasında kullanılması amacı ile tanımlanması, analiz ve sentezinin yapılarak kentsel gelişme alanlarının belirlenmesidir.

Eşiklerin konularına ve niteliklerine göre sınıflandırılması Aşılamaz ya da yerleşim maliyetlerini artırıcı eşikler; Topoğrafik, jeolojik yapı ve su kaynaklarının oluşturdugu eşikler doğrudan fiziki coğrafyanın oluşturduğu, doğal yapıdan kaynaklanan eşiklerdir.

Eşiklerin konularına ve niteliklerine göre sınıflandırılması Ekonomik faydalar, çevresel riskler ve ekolojik nedenlerle korunması gereken eşikler; Toprak kaynakları, arazi kullanım potansiyeli ve orman kaynaklarının oluşturduğu eşikler ise doğal yapının sonucu olmakla birlikte, aynı zamanda tarımsal kaynak ve arazi kullanım potansiyeli, bitki örtüsü gibi doğal kaynak potansiyelini ortaya koyan, bu nedenle de,

Eşiklerin konularına ve niteliklerine göre sınıflandırılması Doğal kaynaklara dayalı ya da kültürel nedenlerle korunması amaçlanan, yasal düzenlemelerle güvence altına alınmış, koruma alanları; Bunlar, su kaynaklarının, orman varlığının, toprak kaynaklarının, tarım alanlarının, arkeolojik, kentsel, doğal sit alanlarının korunması ile ilgili düzenlemelerde yer alan ve kullanım ilke ve ölçütleri bu düzenlemelerde ortaya konan alanlardır.

Eşiklerin planlama bakımından öncelik sıralaması Birinci derece eşikler / aşılamaz eşikler : Topoğrafik ve jeolojik yapısı nedeniyle yerleşim olanağı bulunmayan alanlar yüksek eğimli alanlar, kaya düşmesi, heyelan vb. yasal düzenlemelerde yerleşime açılamayacağı belirlenmis alanlar Birinci derece arkeolojik ve doğal sitler, sulak alanlar, ormanlar vb. olarak tanımlanabilir. Esiklerin planlamada nasıl kullanılacagı ya da hangi esiklerin öncelik alacagı da planlamanın önemli bir sorunsalıdır. Esik alanları planlamaya etkisi bakımından sınıflandırıldıgında, üç tür esik tanımı yapılabilir. (Harita:11)

İkinci derece eşikler: Topoğrafya, jeolojik yapı gibi doğal yapı açısından yerleşime açılması sorunlu, yerleşime açılması halinde yerleşim maliyetlerini artırıcı faktörler nedeniyle öncelik almayacak alanlar, Yasal düzenlemelerde kısıtlı kullanımlara ya da yoğunluk kontrolu ile yerleşime açılabilecek alanlar turizm, rekreasyon vb.,

Üçüncü derece eşikler: Kentsel kullanımında yasal düzenlemeler bakımından sakınca olmayan ancak yerleşme maliyeti çevre, ekolojik denge, ekonomik yarar, vb. açılarından planlamada göz önüne alınması gereken alanlar olarak tanımlanabilir.

Eşik sentezine konu olan eşiklerin sıralaması Bu tablodaki sıralama planlama alanının potansiyeli ile yerlesim alanı ihtiyacı ve yasal düzenlemelerdeki değişimlere ve planlama ilke ve politikalarına göre değişebilir.

Eşik sentezi sonucunda Eşik sentezi sonucu ortaya çıkan yerleşilebilir alanların; büyüklüğü, konumu, kentle ilişkisi, vb. planlama aşamasında; makroform seçenekleri üretme kapsamında, plan, politika, hedef ve stratejileri

Sosyal verilerin değerlendirilmesi; Projeksiyonlar Nüfus Ekonomik yapıya ilişkin Analitik metotlar İstatistik Grafik Modeller Simülasyon

Sosyal verilerin değerlendirilmesi; Projeksiyonlar Nüfus projeksiyonları: Bu projeksiyonların temel amacı, mevcut koşullar devam ettiğinde planlama yılında kentin olası nüfus büyüklüğünün hesaplanmasıdır. Burada dikkat edilmesi gereken konu projeksiyon nüfusu ≠ planlama nüfusu Planlama nüfusu: senaryo kapsamında geliştireceğiniz istihdam olanaklarına ve diğer planlama araçlarına bağlı olarak hesaplanacak nüfustur.

Sosyal verilerin değerlendirilmesi; Projeksiyonlar Ekonomik projeksiyonlar: Planlama alanının hedeflenen planlama yılında hakim sektörlerinin ve dolayısıyla istihdamın hesaplanmasıdır. Farklı yöntemler kullanılmaktadır (Kişi başına düşen GSMH, yaratılan istihdam miktarı vb)

Sosyal verilerin değerlendirilmesi; Analitik metotlar İstatistik: Farklı istatistik programları (SPSS, vb) Grafik gösterim teknikleri